Behşemiyye'de ahvâl teorisi
Theory of ahwāl in the Bahshamiyyah
- Tez No: 901515
- Danışmanlar: PROF. DR. YUSUF ŞEVKİ YAVUZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 203
Özet
İslâm düşüncesinde Allah ve âlem ilişkisi yaratan ve yaratılan ilişkisi olması hasebiyle Allah kadîm, vâcip ve ebedî olarak; âlem ise hâdis, mümkün ve fânî olarak tasavvur edilmiştir. Bu durum Allah'ın sıfatlarının nasıl anlaşılacağı tartışmalarını beraberinde getirmiştir. Zira ezelde sıfat veya mana olarak Allah'ın zâtından başka şeyler bulunması ezelîlerin çokluğuna yol açarken; sıfatların zâtın kendisi olması bunların gerçekten ispat edilip edilmediği sorunu beraberinde getirmektedir. Bu problemin çözümünde Mu'tezile sıfatların zâtın aynı olduğunu iddia etmiş ve hayat, ilim ve kudret gibi zâid manaların varlığına karşı çıkmıştır. Buna karşın Küllâbîler Mu'tezile'yi sıfatları inkâr etmekle ithâm etmiş ve onların manaları reddetmekle aslında ta'tîl fikrine sahip olduklarını ileri sürmüşlerdir. Bu durum Mu'tezile'nin ilim olmadan âlimlik, kudret olmadan kâdirlik ve hayat olmadan hay oluş gibi keyfiyetleri izah etmesini gerektirmiştir. Erken dönem Mu'tezilîleri buna çözüm olarak zâtın manalara ihtiyaç duymayacağı ve sıfatların tamamının zâtı gösterdiğini söylemişler ve böylece sıfatların zâidliğini reddetmişlerdir. Ancak bu izah“Sıfatların tamamı zâtı gösteriyorsa neden farklı sıfatlar var?”sorusu ile karşılaşmış ve bu durum sıfatların birbirinden nasıl ayrıldığını içeren bir cevabı gerekli kılmıştır. Bu sorunu çözmek üzere Ebû Hâşim el-Cübbâî ahvâl adını verdiği yeni bir sıfat teorisi ortaya koyarak sıfatların müstakil olarak mevcut, ma'dum, kadîm ve hâdis olarak nitelenmediğini ve dolayısıyla Allah'ın bunlarla ezelde nitelenmesinin sorun teşkil etmediğini ileri sürmüştür. O, bu teoriyi yalnızca Allah'ın sıfatlarına uygulamak yerine kapsamlı bir sıfat teorisine dönüştürerek zât-sıfat ilişkisini müstakil olan zâtlar ile bunlara tâbî olan sıfatlar şeklinde tasavvur etmiş ve tâbî olarak bulunan sıfatların malum bile olmadığını ileri sürmüştür. Dolayısıyla Allah ezelde zâtî sıfatlarla nitelenecek ve bu durum kadîmlerin çoğalmasına yol açmayacaktır. Böylece o, Allah'ın sıfatlarına has bir teori ortaya koymak yerine Allah ve âlemi içine alacak şekilde bütün zât-sıfat ilişkilerinde geçerli bir sıfat teorisi ortaya koyarak daha köklü bir çözüm elde etmeye çalışmıştır. Bu çözüm sıfatların kapsamlı revizyonu şeklinde olduğundan kelâm ilminde de kapsamlı bir değişim gerektirmiş ve çeşitli meselelerin çözümünü etkilemiştir. Çalışmamızda ahvâl teorisinin Behşemî kelâmına etkisini incelemekteyiz. Ebû Hâşim ve onu takip edenlerin ahvâl anlayışını inceleyen çalışmamız giriş, dört bölüm ve bir sonuçtan oluşmaktadır. Birinci bölümde Behşemî ahvâl teorisi ortaya konulmakta ve daha sonra ahvâl teorisi ile ilgili kavramlara odaklanılmaktadır. Böylece bu bölümün birinci kısmında teorinin Behşemîler tarafından nasıl anlaşıldığı, ispatı ve bunun yol açtığı sonuçlar incelenmektedir. Benzer şekilde bazı kavramlar ahvâl ile birlikte yeniden gözden geçirilirken, bazı kavramlar ise hallere has olmak üzere ilk defa ortaya konmuştur. Bu durum Behşemî ahvâl teorisini anlamak için bu kavramların izahını gerekli kıldığından bu bölümün ikinci başlığında ahvâl kavramlarını ortaya koymaya çalıştık. Buna ek olarak bu başlıkta erken dönem kelâmında tartışma konusu olan ve haller ile yakından ilişkisi bulunan sâbit, ma'dum ve şey gibi kavramları incelerken bunların Mu'tezile için ne anlama geldiğini ve Eş'arî literatürün bunlar hakkındaki iddialarının geçerliliğini sorguladık. İkinci bölümde ahvâl teorisinin çözüm ürettiği bir başka konu olan kozmolojideki sonuçlarına odaklanmaktayız. Zira teori erken dönem kozmolojisinin sorunlu noktalarında daha önce mümkün olmayan çözümlere sahiptir. Bu çerçevede bu bölümde genel olarak erken dönem kozmolojisi ve atomculuktan bahsettikten sonra teorinin cevherin nitelikleri ve arazların sağladığı yetkinlikler konusunda hangi sonuçlara neden olduğunu ortaya koymaya çalıştık. Üçüncü bölümde ahvâl teorisinin epistemolojideki sonuçları ile ilgilenmeye çalıştık. Nitekim teori bir taraftan kozmolojiye uyarlanması ile nesnede hâsıl olan sıfatların bilinmesine dair tasavvur gerektirmekte iken diğer taraftan bu bilgilerin gâibe uygulanması gibi çeşitli epistemik sonuçlar ihtiva etmektedir. Bunlara ek olarak ahvâl teorisi çeşitli kavramların izahında da çözüm olarak sunulmaktadır. Bu bölümde bu hususlara odaklanarak hallerin bilinmesi ve başka şeylerin bilinmesine etkisi gibi konuları inceledik. Dördüncü bölümde Behşemîlerin Allah'ın sıfatlarına dair fikirlerini ahvâl teorisi çerçevesinde ortaya koyduktan sonra ahvâl teorisinin sıfat teorisinde neyi nasıl değiştirdiğini izah ederek teorinin kozmoloji ve epistemolojideki sonuçlarının sıfatlar meselesine nasıl etki ettiğini izah etmeye çalıştık. Böylece ahvâl teorisini merkeze alarak Mu'tezile kelâmını bütüncül bir şekilde okumaya ve teorinin onda meydana getirdiği dönüşümü incelemeye çalıştık.
Özet (Çeviri)
In Islamic thought, the relationship between Allah and the universe is the relationship between the creator and the created, thus Allah is pre-existing, necessary (self-existent) and eternal; the universe, on the other hand, is conceived as occurrence (after being non-existent), possible and transient. This has led to debates on how to understand the attributes of Allah. Because the existence of things other than the essence of Allah as an attribute or meaning in eternity leads to the multiplicity of eternals; the fact that the attributes are the essence itself raises the question of whether they are actually proven or not. In solving this problem, the Mu'tazilites claimed that attributes are the same as essence and opposed the existence of additional (zāid) meanings such as life, knowledge, and power. On the other hand, Qullābī scholars accused the Mu'tazila of denying the attributes and claimed that by rejecting the meanings, they actually had the idea of ta'tîl (denial of the attributes of Allah). This situation required Mu'tazila to explain qualities such as being knower without knowledge, being powerful without power, and being alive without life. As a solution to this, the early Mu'tazilites said that the essence does not need meanings and that all the attributes point to the essence, and thus they rejected the additionality of the attributes. However, this explanation was met with the question,“If all the attributes point to the essence, why are there different attributes?”and this situation necessitated an answer that included how the attributes are distinguished from each other. To solve this problem, Abū Hāshim al-Jubbāī put forward a new theory of attributes, which he called al-ahwāl (the states), and argued that attributes are not described as existing, non-existent, eternal and occurrent independently, and therefore it is not a problem for Allah to be characterized by them in pre-eternity. Instead of applying this theory only to the attributes of Allah, he transformed it into a comprehensive theory of attributes and envisioned the essence-attribute relationship as independent essences and the attributes that are subject to them and claimed that the attributes that are subject to them are not even known. Therefore, Allah is described with essential attributes in pre-eternity, and this does not lead to the increase of the pre-existent beings. Thus, instead of putting forward a theory specific to the attributes of Allah, he tried to obtain a more radical solution by putting forward a theory of attributes that is valid for all essence-attribute relations, including Allah and the universe. Since this solution took the form of a comprehensive revision of the attributes, it required a comprehensive change in kalām and affected the resolution of various issues. In this study, we are examining the impact of the theory of ahwāl on Bahshamī kalām. Our study, which examines the understanding of ahwāl of Abū Hāshim and his followers, consists of an introduction, four chapters and a conclusion. In the first chapter, Bahshamī's theory of ahwāl is introduced and then the concepts related to the theory of ahwāl are focused. Thus, in the first part of this chapter, how the theory was understood by the Bahshamītes, its proof and the consequences it led to are analyzed. Similarly, while some concepts were reviewed with ahwāl, some concepts were introduced for the first time, specific to ahwāl. Since this situation requires the explanation of these concepts to understand Bahshamī's theory of ahwāl, we tried to reveal the concepts of ahwāl in the second title of this chapter. In addition, in this title, while examining the concepts such as thābit (constant), ma'dūm (non-existent) and shay' (thing), which were the subject of discussion in the early period of kalām and are closely related to ahwāl, we questioned what these meant for Mu'tazila and the validity of the Ash'arī literature's claims about them. In the second chapter, we focus on the implications of the theory of ahwāl in cosmology, another issue that it provides a solution to. This is because the theory has solutions to the problematic points of early cosmology which were not possible before. In this context, in this chapter, after talking about early cosmology and atomism in general, we tried to reveal what consequences the theory caused regarding the qualities of the substance and the competencies provided by the accidents. In the third chapter, we tried to deal with the consequences of the theory of ahwāl in epistemology. As a matter of fact, while the theory, on the one hand, requires the realization of knowing the attributes occurring in the object by adapting it to cosmology, on the other hand, it contains various epistemic consequences such as the application of this knowledge to the unseen. In addition, the theory of ahwāl is also presented as a solution to explain various concepts. In this chapter, we focused on these topics and examined issues such as knowing the states and their effects on knowing other things. In the fourth chapter, after presenting the Bahshamītes' ideas on the attributes of Allah within the framework of the theory of ahwāl, we tried to explain how the theory of ahwāl changed the theory of attributes and how it affected the issue of attributes by explaining how the theory's consequences in cosmology and epistemology affected the issue of attributes. Thus, we tried to read Mu'tazilite theology in a holistic way by focusing on the theory of ahwāl and to examine the transformation that the theory brought about in it.
Benzer Tezler
- Kādî Abdülcebbâr'da idrak teorisi
Theory of perception in Qādî Abd al-Jabbâr
SAMİ TURAN EREL
Doktora
Türkçe
2022
Dinİstanbul 29 Mayıs ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA SİNANOĞLU
- İbnü'l-Melâhimî'nin kelâm sisteminde tevhid anlayışı
The concept of tawhi̇d i̇n the theology of Ibn Al-Malahi̇mi̇
MEHMET FATİH ÖZEROL
Doktora
Türkçe
2019
DinBursa Uludağ ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ORHAN ŞENER KOLOĞLU
- Kâdî Abdülcebbâr'da akıl ve dil
Reason and language in Qadi 'abd al-Jabbar's thought
MESUT ERZİ
Doktora
Türkçe
2022
DilbilimMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜLYA ALPER
- Köstendilli Süleyman Şeyhî'nin 'Lemeât-ı Nakşbend' adlı eseri (inceleme ve metin)
Süleyman Şeyhî of Köstendilli?s work titled ?Lamaat-i Naqshiband? (text and evaluation)
ENGİN BEDİR
- Mutezile kelâmında keramet
The saintly miracle (karama) in Mutazili theology
KEVSER BEKTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DinUludağ ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET SAİM KILAVUZ