Kâdî Abdülcebbâr'da akıl ve dil
Reason and language in Qadi 'abd al-Jabbar's thought
- Tez No: 725867
- Danışmanlar: PROF. DR. HÜLYA ALPER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Din, Felsefe, Linguistics, Religion, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 292
Özet
Akıl ve dilin Kâdî Abdülcebbâr düşüncesindeki yerlerini konu edinen bu çalışma, dil, akıl ve bunların arka planı mahiyetindeki varlık konularına yönelik detayları okuyucuya aktarmayı hedeflemektedir. Bu amaçla çalışmada varlık teorisiyle de bağlantılı tarzda aklın ve dilin birer delil olarak Kâdî Abdülcebbâr'ın kelâm sistemindeki konumları, icra ettikleri işlevler ve etkili oldukları alanlar vuzuha kavuşturulmaya çalışılmıştır. Birinci bölümde şemsiye kavram olan malûmun taksimi yapılmış ve böylece insanın bilgisine konu olabilen şeylerin sayım dökümü yapılmıştır. Ardından ma'dûm diye isimlendirilmesine karşın yine de hem epistemolojik hem de ontolojik bir statüsünün olduğu kabul edilen mümkün ma'dûm veya diğer ismiyle ma'dûmun şey'iyyeti problemi ve teorisi işlenmiştir. Ma'dûmun şey'iyyeti teorisinin hangi sorunlara çözüm amacıyla geliştirildiği ve bunun yoktan yaratma problemindeki açıklama gücü de aktarılan hususlar arasındadır. Ayrıca Kâdî Abdülcebbâr özelinde Behşemiyye ekolünün niye mümkün ma'dûm adında bir teori geliştirmek zorunda kaldığı ve bu teorinin neden olduğu varklık-zât ayrımı da ortaya konulmuştur. Diğer yandan adı geçen teorinin zihni varlık teorisinden farklılığı ile zât sıfatına sahip ve mümkün ma'dûm diye anılan cevher ile arazların sahip olduğu nitelikler de aktarılmıştır. İkinci bölümde ise evvelâ Kâdî Abdülcebbâr'ın gözünden aklın tanımı, önemi ve yapısı gibi başlıkların açıklığa kavuşturulmasına gayret edilmiştir. Aklın bir yapısının olduğu, bu yapının belli bazı terkip kanunlarına uyan zarurî ve müktesep bilgilerden oluştuğu, bu bilgilerin aklın yapısı içerisindeki ilişkilerinin mahiyeti ve aklın bilgi üreten bir istidlâlî çıkarsama sistemine dönüşmesi bu bağlamda açıklanan hususlardandır. Konu akıl olunca bilgi ve kısımları, özellikle de nesnenin idrakini sağlayan duyu idrakini anlatmamak olmazdı. Bu yüzden de akılla bağlantılı olarak bilgi, kısımları ve duyu idraki başlıkları açılmıştır. Bu bölümün belki de en önemli başlığı ve konusu mümâselet ve muhalefet teorisi üzerinden en özel vasıfları (ehassü'l-evsâf) vesilesiyle şeylerin birbirinden ayrıştırılmasının nasıl gerçekleştirildiği meselesidir. Burada cevher ve arazların henüz mümkün ma'dûm durumunda iken ne şekilde aklî idrake konu oldukları, yüce Allah'ın onlara varlık vermesinden sonra bünye halini almaları, bunun akabinde de haricî varlığın levazımı olan hükümleri taşımaya başlamaları ve ardından da hissi idrake hangi vasıflarıyla konu olup bilindikleri, ayrıntılarıyla irdelenmiştir. Bu bölümde tafsilatıyla ele alınan konulardan biri de akıl-idrak ilişkisi ve bu ilişkiye yönelik sorularla sorunlardır. Bu soru ve sorunlar önce açık şekilde okuyucuya sunulmuş ve ardından da çözümleri için gereken ön bilgiler verilerek çözüm yolları aktarılmıştır. Üçüncü ve son bölümde de aklın ve duyuların haricî varlık anlamındaki subût kategorisinde bulunan soyut ve somut ontik varlıklardan elde ettikleri mâna, yani bilginin dil ile yollarının nerede kesiştiği ve bilginin dile taşınma serüveni şeklinde özetlenebilecek süreç ele alınmıştır. Bu bağlamda söz konusu sürecin başlama anına gidilmiş, insanın tefekkür ve düşünce faaliyetinin evvelâ aklî ve hissî idrak yollarıyla başladığı görülmüştür. Tefekkür merhalesinden sonra ise sahip olunan bilginin başkalarına da aktarımı amacıyla aktarım aracı arayışına girildiği ve nihayetinde dil üzerinde uzlaşımın sağlandığı tesbit edilmiştir. Uzlaşım sonucunda dilin maksatları, hakikatleri ve mânaları taşıyabilmesi için sahip olması gereken koşullar ortaya konulmuştur. Uzlaşımın doğruluk şartlarından olan ve birçok kişiyle akım tarafından yanlış anlaşıldığı gözlemlenen kasıt meselesi detaylandırılarak kast-ı mütekellim çerçevesinde adı geçen kişi ve akımların düştüğü sezilen yanlış anlamalar tashih edilmeye çalışılmıştır. Bölümün en son başlığında ise bir delil olarak dilin Kâdî Abdülcebbâr'ın kelâm sistemindeki yeri açıklanmıştır. Bu bağlamda bir delil olarak dilin, akıl karşısındaki pozisyonu, etkide bulunduğu saha ve güç bakımından durumu netleştirilmeye çaba gösterilmiştir.
Özet (Çeviri)
This study deals with reason and language in al-Qāḍī ʿAbd al-Jabbār's thought and aims to present the details of language and reason in light of the topic of existence as their underlying background. For this purpose, this study attempted to shed light on reason and language as proofs in al-Qāḍī ʿAbd al-Jabbār's kalām system, their functions, and the areas in which they were effective, in connection with his theory of existence. In Part One, the inclusive concept of known (maʿlūm) is divided into parts; thus, the things that can be subject to human knowledge are surveyed. Thereafter, the problem and theory of possible non-existent (maʿdūm mumkin), i.e. the thingness of non-existent (shayʾiyyat al-maʿdūm), is discussed. Despite being designated as non-existent (maʿdūm), it is considered to have both an epistemological and ontological status. Among the issues examined here are the problems for which the theory of thingness of non-existent was developed and its explanatory strength for the question of creation ex nihilo. Furthermore, this part discussed why the Bahshamiyya school, and in particular al-Qāḍī ʿAbd al-Jabbār, had to develop a theory for possible non-existent and the essence-existence distinction that this theory resulted in. Moreover, the difference between the aforementioned theory from the theory of mental existence is illustrated, alongside the qualities of substances and accidents that hold the attribute of essence (ṣifat al-dhāt) and are described as possible non-existents. Part Two first attempted to clarify the definition, significance, and structure of reason from al-Qāḍī ʿAbd al-Jabbār's perspective. Among the issues clarified here are the fact that the reason has a structure, that this structure consists of necessary and acquired knowledge that complies with certain compositional laws, the nature of the relations between types of knowledge within the structure of reason, and the transformation of reason into an inference system producing knowledge. When it comes to reason, it was incumbent to explain knowledge and its types, especially sense-perception that makes the apprehension (idrāk) of the object possible. Therefore, in connection with reason, individual sections are devoted to knowledge, its types, and sense-perception. Perhaps the most important subject of this section is the issue of how things are distinguished from each other by virtue of their most special characteristics (akhaṣṣ al-awṣāf) through the theory of similarity (mumāthala) and contrariety (mukhālafa). This section scrutinized how substances and accidents become subject to rational apprehension while they are still in the state of possible non-existence, the way they form into bodies after God gives them existence and then begin to hold the properties concomitant with external existence, and finally by what qualities they are subject to sense-perception and knowledge. One of the issues discussed in detail in this section is the relationship between reason and apprehension as well as the questions and problems precipitated by this relationship. These questions and problems were first presented to the reader clearly, followed by the necessary preliminaries for their solutions and how they could be solved. Part Three dealt with the meaning that reason and senses derive from the abstract and concrete entities in the fixity (thubūt) category that also means external existence. In other words, this part addressed the intersection of knowledge and language; that is, the process of the conveyance of knowledge into language. In this context, the investigation began from the starting point of the process in question, and concluded that human being's contemplative and ratiocinative activities launch with the procedures of rational apprehension and sense perception. The contemplative stage is followed by a search for a means of communication in order to communicate the acquired knowledge to others and, finally, culminates in a convention over language. As a result of convention, the conditions for language to carry the intentions, truths, and meanings have also been illustrated in this section. The issue of intention (qaṣd) is one of the validity conditions of convention and is apparently misunderstood by many people and schools. This section attempted to correct such misunderstandings within the framework of speaker's intention (qaṣd al-mutakallim). The last section of this part explained the role of language as a proof in al-Qāḍī ʿAbd al-Jabbār's kalām system. In this context, an effort has been made to clarify the position of language as a proof in contrast to reason, its field of efficiency as well as its strength.
Benzer Tezler
- Kâdî Abdülcebbar'da söz (kelâm)-anlam ilişkisi -Kasdu'l-Mütekellim problemi bağlamında-
The relationship between word (kelâm) and meaning--within the context of the problem of the intention of speaker-- in Qâdi Abd al-Jabbar
HÜLYA ALTUNYA
Doktora
Türkçe
2009
DinSüleyman Demirel ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSA KOÇAR
- Mâturîdî'nin Te'vîlât'ında müşkilü'l-Kur'ân
Mushkil al-Quran in Maturidi's Tevilat
ERKAN ÇAKIR
Doktora
Türkçe
2017
DinSakarya ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALİCAN DAĞDEVİREN
- Kâdî Abdulcebbâr'da teolojik antropoloji: İnsanın mahiyeti sorunu
Theological anthropology of Qadi Abdul Jabbar: The problem of human essence
ABDUL BASIT ZAFAR
- صفة كلام الله تعالى بين القاضي عبد الجبار والإمام فخر الدين الرازي دراسة مقارنة
Mu'tezile ve ehli sünnete göre ilahi kelam Kadı Abdulcbbar ve Fahrettin Razi örneği
FRYAD MOHAMMEDAMEEN SULAIMAN SULAIMAN
Doktora
Arapça
2024
DinKarabük ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MUHAMMED NUR KAPLAN