Erken dönem Basra Mu'tezile kelâmında i'timâd teorisi
Theory of i'timad in the early period of Basran Mutazili kalam
- Tez No: 889318
- Danışmanlar: PROF. DR. HÜLYA ALPER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Felsefe, Religion, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 272
Özet
Bu çalışmada kelâm disiplininde ilk olarak Ebû İshak İbrahim b. Seyyâr en-Nazzâm (ö. 231/845) tarafından öne sürülen i'timâd teorisi ele alınmaktadır. Nazzâm tarafından bir cisim kuramı olarak öne sürülen i'timâd hareketinin Nazzâm sonrası gündeme gelen tartışmalarla birlikte anlam gelişimine uğradığı iddia edilmektedir. Bu çerçevede tezimiz, Nazzâm'ın yanı sıra Câhız (ö. 255/869), Ebû Ali el-Cübbâî (ö. 303/916), Ebû Hâşim el-Cübbâî (ö. 321/933), Kâdı Abdülcebbâr (ö. 415/1024), Ebû Reşîd en-Nîsâbûrî (ö. V. yy.) ve İbn Metteveyh'in (ö. 469/1077) i'timâd ile ilgili ortaya attığı görüşleri ele almaktadır. Çalışmanın ilk ve ikinci bölümünde Basra Mu'tezilî kelâmcılarının i'timâda yüklediği anlamlar dikkate alınarak i'timâdın tanımı ve kavramsal çerçevesi ortaya konulmaktadır. Böylelikle i'timâdın nasıl bir anlam gelişimine uğradığının tespiti yapılmaktadır. Burada hareket, kümûn, tabiat, karşılıklı itme, temas ve ağırlık, i'timâdın tanımında öne çıkan kavramlardır. Dahası ikinci bölümde Nazzâm sonrası i'timâd anlayışlarında sıklıkla vurgulanan i'timâdın türleri ele alınmaktadır. Doğada gözlemlediğimiz sıklıkla tekrar eden olaylar, lâzım i'timâda, nadiren gözlemlediğimiz ve dışarından gerçekleşen müdahalelerle cereyan eden olaylar ise mücteleb i'timâda dayalı olarak işlenmektedir. Üçüncü bölümde ise Ebû Hâşim ve onu takip eden Kâdı Abdülcebbâr, İbn Metteveyh ve Ebû Reşîd en-Nîsâbûrî'nin görüşlerini merkeze alan bir metodoloji takip edilerek i'timâdın oluşumu ve özellikleri bağlamında gündeme gelen tartışmalardaki yaklaşımlar analiz edilmektedir. Böylelikle her bir düşünürün kendi sistemi içerisinde i'timâdı nerede konumlandırdığının tespiti yapılmaktadır. Tezin planı ve içeriği, i'timâd ile ilgili tartışmaları geniş bir perspektifte sunan İbn Metteveyh'in et-Tezkire'si ile bu eserin şerhi, Şerhu Kitâbi't-Tezkire fî ahkâmi'l-cevâhir ve'l-a'râz et-Tezkire ile temellendirilmektedir. Son olarak tezde i'timâdın“sebep”anlamına gelmekle birlikte“sonucunu engellerle karşılaşmadığı müddetçe zorunlu olarak tevlîd ettiği”ne, bu anlamda i'timâdın ikincil fiiller (dolaylı fiiller) konusuyla irtibatlı olduğuna işaret edilmektedir.
Özet (Çeviri)
In the present study, the theory of i'timād, first introduced by Abū Ishāq Ibrāhīm ibn Sayyār al-Nazzām (d. 231/845) within the discipline of kalām, is examined. It is argued throughout this study that the concept of i'timād, initially presented by al-Nazzām as a theory of bodies, underwent a semantic evolution (or shift) in the subsequent discussions that followed al-Nazzām. In this context, our thesis addresses the views on i'timād put forward by not only al-Nazzām but also Jāḥiẓ (d. 255/869), Abū 'Alī al-Jubbā'ī (d. 303/916), Abū Hāshim al-Jubbā'ī (d. 321/933), Qāḍī 'Abd al-Jabbār (d. 415/1024), Abū Rashīd al-Nīsābūrī (d. 5th century), and Ibn Mattawayh (d. 469/1077). In the first and second chapters of the study, the definition and conceptual framework of i'timād are established by considering the meanings attributed to i'timād by Basra Muʿtazilī theologians. This chapter, thus, determines how the meaning of i'timād has evolved. Here, motion, latency, nature, mutual propulsive force, contact, and weight are treated as prominent concepts in the definition of i'timād. Furthermore in the second chapter examines the types of i'timād, which have been frequently emphasized in the understanding of i'timād following al-Nazzām. Commonly recurring events observed in nature are discussed based on lāzim i'timād, while events that occur through external interventions are discussed based on mujtalab i'timād. In the third chapter, the perspectives on the discussions that emerged in the context of the formation and characteristics of i'timād are analyzed by following a methodology centered on the views of 'Abū Hāshim and his followers, Qāḍī 'Abd al-Jabbār, Ibn Mattawayh, and Abū Rashīd al-Nīshābūrī. Thus, it is determined where each thinker positions i'timād within their own system. The plan and content of the thesis are grounded in Ibn Mattawayh's al-Tadhkira, which presents the discussions on i'timād from a broad perspective, and its commentary, Sharḥ Kitāb al-Tadhkira fī Aḥkām al-Jawāhir wa al-'Arāḍ. Finally, the thesis indicates that i'timād means“a cause that necessarily produces its result as long as it does not encounter obstacles”. In this sense, it points out that i'timād is also related to the issue of secondary actions (indirect actions).
Benzer Tezler
- Mu'tezile'nin Yahudilik üzerindeki etkisi Samuel ben Hophni örneği
Mu'tazili effect on Judaism 'Samuel ben Hophni's example'
CASIM EKİNCİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Dinİstanbul ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖMER AYDIN
- Behşemiyye'de ahvâl teorisi
Theory of ahwāl in the Bahshamiyyah
MUHAMMED BOŞNAK
Doktora
Türkçe
2024
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YUSUF ŞEVKİ YAVUZ
- Ehl-i Sünnet Kelam Ekolü oluşum bağlamında Küllâbiyye-Mu'tezile etkileşimi
Mu'tezile and Kullabiyye interaction in the context of Ehl-i Sunnah Kelam School's formation
BEKİR TOKLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DinÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiTemel Bilimler Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖZCAN TAŞCI
- Kelamda ve yeni fizikte âlemin/evrenin sonluluğu meselesi
The issue of the finitety of the âlem/universe in the kelam and the new physics
AHMET HAMDİ TİMURLENK
Doktora
Türkçe
2023
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. RAMAZAN ALTINTAŞ
- Erken dönem Mu'tezile- İmâmiyye etkileşimi (Başlangıçtan Şeyh Sadûk'un ölümüne kadar)
Early Mu'tazila-Imamiyya interaction (From the beginning to the death of Sheikh al-Saduq)
NURAN ÜÇOK