Osteomorphometry and morphometric parameters of the skeleton of Deltari Ilir dog – indigenous dog of Kosovo
Kosova'nın yerli köpekleri Deltarı İlir köpek iskeletinin osteomorfometrisi ve morphometrik parametreleri
- Tez No: 813740
- Danışmanlar: PROF. DR. OYA KAHVECİOĞLU, DOÇ. DR. SOKOL DURO
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Anatomi, Veteriner Hekimliği, Anatomy, Veterinary Medicine
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: İngilizce
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Anatomi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Anatomi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 114
Özet
Arnavutluk, Kosova ve Kuzey Makedonya, Sharri dağları bölgesi olarak adlandırılan bir bölgeyi aralarında paylaşan üç komşu ülkedir. Bu bölge çok geniş ve kaliteli dağ meralarıyla ünlüdür. Burada üç ülkeden 500 binden fazla küçükbaş hayvan yaşamakta ve çoğunlukla Sharri koyunu, Bardhoka koyunu, Ruda koyunu gibi yerli ırklar yaşamaktadır. Bilindiği üzere dağlarda otlayan koyun ve keçiler gibi küçükbaş hayvan sürülerini, kurt, çakal, ayı, tilki gibi vahşi hayvanların ani saldırılarına karşı koyabilmek için güçlü ve zeki köpekler gereklidir. Bu bölgedeki pek çok farklı köpek türü arasında Deltari Ilir adlı köpek öne çıkmaktadır. Bu köpeğe İlirya Çoban Köpeği de denilmektedir. İlİran köpeği, carnivora takımına ait diğer köpek ırkları gibi; köpekgiller ailesi; canis cinsi ve familya türündendir. Deltari Ilir köpeklerinde görülen farklı renk formlarında üç renk daha baskındır: gri, siyah ve beyaz. Erkek Deltari İlir köpeği veya İlirya Çoban Köpeklerinde cidago 67-75 cm'ye kadar ve ağırlıkları 45-55 kg'a kadar ulaşırken, dişilerde cidago 62-70 cm'ye kadar ve ağırlıkları 35-45 kg'a kadar ulaşmaktadır. İskelet; genel olarak destek, koruma ve aynı zamanda kas hareketi için bir kaldıraç görevi görür. İskelet ayrıca mineraller için bir depo görevi alırken, yağ depolama ve kan hücresi oluşumu için de hizmet etmektedir. İskelet morfolojisi ve morfometrisi, anatomi, taksonomi, adli tıp, zooarkeoloji, evrimsel biyoloji, ekoloji ve biyomekanik gibi çeşitli alanlarda önem taşımaktadır. Genel olarak iskelet ve kafatası, çene kemiği, vertebral kolon ve hatta uzuv iskeletinin kemikleri iskeletin kısımları, hem morfoloji hem de morfometri açısından birçok çalışmaya konu olmuştur. Evcil köpeklerde kafatasları boyut ve şekil bakımından diğer tüm memeli türlerinden daha fazla çeşitlilik göstermektedir. Bu nedenle, köpeklerde kraniyometri, belirli ırkları ve farklı melezleri karakterize ederken daha fazla önem kazanmaktadır. Kafatasındaki belirli noktalar ve işaretler, doğrusal ölçümler yapılırken tanınır ve farklı araştırmacılar tarafından kullanılır. Tüm köpek kafatasının boyut ve tipleri için iyi bilinen üç terim kullanılmaktadır:1. Dolikosefalik, 2. Mezatisefalik ve 3. Brakisefalik. Kafatası; beyin, gözler ve iç kulaklar gibi özel duyu organlarının yer aldığı eksenel iskeletin en önemli yapılarından birisidir. Hayvan kafataslarının morfometrik çalışmaları, türlerin tanımlanmasında, hayvanların evrim çalışmalarında ve evrimsel tarihin açıklanmasında önemli yer tutmaktadır. Aynı zamanda kafataslarının morfometrik parametreleri, veterinerlikte yardımcı bir araç olarak kraniyal sinirlerin bölgesel anestezisinde, adli araştırmalar ve zooarkeolojide de kullanılmaktadır. Apendiküler iskelet torasik ve pelvik uzuv kemiklerinden oluşmaktadır. Torasik uzvun kemikleri (ossa membri thoracici) skapula, humerus, radius ve ulna, karpal, metacarpal, falanks ve proksimal sesamoid kemiklerden oluşurken, pelvik uzuv kemikleri (ossa membri pelvini) coxae, femur, tibia ve fibula, tarsal, metatarsal, falanks ve proksimal sesamoid kemiklerden meydana gelmektedir. Morfolojik ve morfometrik özelliklerin bilinmesi, cerrahi müdahaleler sırasında veya bölgesel anestezi sırasında kemiklerin yapısal elemanlarının yer belirleyici olarak kullanılmasına çok yardımcı olmaktadır. Şimdiye kadar Deltari Ilir köpek iskeletinin morfometrik parametrelerine ilişkin hiçbir çalışma veya kesin veri bulunmamaktadır. Bu çalışma, yerli Deltari Ilir köpeğinin eksenel ve takısal iskeletinin morfometrik parametreleri hakkında güvenilir veriler sağlayacaktır. Bu çalışmanın amacı dış vücut ölçülerini ve iskeletin (kafatası, atlas, sakrum, torasik ve pelvik uzuv kemikleri) morfometrik parametrelerini değerlendirmektir. Çalışma rastgele seçilmiş, farklı nedenlerle ölmüş ancak iskeletlerinde hasar olmayan 24 köpek (12 erkek ve 12 dişi) ile yapılmıştır. Çalışmaya alınan tüm köpek örneklerinde, iskelet hazırlanmadan önce, kürk rengi not edilmiş ve basit bir elektronik tartı ile vücut ağırlığı (Kg) belirlenerek tartılmış ve mezura ile dış vücut ölçüleri alınmıştır. (santimetre). İskelet standart yöntemlerle hazırlanmış, temizlenip kurulandıktan sonra elektronik kumpas ile ölçüleri alınmıştır. Bu çalışma sırasında Deltari Ilir köpeğinin kafatasına ve çene kemiğine ait 64 lineer parametre, atlas'a ait 10 parametre, axis'e ait 8 parametre ve sakrum'a ait 10 parametre sağlanmıştır. Bu çalışma yoluyla Kosova'daki 24 adet Deltari Ilir köpeği kafatasının dorsal yüzeylerinin lineer ölçümlerinden, tüm parametrelerin genel olarak homojen bir dağılıma sahip olduğu görülmüştür. Dişi köpeklerde ortalama kafatası uzunluğu 235,27±16,37 mm, erkek köpeklerde ise 243,68±15,27 mm idi. Kafatası uzunluğunun aralık değerleri çok genişti (minimum 211,37 mm'den maksimum 270,66 mm'ye). Dişilerde 124.29±8.93 mm, erkeklerde 129.65±8.25mm olan Deltari Ilir kafatasının ortalama genişlik değerleri, Deltari Ilir köpeğinin kafatasının elmacık kemerleri seviyesinde oldukça geniş olduğunu göstermiştir. Bu çalışmanın önemli bir kısmı da takısal iskelet kemiklerinin ve özellikle uzun kemiklerinin ölçümleridir. Torasik uzuv kemiklerinden 30, pelvis uzuv kemiklerinden 35 parametre değerlendirildi. Torasik uzuv iskeletinin tüm kemikleri arasında en uzun kemik 242,33±18,65 mm uzunluğuyla ulna, ardından radius (206,47±15,17 mm), humerus (200,56±16,15 mm) ve skapula kemiği ( 174,50±14,39 mm) olduğu görülmüştür. Arka bacak iskeletinin tüm kemikleri arasında en uzun kemik 230,70 ± 18,16 mm uzunluğu ile tibia, ardından femur (226,17 ± 18,62 mm), fibula (216,95 ± 16,77 mm) ve pelvis kemiği ( 188,00 ± 16,10 mm) gelmektedir. Torasik uzuv kemiklerinin doğrusal ölçümlerine dayanarak; torasik uzuv kemiklerinin uzunluklarının, toplam uzuv uzunluğuna oranlarının skapula için yaklaşık %25.27, humerus için %29.05, radius için %29.9 ve manus iskeleti için yaklaşık %15.77 olarak tespit edilmiştir. Pelvik uzuv kemiklerinin doğrusal ölçümlerine dayanarak; pelvik uzuv kemiklerinin uzunluklarının, toplam uzuv uzunluğuna oranlarının femur için yaklaşık %36.64, tibia için %37.37 ve pedis iskeleti için yaklaşık %25.99 olduğu görülmüştür.
Özet (Çeviri)
Albania, Kosovo and North Macedonia are three neighboring countries which share between them one region that is called Sharri mountains region. This region is famous for very large and high quality alpine pasture. Here are living more than 500 thousand small ruminants in three countries mostly autochthonal breeds like Sharri sheep, Bardhoka sheep, Ruda sheep. etc. As it is known that fact by all that herds of small ruminates: sheep and goats are guarded and supervised while grazing in the mountain massifs with strong and smart dogs to withstand the sudden attacks of wild animals like wolves, jackals, bears and foxes. Among the many different breeds of dogs in this area stands out the so-called Deltari Ilir dog. This dog is called also the Illyrian Sheepdog. Iliran dog as the other dog breeds belong to the Carnivora-Order; Canidae-Family; Canis-Genus; familiaris-Species. Form different colour that are seen in the Deltari Ilir dogs, three colours are more perdominants: gray, black and white. The Deltari Ilir dog or Illyrian Sheepdog are up to 67-75 cm at withers and the weight is 45-55 kg, whereas the females are up to 62-70 cm at withers and the weight 35-45kg. The skeleton in general serves for support, protection and at the same time serving as levers for muscular action. The skeleton serve also as a storehouse for minerals and as a site for fat storage and blood cell formation. Skeleton morphology and morphometry are important in a variety of fields, including anatomy, taxonomy, forensics, zooarchaeology, evolutionary biology, ecology and, biomechanics. The skeleton in general and its specific parts, such as the skull, mandible, vertebral column or even the bones of the skeleton of the limbs have been the subject of many studies both in terms of morphology and morphometry. Skulls differ more in size and shape among domestic dogs than in any other mammalian species. For this reason, craniometry in dogs takes on added significance when characterizing specific breeds and different crosses. Certain points and landmarks on the skull are recognized in making linear measurements and have been used by different researchers. From all dimensions and types of the dog cranium are used three well known terms: 1. Dolichocephalic, 2. Mesaticephalic and 3. Brachycephalic. The skull, which houses vital structures like the brain, eyes, and inner ears, serves as the central component of the axial skeleton. The morphometrical studies of the animal skulls are important for species identification, in evolution studies and evolutionary history of the animals but at the same time the morphometrical parameters of the skulls can be used as a helpful tool for regional anesthesia of the cranial nerves and in veterinary forensic investigations and in zooarchaeology. The appendicular skeleton is composed by thoracic (ossa membri thoracici) and pelvic (ossa membri pelvini) limb bones. The bones of the thoracic limb are: scapula, humerus, radius and ulna, carpal, metacarpal, phalangs and proximal sesamoid bones, whereas the pelvic bones are: coxal, femur, tibia and fibula, tarsal, metatarsal, phalangs and proximal sesamoid bones. Knowing the morphological and morphometric characteristics helps a lot during surgical interventions for their repair or even during regional anesthesia to use structural elements of bones as landmarks. Until now there are no studies and accurate data regarding the morphometric parameters of the Deltari Ilir dog skeleton: this study would provide reliable data on the morphometric parameters of the axial and appendicular skeleton of the autochthonous Deltari Ilir dog. The aim of this study was to evaluate external body measurements and morphometrical parameters of the skeleton: skull, atlas, axis and sacrum, thoracic and pelvic limb bones. The study was made with 24 dogs (12 male and 12 females), dead for different reasons but not damaged in their skeleton were collected randomly. All dog samples that were included in the study, before the preparation of the skeleton, were noted for the color of the coat and weighed with a simple electronic scale to determine the body weight (Kg) and external body measurements were taken by a measuring tape (cm). The skeleton were prepared with standart methods and after cleaning and drying were measured with electronic calliber. During this study were provided 64 linear parameters of the skull and mandible of the Deltari Ilir dog, 10 parameters of the atlas, 8 parameters of the axis and 10 parameters of the sacrum. From the linear measurements of the dorsal surface of 24 skulls of the Deltari Ilir dog in Kosovo through this study showed that all parameters were generally homogeneous. The average skull length in females dogs was 235.27±16,37mm and in males dogs 243.68±15,27mm. The interval values of the skull length were very extended: from 211.37mm as minimum to 270.66mm as maximum, which was the higher value. The average width of the Deltari Ilir skull, which was 124.29±8.93 mm in females and 129.65±8.25mm in males, showed that the skull of Deltari Ilir dog was very width between to zygomatc archs. Important part of this study were also the measuremets of the appendicular skeleton bones and especially the long bones. Were evaluated 30 parameters from the thoracic limb bones and 35 from the pelvic limb bones. The longest bone among all the bones of the thoracic limb skeleton was the ulna, with a length of 242.33±18.65mm, followed by the radius (206.47±15.17mm), the humerus (200.56±16.15mm), and the scapula bone (174.50±14.39mm). The longest bone among all the bones of the hind limb skeleton was the tibia, with a length of 230.70 ± 18.16 mm, followed by the femur (226.17 ± 18.62 mm), the fibula (216.95 ± 16.77 mm), and the pelvis bone (188.00 ± 16.10 mm). Based on the linear measuremnents of the thoracic limb bones, we can conclude that thoracic limb bones proportions of their length to the total limb length were: scapula about 25.27%, humerus 29.05%, radius 29.9% and manus skeleton about 15.77% and the proportions of the length bone of the pelvic limb to the total hind limb length were: femoris about 36.64%, tibia 37.37% and, pedis skeleton about 25.99%.