Türkiye Türkçesi ağızlarında şimdiki zaman kavramı ve ekleri
The concept of present tense and its suffixes in Turkish dialects
- Tez No: 871596
- Danışmanlar: PROF. DR. AHMET BURAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Yazı Dili, Konuşma Dili, Ağız, Türkiye Türkçesi Ağızları, Şimdiki Zaman Kavramı, Şimdiki Zaman Ekleri, Written Language, Spoken Language, Dialect, Turkey Turkish Dialects, Concept of Present Tense, Present Tense Suffixes
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Fırat Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yeni Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 195
Özet
Konuşma dili, yani bir başka ifadeyle ağız, yazı dilinden farklı olarak bir kurala bağlanmadığı ve belli bir çizgiye oturtulmadığı için kişinden kişiye ve yöreden yöreye çeşitlilik göstermektedir. Çalışmada ele alınan Türkiye Türkçesi ağızlarında şimdiki zaman eklerinin belirlenmesi, ortak dil ve konuşma dilinin karşılıklı ilişkisine büyük oranda yarar sağlayacaktır. Aynı zamanda çalışmaya konu olan ve Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanılan şimdiki zaman eklerinin tespit edilmesi, özellikle morfolojik anlamda eklerin, kelimelerin işlevleri ve yapıları ile ilgili konuşma dilinden faydalanan yazı dilinin gelişmesine de büyük katkı sağlayacaktır. Türk yazı dilinin farklı dönemlerinde değişimler yaşandığı gibi, Anadolu ve Rumeli'de farklı bölgelere göç eden Oğuz boylarına ait ağızlar arasında da şimdiki zaman kavramını ifade etmek için kullanılan ekler ve sözcükler ile ilgili farklılıklar görülmektedir. Asıl şimdiki zaman eklerinden olan ve temeli yazı diline dayanan –(I)yor şimdiki zaman eki ünlü ve ünsüz seslerinde çeşitlilik göstererek karşımıza çıkmaktadır. Asıl işlevi şimdiki zamanı ifade etmek olan bu ek, asıl işlevi dışında başka zaman dilimlerini ifade etmek için kullanıldığıda görülmektedir. –yor'un yüklem olduğu cümlede –sA zarf-fiili ile kurulmuş cümle bulunuyorsa yüklemin ifade ettiği zaman dilimi zaman gelecek zamanı belirtmektedir. Diyarbakır Çüngüş, Erzincan Refahiye Artvin Ardanuç, Bingöl Karlıova, Gümüşhane, Tunceli Pertek ağızlarında –yor ekinden farklı olarak Türkmen Türkçesindeki yeer/ -yee şimdiki zaman ekiyle aynı işleve sahip bağımsız bir ek olan –yer eki kullanılmaktadır. Türkiye Türkçesi ağızlarında eklerde olduğu gibi kelimlerde de farklılıklar olduğu görülmektedir. Türkiye Türkçesi ağızlarında şimdi zaman zarfı yazı dilinden farklı olarak, şindi, şincik, şimdik, şındi, şumdi, şini, indi gibi şekillerde karşımıza çıkmaktadır.
Özet (Çeviri)
Spoken language, in other words dialect, varies from person to person and from region to region because it is not governed by any rules or set to a certain standard, unlike written language. Determining the present tense suffixes in the Turkey Turkish dialects discussed in the study will greatly benefit the mutual relationship between the common language and the spoken language. At the same time, identifying the present tense suffixes used in Turkey Turkish dialects, which are the subject of the study, will contribute greatly to the development of the written language, which benefits from the spoken language, especially regarding the functions and structures of morphological suffixes, words. Just as there were changes in different periods of the Turkish written language, there are also differences in the suffixes and words used to express the concept of present tense among the dialects of the Oghuz tribes that migrated to different regions in Anatolia and Rumelia. The present tense suffix –(I)yor, which is one of the main present tense suffixes and is based on the written language, appears with a variety of vowel and consonant sounds. It is seen that this suffix, whose main function is to express the present time, is also used to express other time periods. If there is a sentence formed with the adverb -sA in the sentence where -yor is the predicate, the time period expressed by the predicate indicates the future time. In Diyarbakır Çüngüş, Erzincan Refahiye Artvin Ardanuç, Bingöl Karlıova, Gümüşhane, Tunceli Pertek dialects, unlike the -yor suffix, the -yer suffix is used, which is an independent suffix with the same function as the yeer/ -yee present tense suffix in Turkmen Turkish. It is seen that there are differences in words as well as in suffixes in Turkey Turkish dialects. In Turkey Turkish dialects, the present time adverb, unlike the written language, appears in forms such as şindi, şincik, nowadays, şındi, sumdi, şini, indi.
Benzer Tezler
- Güneybatı Anadolu ağızlarında şimdiki zaman ekleri
Present tense suffixes in southwestern Anatolia dialects
OĞUZ KISA
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
DilbilimHacettepe ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURETTİN DEMİR
- Balıkesir ili ağızları (inceleme-metinler-sözlük)
Dialects of Balikesir (analysis-texts-vocabulary)
HÜSEYİN KAHRAMAN MUTLU
- Palu merkez ağzı(Giriş-inceleme-metinler-sözlük)
Palu central dialect(Introduction-analysis-texts-dictionary)
FERDA ÇANAK
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimFırat ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FATİH ÖZEK
- Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasında eş seslilik ve çok anlamlılık ilişkisi
Başlık çevirisi yok
MUHAMMETMURAT SAPAROV
Doktora
Türkçe
1997
DilbilimEge ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜNAY KARAAĞAÇ
- Türkiye Ahıskalıları ağzı
The dialect of Ahiskas in Turkiye
SERPİL ERSÖZ
Doktora
Türkçe
2013
Türk Dili ve EdebiyatıEge ÜniversitesiTürk Dili ve Lehçeleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZEKİ KAYMAZ