Dimilîyê modanî û fekê înan
Modan (mutki) dimilîleri ve ağızları
- Tez No: 807224
- Danışmanlar: DOÇ. DR. HACI ÖNEN, DOÇ. DR. AHMET KIRKAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Doğu Dilleri ve Edebiyatı, Eastern Linguistics and Literature
- Anahtar Kelimeler: Modan Dimilîleri, Modan Ağzı Dimilîcesî, Zazaca Ağız Çalışmaları, Mutki, Modan, Meydan, Modan Dimilis, Modan Dialect, Zaza Dialect Studies, Modan, Mutki
- Yıl: 2023
- Dil: Kürtçe
- Üniversite: Dicle Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Kürt Dili ve Kültürü Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 484
Özet
Çok zengin bir anlatı ve sözlü kültür geleneğine sahip fakat sistematik bir şekilde yazılı bir geleneğe sahip olmayan diller ve lehçeler eş zamanlı olarak bir taraftan standart bir dil oluşturma telaşındayken diğer taraftan da ağızsal formların kaydedilmeden aşınması ve kaybolması endişesi taşırlar. Kürtçe'nin lehçeleri arasında yazılı gelenekle en geç tanışan Dimilî (Kirmanckî/Zazaca) lehçesi de böyle bir telaş ve endişe içerisindedir. Çünkü Dimilî'nin birçok ağzının gramer betimlemesi yapılmamıştır, birkaç Dimilî ağzından ise elimizde ya hiç ya da çok az yazılı materyal mevcuttur. Bu yüzden Dimilî üzerine yapılan çalışmalarda standart bir yazı dili oluşturma çabaları ne kadar değerliyse diğer taraftan da dilin gün geçtikçe kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya kaldığı gerçeğinden dolayı ağız çalışmaları ve bölgesel varyantları kaydetmek de elzem bir durumdur. Bu çalışmanın amacı Bitlis'in Mutki (Modan) ilçesine bağlı Dimilî köylerindeki Dimilîlerî ve ağızlarını tanıtmaktır. Bu yüzden de bu çalışma bir yönüyle bir ağız ve diyalektoloji çalışması olmakla birlikte öte taraftan da monografik bir özellik sergiler. Mutki'deki Dimilîler, Dimilîlerîn yoğunlukta yaşadıkları yerleşim birimleri ve bölgelerine uzak asi bir bölgede konumlanmışlardır. Bu yüzden diğer Dimilîlerle iletişim olanakları sınırlıdır ve coğrafik nedenlerden dolayı geçmişte izole bir yaşam sürdürmüşlerdir. Bu izole yaşam biçimi dillerini de etkilemiştir. Ayrıca bu Dimilîler diğer bölgelerdeki Dimilîler tarafından çok fazla tanınmamaktadırlar. Akademik alanda da hem Mutki Dimilîlerî hem de ağızları hakkında derin bir boşluk mevcuttur. Bu yüzden de bu bölgedeki Dimilîlerîn aşiret yapılanmaları ve sosyo kültürel yapıları tanıtıldı. Bu çalışmada kullanılan temel veri kaynakları belirli ve farklı zaman dilimlerinde bölgede gerçekleştirdiğimiz saha çalışmalarından topladığımız materyallere dayanır. Bu çalışma betimleyici (descriptive) gramer metoduyla hazırlanan eş zamanlı (senkronik) bir dilbilim çalışmasıdır. Fakat yer yer bazı arkaik formları yorumlayabilmek için Avesta dili ve Farsça ile karşılaştırmalar yaptık. Dolayısıyla çalışma kısmi olarak art zamanlı (diyakronik) bir özellik de sergilemektedir. Bu çalışmadaki temel amaç Mutki ağzının fonolojik, morfolojik ve leksikolojik özelliklerini kaydetmek, tanıtmak ve betimlemektir. Bu dilbilimsel betimleme yoluyla hem Mutki ağzı tanıtılmış olup hem de Dimilî ağızları arasındaki konumu da dolaylı olarak sergilenmiş olacaktır ki bu ağzın merkez ve güney ağzı arasında bir geçiş formu özelliği taşıdığı görülecektir. Mutki ağzının kendi içerisinde de yer yer farklılıklar gösterdiği görülecektir. Bu ağızın alt segmentleri arasında bir taraftan morfolojik kısaltma form ve varyantları mevcutken bazı alt segmentlerde ise çok eski arkaik bazı formlara (morfolojik ve leksikal anlamda) rastlamak mümkündür. Yine fonolojik olarak farklı özellikler sergileyen bu ağızdaki farklılıkların sebeplerini kestirebilmek ise oldukça güçtür. Tarih boyunca çok dilli ve kültürlü bir coğrafyada mukim olan bu Dimilîlerin ağızlarındaki bu fonolojik değişimlerin Arapça ve Ermenice gibi bölgedeki diğer yerli dillerin mi etkisi yoksa dilin çok daha eski dönemlerinden kalma bir arkaik özellik olduğu gibi sorular yeni araştırma ve araştırmacılarını beklemektedir.
Özet (Çeviri)
Languages and dialects, which have a very rich narrative and oral culture tradition but do not have a systematic written tradition, are simultaneously in a hurry to create a standard language, on the other hand, they are concerned about the erosion and loss of oral forms without being recorded. Among the dialects of Kurdish, the Dimili (Kirmanckî/Zazaki) dialect, which was the last to meet the written tradition, is in such a rush and anxiety. Because many dialects of Dimili have not been given a grammatical description, we have little or no written material from a few dialects of Dimili. Therefore, as valuable as the efforts to create a standard written language in studies on Dimili are valuable, it is also essential to record dialect studies and regional variants due to the fact that the language is in danger of disappearing day by day. The aim of this study is to introduce the Dimilis and their dialects in the Dimili villages of the Mutki (Modan) district of Bitlis. Therefore, this study is a dialect and dialectology study on the one hand, and on the other hand, it exhibits a monographic feature. The Dimilis in Mutki (Modan) are located in a steep region far from the settlements and regions where the Dimilis live intensely. Therefore, communication opportunities with other Dimilis are limited and they lived an isolated life in the past due to geographical reasons. This isolation and lifestyle also affected their language. In addition, these Dimilis are not well known by the Dimilis in other regions. In the academic field, there is a deep gap about Mutki Dimilis and their dialects. For this reason, the tribal structures and socio-cultural structures of the Dimilis in this region were introduced. The main data sources used in this study are based on the materials we collected from the field studies we carried out in the region at specific and different time periods. This study is a synchronous linguistics study prepared with descriptive grammar method. But in order to understand and interpret some archaic forms from time to time, we made comparisons with the Avestan language and Persian. Therefore, the study also exhibits a partially diachronic feature. The main purpose of this study is to record, introduce and describe the phonological, morphological and lexicological features of the Mutki dialect. Through this linguistic description, both the Mutki dialect will be introduced and its position among the Dimili dialects will be indirectly displayed, which will be seen to be a transitional form between the central and southern dialects. It will be seen that the Mutki dialect differs from place to place within itself. While there are morphological abbreviation forms and variants among the lower segments of this dialect, it is possible to come across some very old archaic forms (morphological and lexical) in some lower segments. It is very difficult to predict the reasons for the differences in this dialect, which also exhibits phonologically different characteristics. Questions await new researchers, such as whether these phonological changes in the dialects of these Dimilis, who have been residing in a multilingual and cultural geography throughout history, are the effect of other indigenous languages in the region such as Arabic and Armenian, or the language is an archaic feature from much older periods.
Benzer Tezler
- Sêwregi de eşîrê Kirmancan (Dimilîyan) û Kirmanckîya (Dimilkîya) înan
Siverek'teki Zaza aşiretleri ve konuştukları Zazaca
MURAT BAŞARAN
Yüksek Lisans
Kürtçe
2019
DilbilimMardin Artuklu ÜniversitesiKürt Dili ve Kültürü Ana Bilim Dalı
ÖĞR. GÖR. İBRAHİM BİNGÖL
- Veracêkerdena gramerê Zazakî û Kurmancî: Dîyalekt, alfabe û fonetîk, morfolojî
Karşılaştırmalı Zazaki ve Kurmanci grameri: Diyalekt, alfabe ve fonetik, morfoloji
SAİT VEROJ
Yüksek Lisans
Kürtçe
2014
Doğu Dilleri ve EdebiyatıMardin Artuklu ÜniversitesiKürt Dili ve Kültürü Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KADRİ YILDIRIM
- Veracêkerdena gramerê zazakî û kurmancî: Dîyalekt, alfabe û fonetîk, morfolojî
Karşılaştırmalı zazaca ve kurmanci grameri: Diyalekt, alfabe ve fonetik, morfolojî
SAİT VEROJ
Yüksek Lisans
Kürtçe
2014
Doğu Dilleri ve EdebiyatıMardin Artuklu ÜniversitesiKürt Dili ve Kültürü Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KADRİ YILDIRIM