Mimari ve liturji bağlamında bizans kiliselerinde pastoforion
Pastophorion in byzantine churches in the context of architecture and liturgy
- Tez No: 884695
- Danışmanlar: PROF. DR. AYŞE ÇAYLAK TÜRKER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 285
Özet
Prothesis ve diakonikon olarak ayrıca isimlendirilen pastoforion, Ökaristi esnasında kullanıldığı kabul edilen mimari birimlerdir. Pastoforion kelimesi, anlaşılan o ki Mısır-Hellenistik kültür ortamına ve dini mimarisine değin uzanır. Buradan Yahudi ve en sonunda Hristiyan dinin yapılarına aktarılmıştır. Apsis nişinin sağında diakonikon, ayinle ilgili metin koleksiyonlarının, kutsal veya değerli kapların depolandığı birimdir. Solda bulunan prothesis ise Ökaristi esnasında tüketilecek olan kutsal ekmek ile şarabın ayrı bir ritüel ile hazırlandığı yerdir. Prothesis ve diakonikonun, kutsal alan ve Bizans dini mimarisi tasarımında İkonaklazma sonrası yaygınlaştığı kabul edilmektedir. Öte yandan imparatorluğun ilk yüzyıllarında doğu kiliselerinde oldukça tercih edilen bir mimari şemanın parçası olmuşlardır. Ancak işlevler tartışmalıdır; vaftizhane ve martirion olarak kullanımları arkeolojik verilerle desteklenir. Anadolu'da doğu etkisiyle 5.yy'dan itibaren gelişmiş pastoforion örnekleri bilinmektedir. Fakat başkent Konstantinopolis'te ancak 10.yy ile birlikte kiliselerde pastoforionlara rastlanır. Bu olasılıkla liturjideki farklılıklarından kaynaklanır. Başkentte düzenlenen ayinler uzun bir müddet açık hava ayinleri şeklinde gelişmiştir. Açık hava ayinlerine katılan veya katılmayıp kilisede bekleyenlerin hediye sunması için kutsal alandan bağımsız fakat prothesis ile diakonikonun işlevlerini karşılayan skeuophylakion adında başka bir yapı tercih edilmiştir. Ancak bu yapı terk edilerek yerini pastoforionlara bırakmıştır. Bu Orta Bizans itibariyle değişen ayin sistemine paralel gelişmiştir. Küçük ölçekli kilise binalarının inşası ve ayinin bu ölçeklere sıkıştırılması pastoforionların gelişiminde önemli rol oynar. Liturjik yaşantıda meydana gelen gelişmeler hakkında edinilen bilgiler, Konstantinopolis ile çevresi ve Anadolu'da pastoforionları tespit edilmiş toplam 45 kilisenin incelenmesi sonrasında mimari ile birlikte değerlendirilmiştir. Böylece pastoforionların mimari ve liturjik ortamdaki yeri tespit edilmeye çalışılarak işlev ve tarih sorunlarına çözüm getirilmeye çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
The architectural units known as pastophorion, also referred to as prothesis and diaconicon, are recognized to be used during the Eucharist ritual. The term pastophorion appears to trace back to the Egyptian-Hellenistic cultural milieu and religious architecture, later transmitted to Jewish and eventually Christian religious structures. The diaconicon, situated to the right of the apse niche, serves as a unit for storing liturgical texts, sacred or valuable vessels. On the left, the prothesis is where the sacred bread and wine to be consumed during the Eucharist are prepared in a separate ritual. It is acknowledged that the proliferation of prothesis and diaconicon in sacred space and Byzantine religious architectural design occurred after Iconoclasm. However, they were part of a widely preferred architectural scheme in Eastern churches in the early centuries of the empire. Nevertheless, their functions are debatable; their usage as a baptistery and martyrion is supported by archaeological evidence. Examples of developed pastophorions influenced by Eastern styles in Anatolia are known from the 5th century onwards. However, it was not until the 10th century that pastophorions appeared in churches in the capital, Constantinople. This is likely due to differences in liturgy. The rituals organized in the capital developed for a long time as open-air ceremonies. Another structure called skeuophylakion, independent of the sacred space but serving the functions of prothesis and diaconicon for offerings from those participating or waiting in the church, was preferred. However, this structure was abandoned in favor of pastophorions. This shift paralleled changes in the liturgical system during the Middle Byzantine period. The construction of small-scale church buildings and the compression of the ritual into these scales played a significant role in the development of pastophorions. Information about developments in liturgical practice was evaluated in conjunction with architectural features following the examination of a total of 45 churches with pastophorions in Constantinople, its environs, and Anatolia. Thus, an attempt was made to determine the place of pastophorions in both architectural and liturgical contexts and to address issues of function and history.
Benzer Tezler
- Kırklareli Vize'den Geç Antik–Bizans Dönemi mimari plastik taş eserler
Late Antique and Byzantine Architectural plastic from Kırklareli Vize
MELTEM ÇAVDAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Arkeolojiİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZEYNEP KUBAN
- 3. ve 6. yüzyıllar arasında Kapadokya'da kent ve kırsal yerleşim arkeolojisi
City and rural settlement archeology in Cappadocia between 3rd and 6th centuries
HÜVEYDA SENA AKYAZI
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Sanat TarihiNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BESİM TOLGA UYAR
- Erken Hristiyan ve ilk Bizans resim ve kabartma sanatında kaynak ve okullar (2 cilt)
Sources and school of painting and sculpture during the early Christian and first Byzantine period
AHMET MEHMET KİPMEN
- Ayatekla Kutsal Alanında (Meryemlik'te) bulunan Kubbeli Kilisenin güncel bulgular doğrultusunda yeniden değerlendirilmesi ve mekansal özellikleri
Reapproach to the Cupola Church in the sanctuary of Hagia Thecla (Meryemlik) according to the new findings and its spatial features
ÖYKÜ BAHAR BALCI
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ BİLGE AR
- Batı Karadeniz bölge müzelerindeki Bizans Dönemi taş eserleri
Byzantine Period stone works in the museums of Western Black Sea Region
CAHİT KARAKÖK