Türk dünyasında inanç turizmi: Ahmed Yesevi Türbesi ve Türkistan örneği
Faith tourism in the Turkish world: The tomb of Ahmed Yesevi and the case of Türkistan
- Tez No: 813678
- Danışmanlar: PROF. DR. SERAP ÖZDÖL KUTLU
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Turizm, Tourism
- Anahtar Kelimeler: İnanç Turizmi, Ahmet Yesevi, İslam, Türk dünyası ve kültürü, Orta Asya, Kazakistan, Türkistan, Türbe, Tasavvuf, Mutasavvıf, Sufizm, Hac, Faith Tourism, Ahmet Yesevi, Islam, Turkish world and culture, Central Asia, Kazakhstan, Turkistan, Tomb, Sufism, Pilgrimage
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Turizm Rehberliği Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 129
Özet
Seçilen konunun son zamanlarda turizm faaliyetlerinde sayısız soruyla belirlendi; bunların arasında inanç turizm gibi bir yöne özel dikkat gösterilmeli – türbeleri ziyaret etmek ve belirli ritüellerin yerine getirilmeli. Bu yön, Kazakistan'ın bağımsızlığını kazanmasından sonra özellikle popüler hale geldi. Kazakistan'da şu anda Hoca Ahmet Yesevi Türbesi, Arıstan Bab Türbesi, Ukaş Ata ve diğerleri gibi inanç turizm tesislerine ziyaret için bir dizi şirket faaliyet göstermektedir. Türk halkları ve onun içinde Kazaklar da hem tarih hem de kültür açısından zengin bir geçmişe sahiptir. Varoluşu bin yıllarla hesaplanan Türkler, İslamiyet'i kabul ettikten sonra yeni bir kültür kimliği kazanmıştır. Askeri ve siyasi güç sayesinde cihana hüküm süren Türkler, İslamiyet'le birlikte yeni toprak fetihlerinin yanı sıra gönül coğrafyalarını da fethetmeye başlar. Öyle ki bu topraklar tarihe damga vuracak yeni nesillerin yetişmesini sağlamıştır. Bunların başında Yeseviler, Mevlânâlar ve Yunuslar gelmektedir. Türklerin Müslüman oluşu ve Anadolu'nun İslâmlaşması sürecinde etkili olmuş en önemli birisi Ahmed Yesevi ise diğeri Mevlânâ Celâleddîn Rûmî'dir. Anadolu'da tasavvufî düşüncenin halk tarafından sevilen ve Türk, tasavvuf edebiyatının gelişmesinde en büyük pay sahibi ise Yûnus Emre'dir. Sözünü ettiğimiz bu büyük gönül sultanları, Türk dünyasının mânevî ve târihî kimliğinin dokunmasında; kardeş ülke, akraba ulus ve topluluklarda ortak paydaların oluşmasında son derece etkilidir. Kazakistan'ın en güneyindeki kurak bozkırların ortasında yer alan Türkistan şehri, turizm endüstrisi tarihinin gerçek bir armağanıdır. 1500 yıllık geçmişi olan bu şehir, bugün Orta Asya'daki en önemli Müslüman hac merkezlerinden biridir ve Timurlenk tarafından yaptırılan Hoca Ahmed Yesevi'nin türbesi de önemli bir turistik cazibe merkezidir. Yassı şehri (bu Türkistan'ın eski adıdır) 500 yıllar civarında Buhara, Semerkant ve Hiva'dan kuzeye giden kervan yollarının kesiştiği noktada kurulmuştur. Türkistan, Kazakistan'ın güneyinde, Sırdarya Nehri'ne çok uzak olmayan bir şehirdir. Kazakistan'ın en eski şehirlerinden biri. X yüzyılda – Shavgar, XII.yüzyılda – Yassı'ydı. Orta Çağ'da, Orta Asya'daki en sağlam müstahkem şehirlerden biri haline geldi, kale bir şehirdi. Ancak gerçek zafer, 12. yüzyılda Sufi şair ve filozof Hoca Ahmed Yesevi'nin buraya yerleşmesi ile Türkistan'a geldi. Özel bir İslam felsefesi vaaz etti ve yavaş yavaş buraya yerleşen öğrenciler edindi. Yesevi'nin hatırası büyük Timur tarafından ölümsüzleştirildi - 14. Yüzyılın sonunda, kararnamesiyle buraya bir türbe ve yanına bir cami dikildi. Buhara Khan Abdullah Han II, Timur'un ölümünden sonra yarım kalan Hoca Ahmed Yasevi cami-türbesinin portal kısmının yapımının tamamlanması emrini verdi. Şehrin yeni adı olan Türkistan'ın ilk sözleri 15. Yüzyıla kadar uzanıyor. Şehrin konumu daha ileri güçlendi - 16-18 yüzyıllarda, şehri Kazak hanlarının saygın mezarlarıyla zenginleştiren güçlü Kazak Hanlığı'nın başkenti olduğu gerçeğine kadar. Hoca Ahmet Yesevi Türbesi yakınlarındaki şehrin önemli bir tarihi kısmı Kazak-Dzhungar savaşları sırasında tahrip edildi. Türkistan, bugünde yaşayan geçmişimizdir. Türkistan, Kazak Hanlığı'nın siyasi merkezi, bozkır genişliklerinin ve eski tarım kültürlerinin birleştiği bölge olan ticaret ve kültür merkezi ve ikinci Mekke olan Sufi Hoca Ahmed Yesevi'nin vaaz faaliyetlerinin yeridir [Mendikulov M. M., 2000]. Ortaçağ Türkistan'ı, yükseliş ve düşüş dönemlerinin olduğu çalkantılı bir tarih yaşadı. Kökenlerinde çeşitli kültürel gelenekleri özümsemiştir. Hoca Ahmed Hazreti Sultan Yesevi, Tasavvufun tanınmış bir lideri, bir düşünür, yerel göçebeler arasında popüler olan mistik bir şair ve bir dini vaizdir. Babası - İbrahim ibn Mahmud - Ahmed Yesevi'nin 149 hikmetinde belirttiği gibi, İspidzhjab (Sayram) şehrinin dindar, saygın, tanınmış bir şeyhiydi. Ahmed, Yassı (Türkistan) şehrinde doğdu. Ahmed Yesevi 7 yaşındayken babasını kaybetmiş ve 17 yaşında öğretmeninin ölümünden sonra Arapça, Çağatayca, Farsça, Türk dillerinde şiir yazmaya başlamış ve doğu edebiyatıyla ilgilenmiştir. Şiirle, Doğu edebiyatıyla ilgileniyor. Daha sonra Yusuf Hemedanı'nın yanında çıraklık yaptığı Buhara'yı ziyaret etmiştir. Buhara'da tasavvuf uzmanı ünvanını kazanan Ahmed Yesevi, Yassı şehrine döner ve Arıstan Bab'ın ortaya koyduğu geleneği sürdürür. Burada Sufi tarikatı“Yesevilik”yi kurmuştur. Ahmed Yesevi, ahiret mutluluğunu sağlayacağı için zühd, dış dünyadan feragat ve sabır çağrısında bulunur. İnsanları adalete, dürüstlüğe, iyiliğe çağırır. Onun sayesinde Türk dili edebi kullanıma girmiştir. Orta Asya Türklerinin dinî-tasavvufî hayatında geniş tesirler icra eden ve“Pir-î Türkistan”,“Hazret-i Türkistan”, Hâce Ahmed, Kul Hâce Ahmed ya da“Hazret Sultan”diye anılan XII. Yüzyıl mutasavvıf şairlerinden olan Hoca Ahmed Yesevi hakkında kendisiyle ilgili bilgileri Dîvânı Hikmet ve Fakrnâme adlı kitaplarından öğreniriz. Onun eserleri ile ilgili olarak yurt içinde ve yurt dışında önemli çalışmalar yapılmış olsada, Hoca Ahmed Yesevi'nin hayatı, eserleri ve tesirleri konusunda kaynak eksiklikleri yaşanmaktadır. Ahmet Yesevi, 1166 yılında 73 yaşında vefat etmiştir. Timur İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk hükümdarı Timur'dur. Sağ ayağı aksak kalacak şekilde darbe aldığından dolayı kendisine Aksak Timur anlamına gelen Farsça Timur-ileng, Türkçe olarak Timurlenk, batılılar tarafından ise Tamerlane denilmekteydi. XIV-XVI. Yüzyılların ikinci yarısı, Semerkant'taki başkenti ile güçlü ve geniş Timur devletinin var olduğu dönemdir. Timur ve soyundan gelenler, Türk Moğollarının egemen olduğu tek bir Orta Asya imparatorluğu kurmuşlardır. Timur'un torunları, 16. yüzyılın son çeyreğine kadar Orta Asya'yı yönetmişlerdir. Her tarihsel çağ, mimarların eserlerinde kendisine ait bir hatıra bırakmıştır. Timurid döneminde Orta Asya mimarisinin gelişiminde meydana gelen önemli değişimler, mimari ve mekânsal formların anıtsal oranları ve sadeliği ile kubbelerin, portalların, minarelerin sırlı seramik çinilerle sürekli kaplamasında ifade edilen renk çeşitliliğidir. Mavi, yeşil, beyaz, altın ve siyah mozaik desenlerle boyanmış. Binaların sarımsı gri tuğla duvarlarının birleşimi, genel bir arka plan ve çok renkli dekor oluşturarak, Timurlu dönemi anıtlarının dekoratif ve renksel etkisine özel bir farklılık kazandırıyor. Bu aşamalı geçiş, Kazakistan ve Doğu Türkistan topraklarındaki dini yapıların gelişiminde izlenebilir. Hoca Ahmed Yesevî, 1166 yılında vefat ettiğinde, içinde çilehanesinin de bulunduğu dergâhın 100 metre kadar uzağına defnedilmiş ve basit bir kabir - türbe yapılmıştı. Bu ilk türbe o civarda yaşayan Müslümanlar için kısa zamanda bir ziyaret mekânı olmuştur. Ziarat kuralları hakkında konuşursak, eski zamanlarda biraz farklıydılar ve bugün çeşitli nedenlerle kaybolan unsurları içeriyorlardı. Yine de halk geleneği, gerçekleştirilen ritüellerin ana yollarını, temel kurallarını ve anlamını korumuştur.“Ziyarat”kelimesinin kendisi Arapça'dan“gezi”,“seyahat”olarak çevrilmiştir, ancak Türk halklarının dillerinde, özellikle Kazak dilinde yalnızca dini amaçlarla yerel türbelere yapılan hac ile ilgili olarak kullanılmaktadır (Mekke ve Medine'ye“hac”olarak adlandırılır). Ayrıca“tauap etu”,“tövbe etmek”(Arapça“tauaf”dan - en çok saygı duyulan nesnenin etrafında dönme, avuç içlerine dokunma, alın ile ifade edilen ibadet geleneği. Ortodoks İslam'da, sadece Mekke'deki Kutsal Kabe ile ilgili olarak izin verilir). Bugün için Yesevilığ'in Orta Asya ağırlıklı saha, Hindistan sahası ve Anadolu sahası olmak üzere başlıca üç ana coğrafi bölgede yayıldığını ve günümüze kadar devanı ettiğini söyleyebiliriz. Anadolu'da Mevlana Celaleddin-i Rumi, Sühreverdi, Fahreddin-i Iraki, Ahi Evran, Evhadüddin-i Kirmani, Muhyiddin İbnü'I-Arabi, Sadreddin Konevi gibi ilimler ve mutasavvıflar Farsça ve Arapça yazdıkları eserlerle tasavvufi düşünceleri, okumuş çevrelerde yayarken Anadolu'ya gelen Yesevi dervişleri de aynı düşünceleri halka ulaştırmışlardır. · Hoca Ahmet Yesevi'ye sormuşlar: - Müslüman mısın? - Elhamdülillah Türk'üm Müslümanım, demiş. -Neden Türklüğü katıyorsun biz dinini soruyoruz demişler. - Din seçim, Türklük kaderdir, demiş. Ahmet Yesevi'nin kişiliği, eski adı Yassı yeni adı ile Türkistan Şehri'nin XII. Yüzyılda dini merkezlerden biri olmasına neden olmuştur. Orta Asya Türkleri arasında ikinci Mekke olarak tanımlanan Ahmet Yesevi Türbesi dini önemini ziyaretgâh olarak günümüze kadar sürdürmüştür.
Özet (Çeviri)
The chosen topic has recently been determined by numerous questions in tourism activities, among which special attention should be paid to such an aspect as faith tourism – it is necessary to visit shrines and perform certain rituals. This direction became especially popular after Kazakhstan gained independence. Currently, a number of companies are operating in Kazakhstan for visiting faith tourism facilities such as Khoja Ahmed Yesevi Mausoleum, Aristan Bab Mausoleum, Ukash Ata and others. The Turkish people and the Kazakhs in it also have a rich history both in terms of history and culture. The Turks, whose existence has been calculated for thousands of years, have gained a new cultural identity after accepting Islam. The Turks, who rule the world thanks to military and political power, begin to conquer their heartlands as well as new territorial conquests with Islam. So much so that these lands have ensured the upbringing of new generations who will make a mark on history. At the beginning of these are the Yesevi, Mevlana and Yunus. One of the most important ones who was influential in the process of becoming a Muslim of the Turks and the Islamization of Anatolia was Ahmet Yesevi, and the other was Mevlana Celaleddin Rumi. Yunus Emre is the one who is loved by the people of Sufi thought in Anatolia and has the greatest share in the development of Turkish Sufi literature. These great sultans we are talking about are extremely effective in touching the spiritual and historical identity of the Turkic world; in forming common denominators in brotherly countries, kindred nations and communities. The city of Turkistan is a real gift of the history of the tourism industry with a history of 1500 years, located in the middle of the arid steppes in the southernmost part of Kazakhstan, this city is today one of the most important Muslim pilgrimage centers in Central Asia, and the mausoleum of Khoja Ahmed Yesevi, built by Timurlenk, is also an important tourist attraction. The city of Yassy (the old name of Turkistan) was founded around 500 years at the intersection of caravan routes going north from Bukhara, Samarkand and Khiva. Turkistan is a city in the south of Kazakhstan, not far from the Syrdarya River. It is one of the oldest cities of Kazakhstan. In the X century - Shavgar, XII century - Yassy. In the Middle Ages, it became one of the most solidly fortified cities in Central Asia, it was a fortress city. But the real victory is the 12th. century, the Sufi poet and philosopher Khoja Ahmed Yesevi came to Turkistan with his settlement here. He preached a special Islamic philosophy and gradually acquired students who settled here. The memory of Yesevi was immortalized by The Great Timur - at the end of the 14th century, a mausoleum was erected here and a mosque next to it by decree. Bukhara Khan Abdullah Khan II ordered the completion of the construction of the portal part of the Khoja Ahmed Yasevi mosque-mausoleum, which was left unfinished after the death of Timur. The first words of Turkistan, the new name of the city, were in 15th century. The city's position strengthened further - until the fact that in the 16th-18th centuries it was the capital of the powerful Kazakh Khanate, which enriched the city with the revered tombs of Kazakh khans. An important historical part of the city near the Khoja Ahmed Yesevi Mausoleum was destroyed during the Kazakh-Dzhungar wars. Turkistan is our past, living in the present. Turkistan is the political center of the Kazakh Khanate, the commercial and cultural center, the region where the steppe expanses and ancient agricultural cultures converge, and the place of preaching activities of Sufi Teacher Ahmed Yesevi, the second Mecca. Medieval Turkistan has experienced a turbulent history with periods of rise and fall. It has assimilated various cultural traditions in its origins. Khoja Ahmed Hazret Sultan Yesevi is a well-known leader of Sufism, a thinker, a mystical poet popular among local nomads Decrees and a religious preacher. His father - Ibrahim ibn Mahmud - was a pious, respected, well-known sheikh of the city of Isfijab (Sairam), as stated by Ahmed Yesevi in the wisdom of 149. Ahmed was born in the city of Yassı (Turkistan). Arabic Persian poet Ahmed Yesevi lost his father when he was 7 years old and started writing poetry in Arabic, Chagatai, Persian and Turkish languages after the death of his teacher at the age of 17 and was interested in oriental literature. He is interested in poetry, Eastern literature. Later, he visited Bukhara, where he was apprenticed to Yusuf Hemedani. Having earned the title of sufi expert in Bukhara, Ahmed Yesevi returns to the city of Flat and continues the tradition revealed by Aristan Bab. The Sufi sect“Yesevilism”was founded here. Ahmed Yesevi calls for zuhd, renunciation of the outside world and patience, as it will ensure the happiness of the hereafter. He calls people to justice, honesty, goodness. Thanks to him, the Turkish language has entered into literary use. XII, who exercised wide influence on the religious-sufi life of the Turks of Central Asia and was called“Pir-i Turkistan”,“Hazret-i Turkistan”, Hace Ahmed, Kul Hace Ahmed or“Hazret Sultan”. we learn about Khoja Ahmed Yesevi, one of the century-old sufi poets, from his books called Divani Hikmet and Faqrname. Although important studies have been carried out in Turkey and abroad regarding his works, there is a lack of resources regarding the life, works and influences of Khoja Ahmed Yesevi. Ahmed Yesevi died in 1166 at the age of 73. The founder and first ruler of the Timurid Empire was Timur. Because he was hit in such a way that his right foot remained limp, he was called Timur-ileng in Persian, which means Aksak Timur, in Turkish is Timurlenk and westerners called him Tamerlane. The second half of the XIV-XVI centuries is the period when the powerful and extensive Timurid state existed with its capital in Samarkand. Timur and his descendants founded a single Central Asian empire dominated by the Turkic Mongols. Timur's grandchildren, they ruled Central Asia until the last quarter of the 16th century. Every historical era has left a memory of its own in the works of architects. The important changes that occurred in the development of Central Asian architecture during the Timurid period are the monumental proportions and simplicity of architectural and spatial forms, as well as the variety of colors expressed in the continuous coating of domes, portals, minarets with glazed ceramic tiles. It is painted with blue, green, white, gold and black mosaic patterns. The combination of yellow-gray brick walls of the buildings creates a general background and multi-colored decor, giving a special distinction to the decorative and colorful effect of Timurid period monuments. This gradual transition can be traced in the development of religious structures in the territories of Kazakhstan and East Turkistan. When Khoja Ahmed Yesevi died in 1166, he was buried about 100 meters away from the dergah, where his ordeal was also located, and a simple sepulchre-mausoleum was built. This first shrine became a place of visit for Muslims living in that vicinity in a short time. If we talk about the rules of Ziarat, they were a little different in ancient times and contained elements that are lost today for various reasons. Nevertheless, the folk tradition has preserved the main ways, basic rules and meaning of the rituals performed. The word“ziarat”itself is translated from Arabic as“gezi”,“travel”, but in the languages of the Turkic peoples, especially Kazakh, it is used only in relation to the pilgrimage to local shrines for religious purposes (called the“pilgrimage”to Mecca and Medina). Also“tau etu”,“tovbe etu”(from Arabic“tauaf”- the custom of worship expressed by turning around the most revered object, touching the palms, forehead. In Orthodox Islam, it is allowed only in relation to the Holy Kaaba in Mecca). For today, we can say that Yesevilism has spread in three main geographical regions, mainly the Central Asian field, the Indian field and the Anatolian field, and has continued to the present day. Arabic Persian and Arabic Sufi scholars and sufis such as Mevlana Celaleddin Rumi, Suhreverdi, Fahreddin Iraqi, Ahi Evran, Evhaduddin Kirmani, Muhyiddin Ibn Arabi, Sadreddin Konevi spread Sufi thoughts in the educated circles with the works they wrote in Anatolia, while the Yesevi dervishes who came to Anatolia conveyed the same thoughts to the public. · They asked Khoja Ahmed Yesevi: - Are you a Muslim? - Alhamdulillah, I am a Turk, I am a Muslim, he said. -They said why are you adding Turkishness, we are asking about your religion. - Religion is a choice, Turkishness is destiny, he said. The personality of Ahmed Yesevi, the old name Yassy with the new name of the City of Turkistan it has caused it to become one of the religious centers in the XII century. Ahmed Yesevi Mausoleum, Decribed as the second Mecca among the Central Asian Turks, has maintained its religious importance as a place of visit to the present day.
Benzer Tezler
- Zanaat ve endüstriyel tasarım ilişkisinde kültürel sürdürülebilirlik üzerine bir analiz
An analysis for cultural sustainability of the relationship between craft and industrial design
HATİCE ELİF BARBAROS
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
El SanatlarıEskişehir Teknik ÜniversitesiEndüstriyel Sanatlar Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ FÜSUN CURAOĞLU
- Turizmde kriz yönetimi ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde kriz yönetiminin ülke turizminin gelişimine etkileri
Crisis management in tourism and the effects of the crisis management in developing process of Turkish Republic of Northern Cyprus tourism industry
SEZAR DALLARYAN
- Türk dünyasında Alkarısı
Alkarisi in Turkic world
AHMET TACETDİN HALLAÇ
Doktora
Türkçe
2022
DinAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEYFULLAH YILDIRIM
- Silifke'de eski Türk inançlarının izleri
Traces of Turkish ancient believes in Silifke
MEHMET ALPTEKİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
Türk Dili ve EdebiyatıNiğde ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. HATİCE İÇEL
- Rüzgar, şimşek ve yıldırım ile ilgili Türk adet ve inanmaları üzerine bir araştırma
A reserch about practice and beliefs about wind, lighthing flash, thunderbolt
CEREN TEMİZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
Halk Bilimi (Folklor)Balıkesir ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ.DR. MEHMET AÇA