Unutulmuş bir miras: Çeng çalgısı ve yapımı konusunda bazı öneriler
A forgotten heritage: Some suggestions about the ceng instrument and its construction
- Tez No: 810169
- Danışmanlar: PROF. EROL DERAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Müzik, Music
- Anahtar Kelimeler: Çeng çalgısı, Çeng yapımı, Organoloji, Çeng instrument, Çeng construction, Organology
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Haliç Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Musikisi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Musikisi Sanat Dalı
- Sayfa Sayısı: 90
Özet
Çeng çalgısı, organolojinin köşeli açık arplar sınıfına girmektedir. Bu çalgı kanuna benzer ve dik tutularak çalınır. Çengin tarihsel gelişimine bakıldığında günümüz formundaki arp çalgısına fiziki olarak evrilen bu çalgının ilk benzetmeleri Mısır ve Mezopotamya'ya dayanmaktadır. Çeng çalgısını icat eden kişinin Şehriyâriben Hâkân el-Acemî olduğu bilinmektedir. Çeng, Osmanlı, İran ve Doğu Türkleri arasında XVI. yüzyıldan önce yaygın olarak kullanılan popüler bir çalgıdır. Ancak zamanla, Osmanlı ve İran minyatürlerinde görünen küçük ve keskin yay şekilli görünümünü kaybetmiş ve uzun boylu formunu kazanmıştır. Çeng, Türk musikisinde XVII. yüzyılın sonuna kadar büyük rağbet görmüştür. Yatay düzlemde icra edilen kanun çalgısında, büyük ve küçük mücenneb aralıklarının duyumu mandal düzeneği ile sağlanmaktadır fakat çengde, kanundaki gibi bir mandal sistemi bulunmamaktadır ve bu aralıkları icra sırasında hızlıca elde etmek mümkün olmamaktadır. Çeng, ancak kromatik akortlanırsa geçkiler elde edilebilmektedir. Günümüzde çalım öncesi perdeleri istenilen akorda getirebilmek için, tel gerginliğini ayarlama işlemi burguluklar aracılığıyla yapılmaktadır. Saat yönüne veya tersine, akort anahtarı sayesinde çevrilmektedir. Burguluklar, çelik ve benzeri alaşımlardan ya da ahşap parçalardan üretilmektedir. Burguluklar eril uçlu, burgulukları döndürmeye yarayan somun parça ise dişil uçludur. Bu harici parçanın adı akort anahtarı olarak bilinmektedir. Geleneksel akortlama işlemi çeng çalgısında, telin bağlı olduğu at kılları ile yapılmaktadır. Ancak bu çalgıda basit makara düzeneği ile ara seslerin elde edilmesi de mümkün olmaktadır. Bu çalgının standardize edilmiş bir form ölçüsü bulunmamaktadır. Çengin geleneksel ölçüleri, minyatürlerden yola çıkılarak standardize edilebilir. Bu çalışma ile çengin çoklu mandal yerine tek tutacaklı basit makara sistemiyle mikrotonal düzenekte bir çalgı olabileceği sonucuna varılmıştır. Maliyeti düşürmek adına bu düzenek serum klempi ile uygulanmış ve ara seslerin elde edilmesi mümkün olmuştur.
Özet (Çeviri)
The çeng instrument belongs to the class of angular open harps in organology. It is similar to the kanun and is played in an upright position. When looking at the historical development of the çeng, its earliest resemblances, which physically evolved into the modern form of the harp instrument, can be traced back to Egypt and Mesopotamia. It is known that Şehriyâriben Hâkân el-Acemî is the person credited with inventing the çeng. The çeng was a popular instrument widely used among the Ottoman Empire, Iran, and Eastern Turkic peoples before the 16th century. However, over time, it lost its small and sharp bow-shaped appearance seen in Ottoman and Iranian miniatures and acquired a longer form. The çeng enjoyed significant popularity in Turkish music until the end of the 17th century. In the kanun, which is played in a horizontal plane, the perception of large and small intervals is achieved through a mandal mechanism. However, the çeng does not have a similar mandal system, and it is not possible to quickly obtain these intervals during performance. However, the çeng can achieve passing tones if chromatically tuned. In modern times, to bring the frets to the desired pitch before playing, the tension of the strings is adjusted through tuning pegs. The tuning pegs are turned clockwise or counterclockwise with the help of a tuning key. The pegs are made of steel or similar alloys, or wooden parts. The pegs have male threads, while the component that turns the pegs has female threads. This exclusive item is known as the tuning key. In the çeng instrument, the traditional tuning process is done using horsehair to which the strings are attached. However, obtaining microtonal intervals is also possible through a simple pulley mechanism in this instrument. This instrument does not have a standardized form measurement. The traditional dimensions of the çeng can be standardized based on miniatures. This study concluded that the çeng can be an instrument for microtonal arrangements with a simple single handled pulley system, instead of multiple mandals. In order to reduce costs, this mechanism has been applied with a serum clamp, and obtaining microtones has become possible.
Benzer Tezler
- İbnü'l-Mülakkın ve et-Tavdîh li Şerhi'l-Camii's-Sahîh isimli eserinin hadis şerhçiliği açısından değeri
The value of ibnu'l-mulakkin and his book named al-Tawdih li Şerhi'l-Camii's-Sahih in terms of hadith commentary
İRFAN AÇIK
- Uygulamalı halk bilimi müzelerinin kültürel miras farkındalığına etkisinin incelenmesi: Kapadokya Yaşayan Miras Müzesi örneği
Investigation of the effect of applied folklore museums on cultural heritage awareness: Cappadocia Living Heritage Museum example
AYNUR YILDIRIM
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Halk Bilimi (Folklor)Nevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiTürk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ TUGBA GÖNEL SÖNMEZ
- Displaying heritage in contemporary Turkey
Çağdaş Türkiye ortamında kültürel mirasın gösterimi
CANSU NUR ŞİMŞEK
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
Sanat TarihiKadir Has Üniversitesiİletişim Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ESER SELEN
- Anadolu mutfağına etki eden Yörük mutfak kültürünün incelenmesi: Alanya örneği
An examination of the Nomadic cuisine culture that influenced the Anatolian cuisine: Alanya example
ALPARSLAN MUSTAFA TUNCER
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Gastronomi ve Mutfak SanatlarıSivas Cumhuriyet ÜniversitesiGastronomi ve Mutfak Sanatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MERAL YILMAZ
- Somut olmayan kültürel mirasın yaşatılarak korunmasında kadınların rolü: Ödemiş ipek böcekçiliği ve ipekli dokuma geleneği örneği
The role of women in safeguarding of the the intangible cultural heritage: The example of Ödemiş silk insect breeding and silk weaving tradition
ASLI ZEYNEP UZUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Halk Bilimi (Folklor)Ege ÜniversitesiTürk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PINAR FEDAKAR