Yazılı ve arkeolojik kaynaklar ışığında Demir Çağı'nda Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi'nin ulaşım ağı
Transportation network of Northeastern Anatolia in the Iron Age in the light of written and archaeological sources
- Tez No: 909533
- Danışmanlar: PROF. DR. YAVUZ GÜNAŞDI
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Atatürk Üniversitesi
- Enstitü: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 470
Özet
Paleolitik Çağ'dan itibaren yerleşim gören Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi, engebeli arazi şartları ve sert iklim koşulları ile dikkat çekmiştir. Bir plato görümündeki bölge su kaynakları bakımından oldukça zengindir. Bu su kaynaklarının başında Aras Nehri, Çoruh Nehri, Karasu Nehri, Kür (Kura) Nehri ve bu nehirlerin kolları gelir. Kalkolitik Çağ'la birlikte bölgede artan nüfus arkeolojik verilerin yoğunluğu ile de anlaşılabilir. Geç Kalkolitik Çağ'da ve İlk Tunç Çağı'nda bölgedeki hâkim unsur Karaz Kültürü olarak tanımlanmıştır. Bölgenin Orta Tunç ve Son Tunç Çağı hakkında sorunlar olsa da bu dönemlerde Hitit kaynaklarından öğrendiğimiz Azzi-Hayaşıların Elazığ - Malatya - Erzincan - Gümüşhane - Erzurum - Van hattında etkili olduğunu bilmekteyiz. Yine bu dönemde Iğdır ve Kars çevresinde ise Aras Boyalıları Kültürü'nün izleri mevcuttur. Bölgede Erken Demir Çağı'na gelindiğinde hem yazılı hem de arkeolojik kaynaklarda bir artış meydana gelmiştir. Özelikle Assur krallarının bölgeye yaptığı seferlerin ardından bıraktıkları yazıtlarda, bölgedeki birçok siyasi unsurun adı ve hâkim oldukları coğrafyanın bilgisi bulunmaktadır. Bu siyasi unsurların başında Assur'a karşı koalisyonlar oluşturan Uruatri ve Nairi beylikleri gelmektedir. Bu beylikler uzun süre Assur ile mücadele etmişlerdir. Ancak bölgenin zorlu arazi şartları ve Assur'un teşkilatlı yapısı bu beyliklerin tek çatı altında toplanması zorunluluğunu doğurmuştur. Bu zorunluluğun sonucu olarak bölgenin ilk devleti olan Urartu Devleti kurulmuştur. Orta Demir Çağı boyunca bölgede hâkim olan Urartu Devleti, Kuzeydoğu Anadolu'da etkin olan Diauhei ve Etiuni gibi beylikleri de bünyesinde toplayarak yayılma alanını kuzeye doğru genişletmiştir. Doğu Anadolu Bölgesi üzerinde artan Assur tehdidi ve Kafkasya'dan gelen Kimmer ve İskitler, Urartu üzerindeki baskıyı artırmış ve devletin yıkılış sürecinde etkili olmuşlardır. Yazılı kaynakların eksikliğinden dolayı Urartuların yıkılış süreci hakkında kesin bilgiler olmasa da MÖ 6. yüzyılın başlarında İskit ve Med akınlarının Urartuları ortadan kaldırdığı görüşü hâkimdir. Orta Demir Çağı'ndan sonra bölgede görülen Geç Demir Çağı'nda Med, Pers ve Roma hâkimiyetleri görülmüştür. Bölgenin siyasi tarihi incelendiğinde hâkim unsurlar için en büyük engelin zorlu arazi şartları ve iklim koşulları olduğu görülür. Siyasi unsurlar bu zorlu şartların üstesinden gelebilmek için yine arazinin sağladığı doğal koşulları dikkate alarak yol ağları oluşturmuşlardır. Bu yol ağları üzerindeki hâkimiyeti sağlamak için de yol ağlarının stratejik noktalarına kaleler ve gözetleme kuleleri inşa etmişlerdir. Yol ağları incelendiğinde genellikle nehir tabanlarını takip ettiği ve doğal geçitlerden geçerek ovaların engebesiz yerlerinden ilerlediği görülmüştür. Ovalarda ise yol ağları üzerinde çok sayıda höyük tespit edilmiştir. Bölgedeki bu yol ağları Kalkolitik Çağ'dan günümüze miras kalmıştır. Bu çalışmada, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi'nin Demir Çağı yol ağı tespit edilmiş ve bu yol ağları üzerinde bulunan arkeolojik merkezler incelenmiştir. İncelenen arkeolojik merkezler sayesinde yolların tarihlendirilmesi yapılmış ve kültürlerin hangi yollar vasıtasıyla yayıldığı takip edilmiştir. Ayrıca çalışmada tespit edilen yollar ve arkeolojik merkezler detaylı haritalarda işlenmiştir.
Özet (Çeviri)
Northeastern Anatolia, which has been inhabited since the Paleolithic Age, has attracted attention with its rugged terrain and harsh climatic conditions. The region, which looks like a plateau, is very rich in terms of water resources. The Aras River, Çoruh River, Karasu River, Kur (Kura) River and their tributaries are the most important of these water resources. The increasing population in the region with the Chalcolithic Age can also be understood by the density of archaeological data. In the Late Chalcolithic Age and the Early Bronze Age, the dominant element in the region is defined as the Karaz Culture. Although there are problems about the Middle Bronze and Late Bronze Age in the region, we know from Hittite sources that the Azzi-Hayashi were effective in the Elazığ - Malatya - Erzincan - Gümüşhane - Erzurum - Van line. Again in this period, there are traces of the Aras Painted Ware Culture around Igdir and Kars. In the Early Iron Age, there was an increase in both written and archaeological sources in the region. Especially the inscriptions left by Assyrian kings after their expeditions to the region contain the names of many political elements in the region and information about the geography they dominated. The Uruatri and Nairi principalities, which formed coalitions against Assyria, are at the top of these political elements. These principalities fought Assyria for a long time. However, the difficult terrain of the region and Assyria's organized structure necessitated the gathering of these principalities under a single roof. As a result of this necessity, the Urartu State, the first state of the region, was established. The Urartian State, which dominated the region throughout the Middle Iron Age, expanded its expansion area towards the north by gathering principalities such as Diauhei and Etiuni, which were active in Northeastern Anatolia. The increasing Assyrian threat on Eastern Anatolia and the Cimmerians and Scythians coming from the Caucasus increased the pressure on Urartian and were effective in the collapse of the state. Although there is no precise information about the collapse of Urartian due to the lack of written sources, it is believed that the Scythian and Median raids in the early 6th century BC led to the disappearance of Urartian. After the Middle Iron Age, the Late Iron Age in the region was characterized by Median, Persian and Roman rule. When the political history of the region is analyzed, it is seen that the biggest obstacle for the dominant elements was the difficult terrain and climatic conditions. In order to overcome these difficult conditions, political elements created road networks by taking into account the natural conditions provided by the terrain. In order to ensure control over these road networks, they built fortresses and watchtowers at strategic points on the road networks. When the road networks are analyzed, it is seen that they generally follow the river basins and pass through natural gorges and proceed through the smooth parts of the plains. In the plains, many mounds were found on the road networks. These road networks in the region have been inherited from the Chalcolithic Age to the present day. In this study, the Iron Age road network of the Northeastern Anatolia Region was identified and the archaeological centers on these road networks were examined. With the examination of the archaeological centers, the roads were dated and it was followed through which roads the cultures spread. In addition, the roads and archaeological centers identified in the study are depicted on detailed maps.
Benzer Tezler
- Zooarchaeological analysis of equids at Gordion between the early Iron Age and the early Hellenistic period (1100 BCE – 330)
Gordion Antik Kenti'nin erken Demir Çağı ve erken Hellenistik dönemleri (MÖ 1100-MÖ 330) atgillerinin zooarkeolojik analizi
RAMAZAN PARMAKSIZ
Yüksek Lisans
İngilizce
2024
Antropolojiİstanbul Teknik ÜniversitesiEkoloji ve Evrim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BÜLENT ARIKAN
DR. ÖĞR. ÜYESİ CANAN ÇAKIRLAR
- Van ve Bitlis yörelerindeki Urartu Dönemine ait eserler ve bölgede yapılan kazılar
The monuments of Urartian period in Van and Bitlis and excavations in the region
İHSAN KIZMAZ
- Arkeolojik ve filolojik belgeler ışığında Tabal Ülkesi
Tabal Kingdom in the ligth of textual and archaeological evidence
ATAKAN AKÇAY
- Arkeolojik buluntular, betimleme sanatı ve yazılı kaynaklar ışığında Urartu Krallığı'nda tekerlekli taşıtlar
In the light of archaeological finds, representational art and written sources wheeled vehicles in Urartu Kingdom
BİLCAN GÖKCE
Doktora
Türkçe
2011
ArkeolojiYüzüncü Yıl ÜniversitesiArkeoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. RAFET ÇAVUŞOĞLU
- Tunç Çağlarından Hellenistik Döneme kadar Girit tarihi
History of Crete from the Bronze Age to the Hellenstic Period
DENİZ ECE KAHVECİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
TarihMuğla Sıtkı Koçman ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUZAFFER DEMİR