Şâh-ı zinde yapılarından şirin bika aka, tuman aka ve emirzade makberelerinde kâşî / çini tezyinatı ve Osmanlı sanatına yansımaları
Kashi/tile decorations and reflections on Ottoman art of shirin beka oko, tuman oko and amirzoda mausoleum in the shah-i zinde complex
- Tez No: 802191
- Danışmanlar: PROF. DR. AZİZ DOĞANAY
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 429
Özet
XIV. yüzyıl itibarıyla Timur'un cihan hâkimiyeti politikası neticesinde savaştığı toplumların sanatkâr ve âlimlerini Semerkand'a getirmesi ile Timurlu Devleti, Türkistan'da sanat üslûbunun ve bilhassa bezeme sanatı ekollerinin önemli temsilcilerinden birisi haline gelmiştir. Osmanlı Devleti ile Timurlu Devleti arasında gerçekleşen etkileşim ise Türk bezeme sanatında gelişimi sağlayan önemli bir husustur. Bugüne kadar yürütülen çalışmalarda Timurlu sanatına ait nakış üslûpları Türkiye'de mahfuz yazma eserler üzerinde incelenmiştir. Timur dönemi mimarî tezyinatı ve kâşî bezemeleri ise malzeme ve teknik ağırlıklı olarak ele alınmıştır. Araştırmaların terminolojisinde ise Türkistan'ın dil mirasından ziyade Batı kökenli terimler ve yakıştırmalar içeren bir üslûp hâkimdir. Bu çalışmada Timur döneminin mimarî tezyinat unsuru olan kâşîler, malzeme ve teknikten ziyade bezemelerindeki motif ve üslûp nitelikleri bakımından Şâh-ı Zinde yapıları üzerinde incelenerek Osmanlı erken dönem mimarî eserlerden örneklerle karşılaştırılmıştır. Araştırmanın sonucunda Anadolu ve Türkistan'ı kapsayıcı bir terminoloji ile iki devlet arasındaki etkileşim ve nihayetindeki gelişim ön plana çıkarılmıştır. Erken dönem Osmanlı mimarî tezyinatında görülen islîmî üslûbu nakışların Timur dönemi mimarî bezemeleri ile benzer niteliklerde olması; bir hat üzerinde ilerleyen yaprak, çiçek, tomurcuk gibi tüm unsurlarıyla teşekkül etmiş hatâyî üslûbu nakışların Anadolu'daki ilk örneklerinin XIV. yüzyıl Timur dönemi bezeme sanatı ile benzerliği; Osmanlı sanatında çoğunlukla erken dönem mimarî bezemelerinde görülen ve Özbekistan'da günümüzde de sıkça kullanılan, nakış kompozisyonunu sınırlayıcı motiflerden oluşan tenab çizimleri etkileşimin somut göstergelerindendir. Bu etkileşimin devamında Anadolu ve Türkistan arasında sanat akımlarının taşıyıcısı olan sanatkârların İstanbul'un fethinden sonra XVI. yüzyılda İstanbul'a gelmesi neticesinde nebâtî motif ve üslûplar saray nakkaşhânesinde gelişerek değişime uğramıştır. Bu çalışmada değişimin neticesinde nebâtî motif ve üslûpların Osmanlı'nın klasik dönemi olan XVI. yüzyılda karakteristik hale dönüştüğünün ve bu dönüşümde Türkistan'a özgü örneklerin mevcut olmadığının keşfedilmesi üzerine İstanbul üslûbundan bahsedilmesi gerektiği kanaatine varılmıştır.
Özet (Çeviri)
Due to Timur's policy of world domination, as of the 14th Century the Timurid State brought the artisans and scholars of the societies he faought to Samarkand. This polıcy resulted ın the Timurids becomıng the most important representatives of the art style, especially the schools of decoration in Turkestan. The interaction between the Ottoman Empire and the Timurid State is an important issue that provides development in the art of Turkish decoration. In the studies carried out to date, the embroidery styles of Timurid art have been examined on the manuscripts reserved in Turkey. The architectural decorations and excavations of the Timurid period were mainly discussed with material and technical aspects. In the terminology of the researches, a style containing terms and epithets of Western origin rather than the linguistic heritage of Turkestan prevails. In this study the tiles which were the architectural decoration elements of the Timurid period, were examined on the Şâh-ı Zinde buildings in terms of their motif and stylistic qualities rather than materials and techniques. Thıs was compared with examples from the early Ottoman architectural works. As a result of the research the interaction between the two states and the terminology that describes the assocıated development between the two states of Anatolia and Turkestan were brought to the forefront. The following three signs listed below shows the interaction between two states: 1. The embroideries of the Islîmî style seen in the early Ottoman architectural decorations were similar to the architectural decorations of the Timurid period; 2.The similarity of the first examples of hatâyî style embroideries (elements such as leaves, flowers and buds advancing on a calligraphy) with the fourteenth-century Timurid period decoration art; 3. Tenab drawings, which are mostly seen in early architectural decorations in Ottoman art and are frequently used in Uzbekistan today, consisting of motifs limiting embroidery composition. As this interaction continued, as a result of the arrival of the artists, who were the bearers of art movements between Anatolia and Turkestan, to Istanbul in the sixteenth century after the conquest of Istanbul, the nebâtî motifs and styles developed and changed in the palace embroidery. In this study, it was concluded that as a result of the change, it was discovered that the nebâtî motifs and styles became characteristic in the sixteenth century and unıque to the the classical period of the Ottoman Empire, and that there were no examples specific to Turkestan in this transformation, and that the Istanbul style should be mentioned.
Benzer Tezler
- XIV.-XV. yüzyıl Osmanlı ve Timurlu çinilerinin karşılaştırılması
XIV.-XV. of the century Ottoman tile and Timur comparison
SURAYYO KHODJOEVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Sanat TarihiBursa Uludağ ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ DOĞAN YAVAŞ
- La Vie artistique litteraire culturelle et sociale l'Izmir en langue Française (du XVII'eme siecle a nos jours)
Fransızca'da İzmir'in sanatsal edebi kültürel ve toplumsal yaşamı (XVII'inci yüzyıldan günümüze)
HASAN ZORLUSOY
Doktora
Fransızca
1993
Fransız Dili ve EdebiyatıDokuz Eylül ÜniversitesiFransız Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EROL KAYRA
- Şah-ı Zinde türbeleri Semerkand Özbekistan
Shah-i Zinda tombs Samarkand Uzbekistan
NİSA PERMİN YILMAZ SARI
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Sanat TarihiErciyes ÜniversitesiAvrasya Araştırmaları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ EYÜP POLAT
- Şah-ı Zinde taç kapıları çini süslemelerinin bilgi grafikleri tasarımı
Information graphics design of Shah-i Zinde entrance gates tile decorations
ÖMER OKUR
Doktora
Türkçe
2024
Sanat TarihiErciyes ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SULTAN MURAT TOPÇU
- 'Tarih-i Nadir Şâh' adlı esere göre 18. yüzyılın ilk yarısında İran (Transkripsiyon ve tahlili)
According to the work titled 'Tarih-i Nadir Şah', İran (transcripted and analyzed) in the first half of the 18th century
MUHAMMED ÖZBEK