Türkiye Türkçesinde sıfatların derece sözcüğü olarak kullanılması üzerine bir inceleme
A study on the use of adjectives as degree words in Turkey Turkish
- Tez No: 924461
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ASLIHAN DİNÇER DAĞHAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yeni Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 122
Özet
Bu tez, sıfatların derecelendirme kategorisindeki anlam yoğunlaştırıcı/aşırılaştırıcı rollerini konu alan bir incelemedir. Derecelendirme, genellikle sıfatların ve zarfların bir özelliği olarak eşitlik, üstünlük, aşırılık, en üstünlük olmak üzere dört alt türde ele alınıp incelenen dilbilgisel bir olgudur. Bunlardan aşırılık derecesi üstünlükten yukarı, en üstünlükten aşağı derecelere atıf yapmak; bir şeyin niteliğinin normalden daha fazla ya da daha az olduğunu ifade etmek için kullanılmaktadır. Konuyla ilgili çalışmalara bakıldığında Türkçede aşırılık derecesinin genellikle çok, pek, hayli, epey, gayet, aşırı, fazlasıyla ya da sadece azaltıcı olarak kullanılan az, azıcık, hiç gibi zarf türünden sözcüklerle elde edildiği belirtilmektedir. Ancak aşırılık derecesini bildirmenin Türkçede başka yolları da bulunmaktadır ve bunlardan birisinin de sıfatlarla elde edilen aşırılıklar olduğu görülmektedir. Sıfatlar, bir yandan sözlüksel ögeler olarak kullanımda iken bir yandan derece niteleme görevi üstlenen işlevsel ögeler olarak da karşımıza çıkmaktadır. Ancak bütün sıfatların derece sözcüğü olarak kullanılamadığı; yalnızca anlamsal açıdan aşırılık bildirmeye uygun olan sıfat sınıflarının bu işlevi üstlenebildiği görülmektedir. Bu çalışmada konu Türkçe Ulusal Derlemi'nden derlenen veriler etrafında büyük, geniş, derin, yüksek sıfatlarıyla sınırlandırılan BOYUT; müthiş, muazzam, inanılmaz, fevkalade, olağanüstü, korkunç, feci, fena, dehşet ve felaket sıfatlarıyla sınırlandırılan DEĞERLENDİRME; eşsiz, benzersiz, tarifsiz, anlatılmaz sıfatlarıyla sınırlandırılan BENZERSİZLİK; deli, manyak ve çılgın sıfatlarıyla sınırlandırılan İDRAK; yoğun, katı ve ağır sıfatlarıyla sınırlandırılan FİZİKSEL ÖZELLİK; sonsuz, sınırsız, sayısız sıfatlarıyla sınırlandırılan MİKTAR; hayati, önemli, ciddi sıfatlarıyla sınırlandırılan ÖNEM; güçlü, şiddetli, vurucu sıfatlarıyla sınırlandırılan GÜÇ ve ETKİ; içten, ateşli, azılı sıfatlarıyla sınırlandırılan TAVIR ve TUTUM SIFATLARI çerçevesinde ele alınmaktadır.
Özet (Çeviri)
This thesis examines the role of adjectives as intensifiers within the category of degree modification. Degree modification is a grammatical phenomenon that is typically analyzed in four subtypes: equality, superiority, extremity and superlativity, which are features of adjectives and adverbs. Among these, the degree of extremity refers to levels above superiority but below superlativity and it is used to express that a quality of something is more or less than normal. In studies on this topic, it is observed that the degree of extremity in Turkish is generally achieved through adverbial words such as very, quite, rather, fairly, extremely, excessively, abundantly or diminutive modifiers such as slightly, a little and none. However, there are additional ways to express extremity in Turkish, one of which is through adjectives that function as degree modifiers. Adjectives, while primarily serving as lexical elements, also appear as functional elements that fulfill the role of degree modification. However, not all adjectives can be used as degree adverbs; only semantically appropriate classes of adjectives that convey extremity are observed to fulfill this function. This study investigates the subject using data collected from the Turkish National Corpus, focusing on specific semantic categories of adjectives: DIMENSION adjectives such as big, wide, deep, high; EVALUATION adjectives such as terrific, tremendous, unbelievable, extraordinary, exceptional, terrifying, horrible, awful, horrifying and disastrous; UNIQUENESS adjectives such as unique, incomparable, indescribable, inexpressible; COGNITION adjectives such as crazy, maniacal and wild; PHYSICAL PROPERTY adjectives such as intense, solid and heavy; QUANTITY adjectives such as infinite, limitless, countless; IMPORTANCE adjectives such as vital, important and serious; POWER and IMPACT adjectives such as strong, severe and striking and ATTITUDE and DISPOSITION adjectives such as sincere, passionate and fierce.
Benzer Tezler
- İbrahim Kami B. Ali'nin (ö.1807'den sonra) 'Humbara Risalesi' metinsel ve tarihsel analizi
Historical context and technical analysis of 'Humbara Risalesi' of İbrahim Kami B. Ali (D. after 1807)
BEKİR HAKAN SUNGUROĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Bilim ve Teknolojiİstanbul Teknik ÜniversitesiBilim ve Teknoloji Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HASAN KARATAŞ
PROF. DR. ATİLLA BİR
- Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesinde sıfatların anlam açısından karşılaştırılması (2 cilt)
A Comparision of meaning of adjectives between Turkey Turkish and Azerbaijan Turkish
BEKİR TAHİR TAHİROĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Türk Dili ve EdebiyatıÇukurova ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ŞÜKRÜ HALUK AKALIN
- Türkiye Türkçesinde sıfatlar (tanım, tasnif, mukayese, değerlendirme)
Adjectives in Turkey turkish (description, comparison, classification, bids)
MURAT REİS YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
Türk Dili ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
YRD. DOÇ. DR. SELÇUK KIRBAÇ
- Türkmencede ve Türkiye Türkçesinde yansımalar
Onomatopeias in Turkmen and Turkish languages
RECEPMUHAMMET GELDİYEV
Doktora
Türkçe
2000
DilbilimAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA CANPOLAT
- Orhan Pamuk'un 'Kırmızı Saçlı Kadın' adlı romanında niteleme sıfatları
Descriptive adjective in 'Woman With Red Hair' novel of Orhan Pamuk
NİHAT BIÇAK
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul Kültür ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HACI ÖMER KARPUZ