İslâmi sosyal finans için bir model önerisi: Kurumsal zekât sistemi
A model proposal for Islamic social finance: The institutional zakat system
- Tez No: 908213
- Danışmanlar: PROF. DR. ŞUAYIP ÖZDEMİR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: İşletme, Business Administration
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Afyon Kocatepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İşletme Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Katılım Bankacılığı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 183
Özet
Sosyal finans, finansal sistemden faydalanamayan dezavantajlı ve sosyal olarak dışlanmış gruplara yönelik çeşitli faaliyetler yürütmektedir. Sosyal finans, geleneksel sosyal finans ve İslâmi sosyal finans olmak üzere iki önemli başlığa sahiptir. İkisi arasındaki temel fark İslâmi sosyal finans faaliyetlerinin, İslâm hukukuna uygun olarak yapılıyor olmasıdır. İslâm dininin beş şartından biri olan Zekât, aynı zamanda İslâmi sosyal finansın en önemli kurumudur. Zekâtın meşruiyetine ilişkin hükümleri İslâm dininin temel kaynakları olan Kur'an, Sünnet ve İcmâ da bulmak mümkündür. Hem dinin hem de İslâmi sosyal finansın önemli bir kurumu olan zekât, bazı Müslüman ülkelerde bireylerin kendi inisiyatifine bırakılırken, bazı Müslüman ülkelerde gönüllülük, bazılarında ise zorunluluk esasına dayalı olarak toplanmaktadır. Bu ülkelerin genelinde zekât devlet kurumu tarafından toplanmaktadır. İslâmi Araştırma ve Eğitim Enstitüsü'nün (IRTI) 2020 yılında yayınladığı“İslâmi Sosyal Finans Raporu”nda zekâtın devlet eliyle topladığı bazı ülkelerde, mükelleflerin bu kurumlara vermeyi tercih etmediklerini bunun sebebinin ise toplumun bir kesiminin zekât kurumlarına az veya hiç güvenmemesinden kaynaklandığı belirtilmektedir. Bu çalışmada, İslâm'ın temel prensiplerine uygun, toplumun bütün paydaşları tarafından güvenilen, devletin sadece düzenleyici ve denetleyici bir rol üstlendiği yönetim, koordinasyon, denetim, eğitim ve iletişim olmak üzere beş temel fonksiyona sahip Kurumsal Zekât Sistemi önerilmektedir. Ülkemizde faaliyet gösteren ve İslâmi Sosyal Finans'a çok büyük katkısı olan altısı dini grup olmak üzere on sekiz STK'nın zekât faaliyetlerine ilişkin yönetim kabiliyeti ve yöntemlerine ulaşmak amacıyla internet sayfaları ile faaliyet raporları incelenmiş ve yöneticileriyle yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. STK'lar Zekât Gözetim Merkezi tarafından fıkhi, idari ve mali denetimine olumlu yaklaşırken, dini cemaatlerin daha temkinli oldukları gözlemlenmiştir. STK'ların genelinde dini cemaatlerin veya grupların böyle bir denetim mekanizmasına dâhil olmak istemeyecekleri görüşü hâkimdir. Bunun nedeni ise doğası gereği insan kaynağı ve organizasyonel yapılarının yüksek güven unsuruna sahip olmasına bağlamaktadırlar. Sonuç itibarıyla Türkiye'de zekât özelinde yeterince şeffaf ve hesap verebilir bir yapının olmadığı; koordinasyon şeffaflık ve denetim gibi konularda sorunların olduğu görülmektedir. Çalışmada, hem zekât kurumlarına sahip ülkelerde hem de Türkiye'de zekâtın toplanması ve dağıtılmasına yönelik tespit edilen sorunların çözümüne yönelik öneriler sunulmaya çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
Social finance carries out various activities for disadvantaged and socially excluded groups that cannot benefit from the financial system. Social finance consists of two significant branches: traditional social finance and Islamic social finance. The main difference between them is that Islamic social finance activities are conducted by Islamic law. Zakat, one of the five pillars of Islam, is also the most important institution of Islamic social finance. The legitimacy of zakat could be found in the Qur'an, Sunnah, and Ijma, which are the primary sources of Islam. Zakat, an essential institution in both religion and Islamic social finance, is managed differently across Muslim countries. In some, it is left to the discretion of individuals, while in others, it is collected voluntarily or on a mandatory basis. In most of these countries, zakat is collected by state institutions. Based on the Islamic Social Finance Report published by the Islamic Research and Training Institute (IRTI) in 2020, in some countries where zakat is collected by the state, taxpayers prefer not to give to these institutions. This is attributed to a lack of trust in zakat institutions among certain segments of society. This study proposes an Institutional Zakat System with five fundamental functions—management, coordination, supervision, education, and communication—that adheres to Islamic principles, gains the trust of all societal stakeholders, and assigns the state a regulatory and supervisory role only. To assess the management capabilities and methods related to zakat activities, the websites and annual reports of eighteen Non-Governmental Organizations (NGOs) including six religious groups operating in our country and contributing significantly to Islamic social finance, were analysed, and face-to-face interviews were conducted with their managers. It was observed that while CSOs (civil society organizations) favour the jurisprudential, administrative, and financial oversight provided by the Zakat Oversight Institution, religious communities are more cautious. A general perception among CSOs is that religious communities or groups would be reluctant to participate in such an audit mechanism. This reluctance is attributed to the high trust in their human resources and organizational structures. In conclusion, it has been observed that Türkiye lacks a sufficiently transparent and accountable structure regarding zakat. Issues such as coordination, transparency, and audit remain problematic. This study aims to provide suggestions for addressing the challenges identified in the collection and distribution of zakat both in countries with zakat institutions and in Türkiye.
Benzer Tezler
- İslâm ekonomisinde sermaye oluşumu, birikimi ve yapısı: Fon biriktirmede Türkiye için model ve politika önerileri
Capital formation, accumulation, and structure in Islamic economics: Model and policy proposals at fund collection for Turkey
CEM KORKUT
Doktora
Türkçe
2018
Bankacılıkİstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesiİslam Ekonomisi ve Finansı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET BULUT
- Zekâtın kurumsallaşmasının gelir dağılımı üzerine etkileri: Türkiye üzerine bir uygulama
The institutionalization of zakat effects on incomedistribution: An application on Turkey
İBRAHİM GÖKBURUN
Doktora
Türkçe
2021
Dinİstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesiİslam Ekonomisi ve Finansı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İBRAHİM GÜRAN YUMUŞAK
- İnfak kurumunun gelir ve servet dağılımındaki rolü: Türkiye için bir model önerisi
The role of the infaq institution in distribution of income and wealth: A model proposal for Turkey
HÜSNÜ TEKİN
Doktora
Türkçe
2021
Ekonomiİstanbul Üniversitesiİslam İktisadı ve Finansı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MÜRTEZA BEDİR
- İslâmi finans aracı olarak Karz-ı Hasen ve katılım bankaları için bir model önerisi
Qard Hasan as an İslamic financial instrument and a model proposal for İslamic banks
MUHAMMET FATİH CANBAZ
Doktora
Türkçe
2019
BankacılıkAfyon Kocatepe Üniversitesiİşletme Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET KEMALETTİN ÇONKAR
- İslami finans sisteminin küresel mimarisi, kurumları, yapısal işleyişleri ve Türkiye için kurumsal model önerisi
Islamic finance system; it's architecture, institutions and structural operations an institutional model proposal for Turkey
MUHAMMET YURTSEVEN
Doktora
Türkçe
2021
DinSüleyman Demirel ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BEKİR GÖVDERE
PROF. DR. HALUK SONGUR