Şehirsel dönüşümün coğrafi açıdan incelenmesi: Fikirtepe (Kadıköy) ve İkitelli (Başakşehir)
Urban transformation from geographical perspective: Fikirtepe (Kadıköy) and İkitelli (Başakşehir)
- Tez No: 858571
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET AKİF CEYLAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Coğrafya, Geography
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Coğrafya Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Coğrafya Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 314
Özet
Türkiye'de 1980'lerden sonra gündeme gelen şehirsel dönüşüm projeleriyle birlikte şehirlerde özellikle kötü görünüm arz eden plansız mekânlarda bir değişim başlamıştır. Bu değişim, dönüşüm ve yenilenme uygulamaları mekânların ve insanların üzerinde pek çok etkiye neden olmuştur. Bu etkilerden ikisi dönüşüm uygulamalarının şehirlerde yerleşme yapısını değiştirmesi ve nüfus hareketliliğine neden olmasıdır. Bu çalışmada cevap aranan ana problem“İstanbul'un iki önemli şehirsel dönüşüm alanında şehirleşme süreçleri aynı mıdır?”sorusudur. Çalışmanın amacı Fikirtepe ve İkitelli semtlerindeki şehirsel dönüşüm çalışmalarının şehir coğrafyasının temel ilke ve prensiplerine bağlı kalmak suretiyle incelenmesi ve karşılaştırılmasıdır. Fikirtepe ve İkitelli yerleşim sahalarının kuruluşu, gelişim süreci ve özelliklerinin belirlenmesi; iki yerleşim yerinde nüfus özelliklerinin ortaya konulması; şehirsel dönüşüm sürecinin incelenmesi ve bu iki alanın şehir coğrafyasına dair niteliklerinin karşılaştırılması da çalışmanın amaçları arasındadır. Bu çalışma, hem şehirsel dönüşüm sorununa coğrafi açıdan yaklaşması hem de Türkiye'de iki önemli şehirsel dönüşüm alanını karşılaştırarak nispeten daha kapsamlı sonuçlar ortaya koyması bakımından önem arz etmektedir. Ayrıca çok az coğrafi çalışmanın bulunduğu şehirsel dönüşüm alanında ülkemiz literatürüne bir katkının yapılması da amaçlanmıştır. Fikirtepe'de ilk yaşam tarım ve hayvancılığa dayalı olarak M.Ö. 5500'lere yani Neolitik Dönem'e kadar uzanmaktadır. Osmanlı Devleti döneminde Fikirtepe Hassa çiftliklerinin ve mesire alanlarının bulunduğu bir yer durumundadır. Sultan V. Murad'ın av köşküne ait su terazisi ve hamam gibi birkaç su yapısı, Osmanlı Devleti döneminden günümüze ulaşan eserlerdir. Cumhuriyetin ilk döneminde yerleşmenin henüz mevcut olmadığı Fikirtepe, 1950'lerden sonra yoğun bir iç göçe maruz kalmış ve kısa bir zamanda gecekondulardan oluşan bir yerleşme haline gelmiştir. Fikirtepe, 2005 yılında, 1/5000 ölçekli Kadıköy Merkez ile E-5 (D-100) Otoyolu Ara Bölgesi Nazım İmar Planı'nda özel proje alanı olarak belirlenmiş ve 2007 yılında aynı plana“kentsel dönüşüm alanı”ibaresi eklenmiştir. 2013 yılında 6306 Sayılı Kanun kapsamında“riskli alan”ilan edilmiş; ancak taraflar arasındaki anlaşmazlıklar ve firmalardan kaynaklı sebeplerle proje tamamlanamamıştır. 12. 07. 2021 tarihinde şehirsel dönüşüm projesinin birinci etabı 6306 Sayılı Kanun'un 2. maddesine istinaden Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca“Rezerv Yapı Alanı”ilan edilmiştir. Böylece Bakanlık Fikirtepe birinci etapta özel sektörün faaliyetlerine devam edemeyeceği ada ve parsellerde dönüşüm faaliyetlerinin tamamını üstlenmiştir. İnşaatlar tamamlanmak üzere olup yakın zamanda hak sahiplerine teslim edilmesi beklenmektedir. Aynı zamanda 2023 yılı itibariyle ikinci ve üçüncü etap için ön hazırlık çalışmaları yapılmıştır. İkitelli çevresinde ilk yerleşim kalıntılarının Paleolitik Çağ'a kadar uzandığı ayırt edilmektedir. Bu bağlamda İkitelli'nin 6 km batısına konumlanan Yarımburgaz Mağarası, arkeolojik açıdan oldukça önemli bir yerdir. Mevcut kayıtlara göre İkitelli'de Osmanlı Devleti dönemine kadar herhangi bir yerleşimin olup olmadığı bilinmemektedir. Osmanlı Arşivi belgelerinde İkitelli köyünün adı ilk kez İstanbul'un fethinden 45 yıl sonra geçmektedir. Cumhuriyetin ilk döneminde küçük bir köy olma özelliğini sürdüren İkitelli, özellikle 1970'lerden sonra sanayi ve medya kuruluşlarının merkezi durumuna gelmiştir. Bu yıldan sonra ülkenin çeşitli bölgelerinden çok miktarda göç alan yerleşme, tek katlı, derme çatma evlerin çoğalmasıyla hızla genişlemiş ve sağlıksız bir yapı kazanmıştır. İkitelli'de şehirsel dönüşüm alanı Tepeüstü-Ayazma ve Köyiçi olmak üzere 2 bölümden meydana gelmektedir. Tepeüstü ve Ayazma mevkii 2004 yılında şehirsel yenileme alanı ilan edilmiş ve proje 2018 yılında tamamlanmıştır. Köyiçi mevkii ise 6306 Sayılı Kanun kapsamında 16 Mart 2015 tarihinde Bakanlar Kurulunca“riskli alan”ilan edilmiştir. Ancak mahkeme kararıyla riskli alanın iptal edilmesi neticesinde Başakşehir Belediyesi, Köyiçi mevkiinde şehirsel dönüşüm faaliyetlerini yürütme yetkisini Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'ndan devralmıştır. Akabinde ise Riskli Alanın birinci etabı (3,2 ha) için gerekli olan imar planları 26.12.2022 tarihinde onaylanmıştır. 2023 yılı itibariyle Köyiçi mevkiindeki diğer alanlara örnek teşkil etmesi amacıyla birinci etaba yönelik inşaat faaliyetleri başlamıştır. Ancak diğer etaplara yönelik henüz resmi bir açıklama bulunmamaktadır Fikirtepe ve İkitelli'deki şehirsel dönüşüm süreçlerinin birbirine yakın yıllarda başladığı görülür. Nitekim Fikirtepe için bu tarih 2005 ve İkitelli içinse 2004'tür. Öte yandan Fikirtepe üç etaptan oluşan tek bir alan iken İkitelli'deki şehirsel dönüşüm alanları birbirinden farklıdır. Zira Ayazma ve Tepeüstü mevkilerinde yapılan dönüşüm, bir gecekondu önleme çalışması iken Köyiçi mevkiindeki şehirsel dönüşüm daha ziyade bir şehirsel yenilemedir. İki çalışma alanı da sosyo-ekonomik açıdan birer çöküntü, diğer bir ifadeyle şehirsel bozulma bölgesidir. Ancak Fikirtepe'deki çöküntü alanı ile İkitelli Ayazma-Tepeüstü mevkii çöküntü alanları birbirinden epeyce farklıdır. Fikirtepe'de fiziki ömrünü tamamlamış, betonarme, bir-iki katlı bahçeli yapılar mevcut iken, Ayazma ve Tepeüstü'nde tüm altyapı ve Belediye hizmetlerinden mahrum kalmış, sac ve ahşap plakalardan çevrili gecekondu yapıları bulunmakta idi. Bu anlamda Köyiçi mevkiindeki durumun Fikirtepe'ye biraz daha yakın olduğu söylenebilir. Hem Fikirtepe'de hem de İkitelli'de şehirsel dönüşüm faaliyetine dâhil olan aktörler zamanla değişmiştir. Kimi zaman işin içinde özel sektör bulunurken kimi zaman yetkileri İBB devralmıştır. Kimi zaman ilçe belediyeleri işin başındayken kimi zaman Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'na bağlı birimler süreci yönetmiştir. İki şehirsel dönüşüm süreci de oldukça uzun sürmüştür ve hala (2023) devam etmektedir. Fikirtepe nüfusunun 2000 yılından 2022 yılına kadar % 30 oranında azaldığı dikkati çekmektedir. Tamamen dönüşüm alanı içinde bulunan Fikirtepe ve Dumlupınar mahallelerinde bu oran % 50'ye ulaşmaktadır. Bu durumun temel nedeni, Fikirtepe'de adı geçen iki mahallede gerçekleşen yıkımlar iv nedeniyle yerli halkın göç etmesidir. Diğer yandan İkitelli'de de belirtilen yıllar arasında nüfusun yaklaşık % 10 azaldığı görülür. İkitelli'de bu oranın Fikirtepe'deki kadar yüksek olmaması; dönüşüm faaliyetlerinin Ziya Gökalp Mahallesi'nin tamamında gerçekleşmemesi ve yerli halkın mahalle içinde yer değiştirebilme imkânının olmasıdır. Dönüşüm alanlarının nüfus yoğunluğu, Fikirtepe'de km²'ye 17.534 kişi düşerken İkitelli'de bu değer 4007 kişidir. Bu verilerden anlaşılacağı üzere Fikirtepe oldukça sık yapılaşmalı ve kalabalık bir yerleşim alanıdır. İkitelli'de ise boş arsa ve arazi epeyce fazladır. Fikirtepe'de genç nüfusun toplam nüfusa oranı % 75'tir. İkitelli'deki oran % 72 ile Fikirtepe'ye yakındır. Ancak çocuk nüfus oranı Fikirtepe'de % 11 iken İkitelli'de % 24'tür. İki çalışma alanının nüfusuna yönelik bir başka farklılık ise cinsiyet yapısıyla alakalıdır. Fikirtepe'de nüfusun çoğunu kadınlar oluştururken İkitelli'de erkekler oluşturmaktadır. Bu durum Anadolu'dan çalışmak amacıyla İkitelli'ye gelen insanların büyük çoğunlukla genç erkeklerden oluşmasıyla açıklanabilir. Keza İkitelli'de bekâr erkek sayısı epeyce fazla iken Fikirtepe'de boşanan ve eşi vefat eden kadın sayısı fazladır. 20 yıla yaklaşan şehirsel dönüşüm süreci Fikirtepe'nin nüfus ve sosyo-ekonomik yapısını daha fazla değiştirdiği ayırt edilmektedir.
Özet (Çeviri)
With the urban renewal projects that came to the agenda after the 1980s in Turkey, a change has begun in cities, especially in unplanned spaces that present a bad appearance. This change, transformation and renewal practices have caused many effects on the places and people. Two of these effects are that transformation practices change the settlement structure in cities and cause population mobility. The main problem sought to be answered in this study is the question“Are the urbanization processes the same in two important urban renewal areas of Istanbul?”. The aim of the study is to examine and compare the urban renewal efforts in Fikirtepe and İkitelli neighborhoods by adhering to the basic principles and principles of urban geography. The establishment, development process and characteristics of the settlement areas of Fikirtepe and İkitelli; revealing the population characteristics of the two settlements; examining the urban transformation process and comparing the characteristics of these two areas regarding urban geography are among the goals of the study. This study is important in terms of both approaching the problem of urban renewal from a geographical perspective and presenting relatively more comprehensive results by comparing two important urban renewal areas in Turkey. In addition, it is also aimed to make a contribution to the literature of our country in the field of urban regeneration, where there are very few geographical studies. The first life in Fikirtepe dates back to 5500 BC, the Neolithic period, based on agriculture and animal husbandry. During the Ottoman period, Fikirtepe was a place where Hassa farms and recreation areas were located. A few aquatic structures such as the water scale belonging to the hunting pavilion of Sultan Murad V and a bathhouse are the artifacts that have survived from the Ottoman period. Fikirtepe, which was not yet inhabited in the first period of the Republic, was subjected to intense internal migration after the 1950s and quickly became a settlement of squatters. In 2005, Fikirtepe was designated as a special project area in the 1/5000 ölçekli Kadıköy Merkez ile E-5 (D-100) Otoyolu Ara Bölgesi Nazım İmar Planı and in 2007, the phrase“urban renewal area”was added to the same plan. In 2013, it was declared a“risky area”within the scope of Law No. 6306; however, the project could not be completed due to disagreements between the parties and reasons arising from the companies. On 12. 07. 2021, the first phase of the urban transformation project was declared a“Reserve Building Area”by the Ministry of Environment, Urbanization, and Climate Change in accordance with Article 2 of Law No. 6306. Thus, the Ministry has undertaken the entire transformation activities in the first phase of Fikirtepe on the islands and parcels where the private sector cannot continue its activities. The constructions are about to be completed and are expected to be handed over to the rightful owners in the near future. At the same time, preliminary preparations have been made for the second and third phases by 2023. It is distinguished that the first settlement remains around İkitelli date back to the Paleolithic Age. In this context, Yarımburgaz Cave, located 6 km west of İkitelli, is a very important archaeological site. According to available records, it is not known whether there was any settlement in İkitelli until the Ottoman period. The first mention of İkitelli village in the Ottoman Archive documents is 45 years after the conquest of Istanbul. İkitelli, which remained a small village in the first period of the Republic, became the center of industry and media organizations, especially after the 1970s. After this year, the settlement, which received a large number of immigrants from various parts of the country, rapidly expanded with the proliferation of single-storey, makeshift houses and gained an unhealthy structure. The urban renewal area in İkitelli consists of 2 sections, namely Tepeüstü-Ayazma and Köyiçi. Tepeüstü and Ayazma were declared as urban renewal areas in 2004 and the project was completed in 2018. Köyiçi area was declared a“risky area”by the Council of Ministers on March 16, 2015 within the scope of Law No. 6306. However, as a result of the cancellation of the risky area by a court decision, Başakşehir Municipality took over the authority to carry out urban transformation activities in Köyiçi from the Ministry of Environment, Urbanization, and Climate Change. Subsequently, the zoning plans for the first phase (3.2 ha) of the Risky Area were approved on 26.12.2022. As of 2023, construction activities for the first phase started in order to set an example for other areas in Köyiçi. However, there is no official announcement for the other phases yet. It is seen that the urban renewal plans for the first phase (3.2 ha) of the risky area were approved on 26.12.2022. As of 2023, construction activities for the first phase started in order to set an example for other areas in Köyiçi. However, there is no official announcement for the other phases yet. The urban transformation processes in Fikirtepe and İkitelli started in similar years. In fact, this date is 2005 for Fikirtepe and 2004 for İkitelli. On the other hand, while Fikirtepe is a single area consisting of three phases, the urban transformation areas in İkitelli are different from each other. This is because the transformation in Ayazma and Tepeüstü is a slum prevention work, while the urban renewal in Köyiçi is more of an urban regeneration. Both study areas are socio-economically depressed, in other words, areas of urban decay. However, the depressed area in Fikirtepe and the depressed area in Ikitelli Ayazma-Tepeüstü are quite different from each other. In Fikirtepe, there were reinforced concrete, one-two-story garden buildings that had completed their physical lifespan, while in Ayazma and Tepeüstü, there were slum structures surrounded by sheet metal and wooden plates, deprived of all infrastructure and municipal services. In this sense, it can be said that the situation in Köyiçi is slightly closer to Fikirtepe. In both Fikirtepe and İkitelli, the actors involved in urban transformation have changed over time. Sometimes the private sector was involved, and sometimes IBB took over the authority. Sometimes district municipalities were at the helm, while at other times units under the Ministry of Environment, Urbanization, and Climate Change managed the process. Both urban transformation processes took a long time and are still ongoing (2023). It is noteworthy that the population of Fikirtepe decreased by 30% from 2000 to 2022. This rate reaches 50% in Fikirtepe and Dumlupınar neighborhoods, which are completely within the transformation area. The main reason for this situation is the migration of the local population in Fikirtepe due to the demolitions that took place in these two neighborhoods. On the other hand, in İkitelli, the population decreased by approximately 10% between the years mentioned. The reason why this rate is not as high in İkitelli as in Fikirtepe is that the transformation activities did not take place in the entire Ziya Gökalp Neighborhood and the locals had the opportunity to relocate within the neighborhood. The population density of the transformation areas is 17,534 people per km² in Fikirtepe, while this value is 4007 people in İkitelli. As can be understood from this data, Fikirtepe is a densely built and crowded residential area. In İkitelli, on the other hand, there is a lot of vacant land and land. The ratio of the young population to the total population in Fikirtepe is 75%. The rate in İkitelli is close to Fikirtepe with 72%. However, the rate of child population is 11% in Fikirtepe and 24% in İkitelli. Another difference in the population of the two study areas is related to the gender structure. While women make up the majority of the population in Fikirtepe, men make up the majority in İkitelli. This can be explained by the fact that people coming to İkitelli from Anatolia to work are mostly young men. Likewise, while the number of single men is quite high in İkitelli, the number of divorced and deceased women is higher in Fikirtepe. The 20-year urban transformation process has changed the population and socio-economic structure of Fikirtepe even more.
Benzer Tezler
- Yerleşme ve ziraat hayatı açısından Baltacı ve Solaklı Deresi havzaları
Başlık çevirisi yok
YÜKSEL ACAR
- Sinop şehrinin mekânsal gelişiminin coğrafi perspektifle analizi
Analysis of the spatial development of the city of Sinop from a geographical perspective
İSMAİL ÜNLÜ
- 19. yüzyıl Anadolu şehirsel ağı ve hinterland ilişkileri, Kayseri örneği
Urban network and relations with hinterland in Anatolia during the 19th. century, case of Kayseri
METHİYE GÜL ÇÖTELİ
Doktora
Türkçe
2011
Şehircilik ve Bölge PlanlamaYıldız Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZEKİYE YENEN
- Anadolu coğrafyası bağlamında prehistorya mimarlığı ve mimarlıkta ritüelin yeri
Prehistoric architecture in th context of Anatolian geography and place of ritual in architecture
ERGÜN ŞİMŞEK
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Mimarlıkİstanbul Arel ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ GÜLFERAH ÇORAPÇIOĞLU
- Toys in a globalizing city: Contemporary production networks and design characteristics of toys in Istanbul
Küreselleşen kentte oyuncaklar: İstanbul'da günümüz oyuncaklarının üretim ağları ve tasarım karakteristikleri
AVŞAR GÜRPINAR
Doktora
İngilizce
2014
Endüstri Ürünleri Tasarımıİstanbul Teknik ÜniversitesiEndüstri Ürünleri Tasarımı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ŞEBNEM TİMUR ÖĞÜT
DR. ARTEMİS YAGOU