Arayüz tasarımlarında karanlık örüntüler (dark patterns) ve kullanıcı deneyimleri üzerine bir araştırma
A study on dark patterns in user interface designs and user experiences
- Tez No: 896429
- Danışmanlar: DOÇ. ÖZGÜR AKTAŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Güzel Sanatlar, Fine Arts
- Anahtar Kelimeler: Grafik tasarım, kullanıcı arayüz ve deneyim tasarımı, ikna edici teknolojiler, bilişsel önyargılar, davranışsal iktisat, karanlık örüntüler, Graphic design, user interface and experience design, persuasive technologies, cognitive biases, behavioral economics, dark patterns
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Çukurova Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat ve Tasarım Ana Sanat Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 201
Özet
Bu araştırmada, bilişsel önyargılar ve ikna edici teknolojiler kullanılarak hazırlanan karanlık örüntülerin, kullanıcıların tutum ve davranışları üzerindeki etkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, karanlık örüntülerin oluşum süreci, grafik arayüz tasarımlarındaki fiziksel ve yapısal dönüşümlerden başlanarak tüm bağlantıları ile incelenmiştir. Bu bağlamda ilk olarak grafik tasarımın günümüz koşullarında evrildiği çok boyutluluk, grafik tasarımın UX (Kullanıcı Deneyimi) ve UI (Kullanıcı Arayüzü) gibi yeni uzmanlık alanları, yapay zekâ teknolojisi ile etkileşimi, video, 3D, ses gibi multimedya araçları ile olan ilişkisi; eko tasarım, sürdürülebilir tasarım gibi kavramlar ile grafik tasarımın işlevindeki dönüşümler irdelenmiştir. Sonrasında grafik tasarımın sadece bir iletişim aracı olmanın ötesine geçtiği ve pazarlama, finans, psikoloji gibi disiplinlerle nasıl birlikte kullanıldığı ele alınmıştır. Ayrıca, medyanın ve reklamcılığın ihtiyaçların manipülasyonu gücü ve Post-Truth çağı ile tasarımın ilişkisi bağlamında, bu araştırmanın neden gündeme alındığı belirtilmiştir. Reklamcılık sektöründe kullanılan tasarımların iyi ve başarılı olarak nasıl tanımlanabileceği, evrensel standartlarının neler olabileceği ve taraflara göre nasıl değişkenlik gösterebileceği incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda, iyi tasarımın en önemli niteliği olan ikna ediciliğin etik çerçevesi araştırılmış ve günümüzde bu sınırların ötesine geçen ikna edici tasarımlar tespit edilmiştir. Tasarımlar, evrensel etik anlayışı doğrultusunda incelenmiş ve kullanıcıların rasyonel kararlarını manipüle eden karanlık örüntü tekniklerine hangi ölçülerde maruz kaldıkları araştırılmıştır. Böylelikle, kullanıcıların literatürde tanımlı olan hangi karanlık örüntü türüyle hangi sıklıkla karşılaştığı, karanlık örüntülerin tüketicilerin kararlarını etkileyip etkilemediği, karanlık örüntülerin gerçekliğine tüketicilerin hangi oranda inanıp inanmadığı; demografik özelliklerin karanlık örüntülerle ilişkisinin olup olmadığı gibi veriler niceliksel olarak elde edilmiştir. Nicel araştırma desenlerinden biri olan betimsel araştırmaya göre planlanan bu çalışmada, veri toplama yöntemi olarak anket kullanılmıştır. Surveymonkey.com üzerinde oluşturulan çevrim içi anket, Türkiye'nin farklı bölgelerinde yer alan üniversitelere gönderilmiş ve çoğunluğunu akademisyen, memur ve öğrencilerin oluşturduğu 405 katılımcıdan veri toplanmıştır. Anket formu, yabancı literatürde araştırmacılar tarafından ortak paydada buluşarak tanımlanan ve sıklıkla kullanılan karanlık örüntü tiplerinden örnekler alınarak hazırlanmıştır. Araştırmada elde edilen bulgulara göre, katılımcıların neredeyse tamamının birçok platformda karanlık örüntülere maruz kaldığı belirlenmiştir. Ağırlıklı olarak web sayfaları ve mobil uygulamalar olmak üzere; kullanıcıların oyun konsolları, televizyon, gazete, mağaza vitrinleri ve basılı yayınlarda karanlık örüntüleri deneyimledikleri sonucuna ulaşılmıştır. Katılımcıların karanlık örüntülerde sunulan içerik bilgisine yönelik görüşleri değerlendirilmiş ve sunulan bilgilerin doğruluğuna yönelik eğilimin kararsız olma yönünde olduğu görülmüştür. Takip eden eğilimler ise, bilgilerin doğruluğuna inanmama ve doğruluğuna inanma olmuştur. Karanlık örüntülerin, katılımcıların kararlarını etkileme durumlarına yönelik sonuçlar değerlendirildiğinde ise, çoğu katılımcının kararlarının etkilendiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu bağlamda, bu çalışmanın temel aldığı problem olan“karanlık örüntülere karşı kullanıcılara farkındalık kazandırılması”gerekliliği araştırma sonuçlarına göre nicel bulgularla desteklenmiştir.
Özet (Çeviri)
This study aims to examine the impact of dark patterns, designed using cognitive biases and persuasive technologies, on users' attitudes and behaviors. To achieve this objective, the formation process of dark patterns, starting from the physical and structural transformations in graphic user interface designs, has been thoroughly examined. In this context, the evolution of graphic design under contemporary conditions, including its multidimensionality, interaction with new specialty areas such as UX (User Experience) and UI (User Interface), its relationship with artificial intelligence technology, and its integration with multimedia tools such as video, 3D, and audio, as well as concepts like eco-design and sustainable design, have been analyzed. Subsequently, the integration of graphic design beyond merely being a communication tool and its application in disciplines such as marketing, finance, and psychology has been addressed. Furthermore, this research has been initiated in the context of the manipulative power of media and advertising, the Post-Truth era, and the relationship between design and these phenomena. The definition of good and successful designs in the advertising sector, the universal standards of such designs, and how these standards vary among different parties have been scrutinized. The investigation concludes by exploring the ethical framework of persuasion, which is a key attribute of good design, and identifying persuasive designs that exceed these ethical boundaries. These designs have been examined through the lens of universal ethical principles, focusing on the extent to which users are exposed to dark pattern techniques that manipulate their rational decision-making. Consequently, data has been quantitatively obtained regarding which types of dark patterns users encounter in the literature, the frequency of these encounters, whether these dark patterns affect consumer decisions, the extent to which users believe in the authenticity of these dark patterns, and the relationship between demographic characteristics and dark patterns. Designed as a descriptive study, this research employs a survey as its data collection method. An online survey created on Surveymonkey.com was distributed to universities in different regions of Turkey, collecting responses from 405 participants, predominantly comprising academics, civil servants, and students. The survey form was prepared by incorporating examples of dark pattern types commonly identified and frequently used in the literature. According to the findings, nearly all participants reported encountering dark patterns on various platforms. Predominantly, these encounters occurred on web pages and mobile applications, but participants also experienced dark patterns on gaming consoles, television, newspapers, store displays, and printed publications. The participants' opinions on the accuracy of the information presented in dark patterns were evaluated, revealing a general tendency towards uncertainty regarding the truthfulness of the provided information. The subsequent tendencies were either disbelief or belief in the information's accuracy. When evaluating the influence of dark patterns on participants' decision-making, it was found that most participants' decisions were affected by these patterns. In this context, the necessity of raising awareness among users about dark patterns, which is the core issue addressed by this study, has been supported by quantitative findings from the research.
Benzer Tezler
- Mobil arayüz tasarımlarında kullanılan hareketli grafiklerin kullanıcı memnuniyetine etkisinin incelenmesi
Motion graphics used in mobile interface designs examining the effect on user satisfaction
FURKAN UZUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Güzel SanatlarYeditepe ÜniversitesiGrafik Tasarım Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. DEMET KARAPINAR
- Üniversite web arayüz tasarımlarında çoğul lisanslı temalar kullanımı sonucu doğan özgünlük problemi
The problem of originality arising from the use of multiple licensed themes in university web interface designs
AHMET MİRAÇ GÜNDOĞDU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Güzel SanatlarKastamonu ÜniversitesiSanat ve Tasarım Ana Sanat Dalı
DOÇ. DR. BURAK ERHAN TARLAKAZAN
- İlköğretim kurumlarına yönelik hazırlanan dijital eğitim materyallerinin arayüz tasarımlarında etkileşim sorunlarının incelenmesi
Investigation of interaction problems of digital education materials prepared for primary education institutions
ÇETİN CAN KARADUMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Eğitim ve ÖğretimMersin ÜniversitesiGrafik Ana Sanat Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HAŞİM ARİF BAĞCIVAN
- Bilgisayar arayüz tasarımında grafik elemanlar ve internet'in grafiksel etkileşim arayüzü: World Wide Web
Graphic elements in computer interface design and graphical user interface of internet: World Wide Web
ÖZGÜR ÜSTÜNDAĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Güzel SanatlarHacettepe ÜniversitesiGrafik Ana Sanat Dalı
DOÇ. DR. UĞURCAN AKYÜZ
- Mobil işletim sistemleri arayüz tasarımlarının görsel iletişim açısından incelenmesi
An analysis of mobile operation system interfaces design from the perspective of visual communication
FUAT BOĞAÇ EVREN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
İletişim BilimleriYakın Doğu ÜniversitesiMedya Ve İletişim Çalışmaları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÖKÇE KEÇECİ