Tasavvuf-Şiîlik etkileşimi: Haydar Âmülî örneği
Sufism-Shi'ism interaction: The Example of Ḥaydar Āmulī
- Tez No: 915464
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ERCAN ALKAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Tasavvuf Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 324
Özet
Bu çalışma 8./14. yüzyılda yaşayan ve sûfî kimliğiyle ön plana çıkan Şiî bilginlerden Haydar Âmülî'nin (ö. 787/1385-86'dan sonra) tasavvufla Şiîliği uzlaştırma çabasını konu edinmektedir. Çalışma giriş, dört bölüm, sonuç ve eklerden oluşmaktadır. Girişte Âmülî hakkında yapılan araştırmaların tarihi seyri üzerinde durularak çalışmanın kapsamı ortaya konuldu.“Biyografi: Âmülî Kimdir?”başlığını taşıyan birinci bölümde Âmülî'nin yaşadığı bölgelerdeki siyasî, sosyal ve kültürel duruma ilişkin bilgiler verildikten sonra ismi, künyesi, lakabı ve nisbesi başta olmak üzere kimliği, soyağacı, eşi ve çocukları bağlamında ailesi, doğum yeri ve tarihi, üstlendiği siyasî görevler, yaptığı yolculuklar, yaşadığı mânevî kriz, yaptığı faaliyetler, fikrî ve mânevî gelişimi, ilişki kurduğu ulemâ ve meşâyih, kaleme aldığı eserler, vefat tarihi ve yeri gibi pek çok mesele değerlendirmeye tabi tutuldu.“İhtilaftan Etkileşime: Arka Plan”başlığını taşıyan ikinci bölümde erken dönem tasavvuf-İmâmiyye Şîası ilişkisine değinilerek Âmülî'yi hazırlayan süreç tespit edilmeye çalışıldı. Ayrıca bu bölümde Âmülî'nin tasavvuf tarihine ve İbnü'l-Arabî (ö. 638/1240) başta olmak üzere vahdet-i vücûd ekolüne bakışı ele alınarak mensubu olduğu Ekberî gelenekte kendisini nasıl konumlandırdığı meselesi üzerinde duruldu.“Etkileşimden Uzlaşıya: Teorik Çerçeve”başlığını taşıyan üçüncü bölümde Âmülî'nin düşüncelerine dair teorik bir çerçeve oluşturularak özgün yönleri tespit edilmeye çalışıldı. Özellikle Âmülî'nin kavramsal, aksiyolojik, epistemolojik ve ontolojik bağlamlarda tasavvufla Şiîlik arasını uzlaştırma çabasının teorik boyutları irdelendi.“Uzlaşının Sonuçları: Pratik Çerçeve”başlığını taşıyan dördüncü bölümde, bir önceki bölümde geliştirilen teorik çerçeveyle uyumlu olarak, Âmülî'nin tasavvufla Şiîlik arasında pratik düzlemde gerçekleştirdiği uzlaşının mahiyeti ortaya konulmaya çalışıldı. Sonuç bölümünde tezin tümüyle ilgili genel bir değerlendirme yapıldı. Eklerde ise çalışmayla ilgili çeşitli görsel, şekil, harita ve tablolara yer verildi. Bu çalışmanın bir sonucu olarak adı sıklıkla tasavvuf-Şiîlik ilişkisi bağlamında anılan Âmülî'nin geniş bir biyografisi inşa edildi, görüşlerinin tarihsel süreçteki arka planı tespit edildi ve Şiî tasavvuf nazariyesinin teorik ve pratik temelleri üzerinde duruldu. Böylece Âmülî'nin öne sürdüğü düşüncelerle gerek tasavvuf gerekse Şiîlik açısından İslam düşünce tarihinde nerede konumlandığı ortaya konuldu.
Özet (Çeviri)
This study is about the efforts of Ḥaydar Āmulī (d. after 787/1385-86), a prominent Shi'ite scholar who lived in the 8th/14th century and was a Sufi, to reconcile Sufism and Shi'ism. The study consists of an introduction, four main chapters, a conclusion, and appendices. In the introduction, the historical course of the research on Āmulī was emphasized and the scope of the study was revealed. In the first chapter titled“Biography: Who is Āmulī?”, after giving information about the political, social and cultural situation in the regions where Āmulī lived, many issues such as his identity, family, place and date of birth, political duties he undertook, his travels, the spiritual crisis he experienced, his activities, his intellectual and spiritual development, the ulema and mashayih he had relations with, the works he wrote, date and place of death were evaluated. In the second part, titled“From Conflict to Interaction: Background”, the relationship between early Sufism and Imāmiyya Shī'a was touched upon and the process that prepared Āmulī was tried to be determined. In addition, in this section, Āmulī's view on the history of Sufism and the school of wahdat al-wujūd, especially Ibn al-Arabī (d. 638/1240), was discussed, and the issue of how he positioned himself in the Akbarī tradition, to which he belonged, was emphasized. In the third chapter, entitled“From Interaction to Reconciliation: The Theoretical Framework,”a theoretical framework was developed for Āmulī's ideas and an attempt was made to identify their original aspects. In particular, the theoretical dimensions of Āmulī's effort to reconcile Sufism and Shi'ism in conceptual, axiological, epistemological and ontological contexts were examined. In the fourth chapter titled“The Results of Reconciliation: A Practical Framework”, it was tried to determine how Āmulī reconciled Sufism and Shi'ism on a practical level, in line with the theoretical framework discussed in the previous section. In the conclusion section, a general evaluation of the study was made. In the appendices, various visuals, figures, maps and tables related to the study were included. As a result of this study, an extensive biography of Āmulī, whose name is frequently mentioned in the context of the Sufism-Shi'ism relationship, has been constructed, the historical background of his views has been determined, and the theoretical and practical foundations of his Shi'ite Sufism theory have been revealed. Thus, it was revealed where Āmulī stands in the history of Islamic thought in terms of both Sufism and Shi'ism, with the ideas he put forward.
Benzer Tezler
- Safeviliğin oluşumu, şiileşmesi ve diğer tarikatlara bakışı
The formation of Safavids, their conversion to shi'ism and views on other tariqas
İSKENDER TANIŞ
Doktora
Türkçe
2023
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DOĞAN KAPLAN
- Teşekkül ve tedvîn dönemlerinde tasavvuf ve teşeyyu' ilişkisi
During the periods of acknowledgment and education tasavvuf and teşeyyu 'relationship
ABDULHAKİM TAY
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Dinİnönü ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA ALTUNKAYA
- Tasavvufi bir kavram olarak cem ve bektaşilik'teki yorumu
As A Concept of Islamic mysticism cem and its interpretation in bektashism
MAHMUT RİYAT BAKIR
Yüksek Lisans
Türkçe
2001
DinAnkara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ETHEM CEBECİOĞLU