Spinoza'nın doğa anlayışı ve çağdaş ekolojik yaklaşımlara etkisi
Spinoza's conception of nature and its influence on contemporary ecological approaches
- Tez No: 924139
- Danışmanlar: PROF. DR. YAVUZ KILIÇ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Felsefe, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 152
Özet
Günümüzde Spinoza felsefesi farklı yorum ve bağlamlarda ele alınmaktadır. Bunun nedeni Spinoza felsefesinin içkin, ilişkisel, bütüncül ontolojisinin birey ve kolektiviteyi bir arada barındıran verimli bir alan açmış olmasıdır. Bir 17. yüzyıl filozofu olarak Spinoza her ne kadar kendi döneminin felsefi perspektifine kavramsal olarak bir ölçüde bağlı olsa da, Doğa'yı merkezine alan içkin (immanent) ve dinamik bir ontoloji ortaya koyması nedeniyle güncelliğini korumaktadır. Çağımız insan eylemlerinin içinde yaşadığımız ekosisteme olumsuz etkisinin somut olarak ölçülebildiği bir dönem olarak düşünülmektedir. İnsanın olumsuz etkisi Doğa ile ilişkisinin hiyerarşik düşünme biçimini temel alan bir tahakküm ilişkisiyle sınırlı kalmasından kaynaklanıyor gibi görünmektedir. Nitekim insanın yıkıcı etkisi, ekosistemi salt kendi çıkarına uygun biçimde manipüle etme, sömürgeleştirme hakkına sahip olduğunu düşünmesi sonucunda ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla güncel ekolojik problemlerimizin temelinde insanın Doğa tasavvuru ve bundan yola çıkarak inşa ettiği doğayla ilişki kurma pratiği olduğu düşünülmektedir. Bu tasavvur ve ilişkinin ifşa edilmesi, açık ve seçik olarak ele alınması, tartışmaya açılması ve yeniden kurulması çağdaş ekolojiler için oldukça önemlidir. Doğa ile ilişkinin yeniden tanımlanması insanın doğayla iç içe yaşamasını, geri dönüşüme dikkat etmesini, organik beslenme biçimine geçmesini ifade etmekten, yani sonuçlara yönelik olmaktan ziyade nedenlere yönelmelidir. Bu bağlamda felsefi temellerini arayan ekoloji yaklaşımlarının Doğa temelli bir anlayış geliştirme çabalarında Spinoza önemli bir figür olmuştur. Çalışmamız bu öncüllerden hareket ederek Spinoza'nın ontolojik bütünlüğü ile temellendirilen Doğa merkezli bir yaklaşım kurma talebinin önemli olduğunu iddia etmiştir. İfade edilen bağlamdan yola çıkan ekoloji felsefecilerinin Spinoza yorumları üzerine verimli bir tartışma yürütmeyi amaçlamıştır. İlk bölümde dikkatimizi Spinoza felsefesinin düşünce tarihindeki özgün yeri ve etkilenimlerini anlamaya yönelttik. Bu nedenle öncelikli olarak Spinoza öncesi doğa anlayışlarını, felsefe tarihindeki önemli uğrak noktaları dikkate alınarak kısaca ele aldık. Ardından Spinoza'nın özellikle kendi çağı için özgün bir doğa anlayışı ortaya koyduğunu göstermek amacıyla temel eserlerini ele alıp inceledik. Böylece ikinci bölümde yer vereceğimiz Spinoza'nın ekolojik yorumlamalarını kavramak için gerekli olan kavramsal çerçeveyi ele almış olduk. İkinci bölümde ise, ekolojik sorunların hem etik hem de politik bir mesele olduğunu ve bu nedenle de Spinoza'nın (etik ve politika kavrayışını da içeren) bütüncül felsefesinin önemli bir yeri olduğunu iddia ettik. Ayrıca ekolojik kaygı ve problemler her ne kadar Spinoza'nın çağına ait olmasa da, meseleye bütüncül bakış açısı ortaya koymak adına Spinoza'dan etkilendiğini düşündüğümüz çağdaş çevre tartışmalarının ve güncel yaklaşımların neler olduğunu ele aldık. Bu çerçeveyi anlamak için temel kavram ve tartışmalara kısaca değindik. Ekoloji tartışmalarını farklı perspektiften ele alan ve bu minvalde de odaklandığı konu ve kavramlar ekseninde farklı çözüm önerileri sunan yaklaşımları, önemli üç yaklaşım olan Derin Ekoloji, Toplumsal Ekoloji ve Ekofeminizm üzerinden ele aldık. Bu yaklaşımlardaki doğrudan ya da dolaylı Spinoza etkisini tartıştık. Tartışma ve Sonuç bölümünde, ilk iki bölümde ortaya koyduğumuz Spinozacı doğa anlayışının insan-doğa ilişkisinin ekolojik problemlerinin çözülmesine olanak sağlayacak zemin imkanını ortaya çıkaracak bir biçimde yorumlanmasının imkânı üzerine tartıştık. Çağdaş ekolojik yaklaşımların kapsayıcı bir ekolojik düşünme ve ekolojik yaşam imkânı tesis etme girişimlerinde Spinoza felsefesinin önemli olduğunu iddia ettik. ANAHTAR KELİMELER: Derin ekoloji, Doğa, Ekofeminizm, Ekoloji, Spinoza, Toplumsal ekoloji.
Özet (Çeviri)
In contemporary scholarship, Spinoza's philosophy is examined through various interpretations and within diverse intellectual contexts. This is largely due to his immanent, relational, and holistic ontology, which provides a fertile ground for engaging both individuality and collectivity. Although Spinoza, as a 17th-century philosopher, was to some extent bound by the conceptual framework of his era, his immanent and dynamic ontology centered on Nature has retained its relevance in modern philosophical and ecological discourse. The present era is marked by the tangible and measurable impact of human actions on the ecosystems we inhabit. The destructive influence of humanity appears to stem from a hierarchical mode of thinking that reduces the human-Nature relationship to one of domination. Indeed, the prevailing ecological crises can be traced back to the deeply ingrained assumption that humans possess the right to manipulate and exploit Nature solely for their own benefit. Therefore, at the core of today's ecological problems lies not only humanity's conceptualization of Nature but also the practical modalities through which this conceptualization manifests. Critically examining, deconstructing, and redefining this understanding is of paramount importance for contemporary ecological thought. Such a redefinition, however, should not be confined to behavioral outcomes such as adopting sustainable living practices, recycling, or shifting to organic diets—these are merely consequences. Rather, the focus must be directed toward the underlying philosophical and ontological foundations that shape humanity's relationship with Nature. In this context, Spinoza has emerged as a pivotal figure in ecological discourses that seek a robust philosophical foundation for developing a Nature-oriented framework. Based on this premise, the present study argues for the significance of a Nature-centered approach, grounded in Spinoza's ontological holism. It further aims to foster a productive discussion on ecological interpretations of Spinoza, particularly in relation to contemporary environmental philosophy. The first chapter of this study is dedicated to understanding Spinoza's unique position in the history of thought, as well as the intellectual influences that shaped his work. Accordingly, it first provides a concise examination of pre-Spinozist conceptions of Nature, considering key milestones in the history of philosophy. Following this, Spinoza's major works are analyzed to demonstrate how he developed a distinctive conception of Nature that was unparalleled in his time. This analysis lays the necessary conceptual groundwork for the second chapter, which explores Spinoza's influence on ecological thought. The second chapter argues that ecological problems must be understood as both ethical and political issues, thereby highlighting the relevance of Spinoza's holistic philosophy, which integrates ethical and political dimensions. While ecological concerns did not explicitly belong to Spinoza's historical context, this study examines contemporary environmental debates and approaches that have drawn upon his holistic framework. To this end, fundamental ecological concepts and discussions are briefly outlined. The study then focuses on three major ecological paradigms Deep Ecology, Social Ecology, and Ecofeminism which offer diverse perspectives on ecological issues and propose distinct solutions. Within this framework, the direct or indirect influence of Spinoza on these approaches is critically assessed. The final section, Discussion and Conclusion, builds upon the insights developed in the preceding chapters to explore the feasibility of interpreting Spinoza's conception of Nature as a philosophical foundation for addressing ecological crises, particularly concerning the human-Nature relationship. It is ultimately argued that Spinoza's philosophy holds considerable significance for contemporary ecological thought, particularly in efforts to establish a comprehensive ecological worldview and to envision sustainable modes of ecological existence. KEY WORDS: Deep ecology, Ecofeminism, Ecology, Nature, Social ecology, Spinoza.
Benzer Tezler
- Kötülük problemine iki bakış: Augustinus ve Spinoza
Two views on the problem of evil: Augustine and Spinoza
SEVGİCAN AKÇA
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
FelsefeÇukurova ÜniversitesiFelsefe Grubu Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA GÜNAY
- Los Personajes y los temas en las novelas de unamuno
Başlık çevirisi yok
HALE GÖKNAR
Doktora
İspanyolca
1989
DilbilimAnkara Üniversitesiİspanyol Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUZAFFER ARIKAN
- Sosyolojik açıdan devlet teorileri
Başlık çevirisi yok
MUHİTTİN SAĞIRLI
Yüksek Lisans
Türkçe
1995
Kamu Yönetimiİstanbul ÜniversitesiSosyal Yapı - Sosyal Değişme Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FİKRET GEZGİN
- Çevre sorunlarına karşı felsefi bir yaklaşım: Derin ekoloji perspektifinden bir inceleme
A philosophical approach to environmental problems: An analysis from the perspective of deep ecology
MONA AKBOĞA
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
FelsefeMardin Artuklu ÜniversitesiFelsefe Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SIRACETTİN ASLAN
- Spinoza'nın din anlayışının değerlendirilmesi
Evaluation of religious conception of Spinoza
MEHMET SELİM BOR
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
FelsefeVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiFelsefe Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İLYAS ÖZDEMİR