İngiliz dışişleri belgeleri ışığında İngiltere-İran ilişkileri (1899-1909)
Britain-Iran relationships in the light of the documents of foreign affairs (1899-1909)
- Tez No: 818486
- Danışmanlar: PROF. DR. ÜÇLER BULDUK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Genel Türk Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 650
Özet
19. yüzyıl boyunca özellikle İngiltere ve Rusya gibi Büyük Güçler'in rekabet sahası haline gelen Kaçar Devleti ve İran coğrafyası imtiyazlar, ticari anlaşmalar ve kaynaklarının satılması yoluyla fakirleşmiş, içeride yaşanan olaylar dolayısıyla idari kontrolünü kaybetmeye başlamıştır. Nâsırüddin Şah döneminde Kaçar Devleti'nin yaşadığı ekonomik sıkıntılar İngiltere ve Rusya'nın İran'daki ticari hacmini artırmış, doğal kaynakların elde edilmesini hızlandırmıştır. Bunun en bariz örneği 1891-1892 yıllarında yaşanan Tütün Rejisi protestolarıdır. 19. yüzyıl boyunca Rusya ile mücadele ve rekabet eden İngiltere, Tütün Rejisi protestolarından itibaren İran'daki varlığını, etkisini ve itibarını kaybetmeye başlamıştır. Sözü geçen protestolardan itibaren İran coğrafyasındaki kazanımlarını muhafaza etmeye çalışan İngiltere, kazanımlarını artırmaya çalışan Rusya'ya karşı rekabette geriye düşmüştür. Göreceli üstünlüğünü kaybeden İngiltere, İran'daki iç dengeleri yakından takip etmiştir. Hindistan'daki çıkarlarının yanı sıra İran coğrafyasındaki ticari ve ekonomik çıkarlarını önceleyen İngiltere, statükoyu koruma stratejisini yerel ittifaklarla desteklemeyi ihmal etmemiştir. Meşrutiyet hareketinin fikrî öncülerinin birçoğuyla ve liderleri ile yakın ilişkileri olduğu ifade edilen İngiltere, doğrudan müdahaleden kaçınmış, kendi çıkarlarını tehlikeye sokacak adımlardan uzak durmaya çalışmıştır. İngiltere 19. yüzyıl boyunca benimsemiş olduğu kendisini uzun vâdeli taahhütlerden uzak tutan dış politikasını terk etmeye başlamıştır. 20. yüzyılın ilk yıllarından itibaren yükselen Almanya tehlikesini bertaraf edebilmek için bir önceki yüzyılda rekabet ve mücadele halinde olduğu Rusya ile ittifak yolunu seçmiştir. Bu seçimin en belirgin örneği İran coğrafyasında yaşanmıştır. 1902 yılında Japonya, 1904 yılında Fransa ve 1907 yılında Rusya ile ittifak kuran İngiltere yeni dış politikası ile Almanya'nın ekonomik gelişimine ket vurmaya çalışmıştır. Bu tezin konusu bağlamında bakıldığında 1907 yılında imzalanan İngiliz-Rus Anlaşması ile İran'ın üç parçaya ayrılması en önemlisidir. 1899-1909 yıllarını kapsayan bu çalışmada İngiliz Dışişleri belgeleri“Ticari ve Ekonomik Çıkar”,“İran İçişleri”ve“Hindistan Siyaseti ve Ticaretinin Bir Parçası Olarak İran”başlıklı üç tema altında analiz edilmiştir. Sözü geçen üç tema Meşrutiyet merkeze alınarak“Meşrutiyet Öncesi”,“Meşrutiyet Süreci”ve“Meşrutiyet Sonrası”dönemlerinde ele alınmıştır. Propaganda amacı taşımayan birinci el kaynaklar olan bu belgeler bu süreçte İran'daki İngiliz faaliyetlerini, İngilizlerin çeşitli olaylardaki tavrını ve amaçlarını ortaya koyma noktasında büyük önemi haizdir. Her bir dönem ayrı ayrı ele alındığında İran'daki İngiliz faaliyetlerinin kapsamı ve hedefleri kendi içinde farklılık ve çeşitlilik gösterse de İngiltere'nin stratejisi istikrarlı görünmektedir. Kaçar Devleti'nde statükonun korunması, ticari ve ekonomik çıkarların sürdürülmesi ve İran'daki üçüncü devletlerin söz konusu olduğu dönemlerdeki politikalarının farklılaşmasının yanı sıra ortaya çıkan en önemli sonuç, 1899-1909 yılları arasında Kaçar Devleti ile İngiltere'nin çıkarlarının uyuşmasıdır.
Özet (Çeviri)
The Qajar State, in other words Iran, which became the area of rivalry and competition of Great Powers such as Great Britain and Russia in the 19th century, impoverished through concessions, trade agreements and selling of various resources and started to lose its governmental control due to domestic matters. During the reign of Naser al-Din Shah, the economic and financial distress paved the way for Great Britain and Russia to increase their trade volume in Iran and to accelerate their acquisition of natural resources of Iran, the most significant of which was The Tobacco Protests in 1891-1892. Great Britain, which contended and entered into rivalry with Russia during the 19th century, started to lose its prestige, effect and control over Iran because of the Tobacco Protests. Great Britain, which tried to conserve its acquirements, seems to have fallen behind in the competition with Russia, which was eager to enhance its gains in these lands. Great Britain, which lost its relative superiority, followed internal affairs in Iran closely. Prioritising its interests in Iran as well as ones in India, Great Britain, therefore, made a point of supporting its general strategy of keeping the status quo with local alliances. Great Britain, which is said to have been in touch with most of pioneers and leaders of the movement of Constitutionalism, avoided direct interference with the affairs of Iran and actions that were risky for its interests. Great Britain left the self-isolation policy of foreign affairs attributed to Canning, which kept it away from long-term and long-distance commitments. The rise of Germany since the onset of the 20th century pushed Great Britain, in order to eliminate that threat, into an alliance with Russia, which Great Britain had been in rivalry during the 19th century. The most distinct example of that was in Iran. Great Britain, which sealed alliances with Japan in 1902, France in 1904 and Russia in 1907, tried to obstruct economic and commercial expansion of Germany via this new policy of foreign affairs. The most important alliance is, within the context of this thesis, the one signed in 1907 to divide Iran into three parts. In this study including the years between 1899 and 1909, the documents of Foreign Affairs have been analysed under three themes, namely“Commercial and Economic Interests”,“Internal Affairs of Iran”and“Iran as a Part of Indian Policy and Trade”in three chapters, respectively“Pre-Constitutional Revolution”,“During Constitutional Revolution”and“Post Constitutional Revolution”. These documents as a first-hand source are of vital importance since they reveal British activities, attitudes and targets in Iran. Though the scope and targets British activities in Iran vary taken into consideration in separate periods, the general strategy of Great Britain seems consistent and stable. The most notable result is that the Qajar State and Great Britain had common benefits and interests during the decade between 1899 and 1909. Other results are Great Britain's keeping the status quo, maintenance of commercial interests and flexibility in policies when a third power tried to interfere in the affairs of Iran.
Benzer Tezler
- İngiliz siyasi ve askeri çevrelerinde Mustafa Kemal (Atatürk) algısı (1919-1923)
The perception of Mustafa Kemal (Ataturk) in British political and military circles (1919-1923)
SİNAN SARAÇOĞLU
- Max Von Oppenheim'ın Osmanlı Devleti'ndeki siyasi ve kültürel faaliyetleri 1886-1918
Max Von Oppenheim's political and cultural activities in the Ottoman Empire
SAFA FURKAN KARACAKAYA
- Türkiye'nin Balkanlarda batı ve doğu ittifakına bağlı iki sınır komşusuyla siyasi ilişkileri, Bulgaristan ve Yunanistan (1945-1960)
Turkey's political relations in the Balkans with two neighbors belonging to the eastern bloc and to the eastern bloc: Bulgaria and Greece (1945-1960)
İBRAHİM MERT ÖZTÜRK
- Birinci TBMM'de Muş milletvekilleri ve meclis faaliyetleri
Mus deputies in the first grand national assembly of Turkey (TBMM) and their activities
BURHAN DİNÇER
- The rivalry between Russia and Great Britain in Eastern Rumelia 1878-1885
Doğu Rumeli vilayeti üzerine Rusya ve İngiltere arasındaki rekabeti 1878-1885
NADEZHDA VASILEVA VASİLEVA
Doktora
İngilizce
2019
TarihSakarya ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AZMİ ÖZCAN
PROF. DR. AYŞE KAYAPINAR
