Klasik dönem Eşʻarî kelâmında istidlâl bi'ş-şâhid ale'l-gâib yöntemi ve değeri
The method of istīdlāl bi'sh-shāhīd ala'l-gāib in classical Ashʿarī theology and it's value
- Tez No: 932419
- Danışmanlar: PROF. DR. HÜLYA ALPER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 203
Özet
Bu çalışma Eşʻarî mütekellimlerin klasik ya da mütekaddimûn şeklinde adlandırılan dönemde, kelâmcıların aklî/nazarî bilgiye ulaşma yöntemlerinden biri olan istidlâl bi'ş-şâhid ale'l-gâib metodunu nasıl anlayıp temellendirdikleri, kelâmî tartışmalarda hangi şekilde kullandıkları, mezhepsel görüşlerin yöntemle etkileşiminin biçimini ele almaktadır. Yöntem Ebû Hasan el-Eşʻarî'den itibaren Eşʻarî kelâmcılar tarafından, gâib hakkında doğru ve objektif ölçütlerle sınanabilir yargılara ulaştırması adına temellendirilmeye ve detaylandırılmaya çalışılmıştır. Şâhidden yola çıkarak şâhidi aşacak ve hem şâhid hem gâib için geçerli olacak tümel önermelere ulaştıracak şekilde inşâ edilmeye çalışılmıştır. Bu yönüyle kelâmda kullanıldığı süre boyunca bir tümdengelim çabası olarak yorumlanabilecek yöntem, şâhid ve gâib arasındaki ontolojik açıdan var olan keskin ayrılığı epistemolojik olarak aşacak bir takım ortaklıklar (câmiʻ) aracılığıyla bir varlık düzlemindeki yargının diğeri için de geçerli olduğu ilkesine ulaşılmak istenmiştir. Söz konusu ortaklıklar, Eşʻarî ve İbn Fûrek gibi ahvâl teorisini benimsemeyen düşünürler tarafından dil zemininde temellendirilirken hâlleri kabul eden Bakıllâni ve Cüveynî tarafından mevcut ve maʻdûm kategorilerinin dışında üçüncü bir bilinen (maʻlûm) kümesi anlamına gelen hâllere dayandırılmıştır. Allah'ın varlığı ve nitelikleri gibi kelâmın temel konularının yanı sıra Muʻtezile ile ihtilaflı olan rü'yetullah, insan fiilleri ve hüsün-kubuh gibi meselelerde kullanılan istidlal yöntemi, bu konulardaki tutumların etkisiyle şekillenmiştir. Cüveynî'nin son dönemiyle beraber kelâmcılar tarafından kesin bilgiye ulaştırmayacağı gerekçesiyle eleştirilen metot müteahhirûn döneminde Mantık'ın yöntem olarak kelâma yerleşmesiyle birlikte kelâm epistemolojisi içindeki önemini kaybetmiştir. Çalışmamız istidlâl bi'ş-şâhid ale'l-gâibin Eşʻarî kelâmı içindeki bu serüvenini ortaya koymayı ve bu yolla klasik dönem kelâmında söz konusu çıkarım yönteminin yerini tespit etmeyi amaçlamaktadır.
Özet (Çeviri)
This study deals with how Ashʿarite theologians understood and justified the method of istidlāl bi al-shāḥid ala ala al-gāib, which is one of the methods of theologians to reach rational/theoretical knowledge, how they used it in theological debates, and the way sectarian views interacted with the method in the period called classical or mutakaddimūn. From Abū Ḥasan al-Ashʿarī onwards, Ashʿarite theologians tried to justify and elaborate the method in order to reach accurate and objectively testable judgments about the gāib. It was tried to be constructed in a way that would lead to universal propositions that would transcend the witness and be valid for both the witness and the ghāib. In this respect, the method, which can be interpreted as a deductive endeavor throughout its use in kalām, was intended to reach the principle that the judgment on one plane of existence is valid for the other through a number of commonalities (jāmiʿ) that would epistemologically overcome the sharp ontological distinction between the shāḥid and the gāib. While these commonalities were grounded on language by thinkers who did not adopt the ahwāl theory, such as al-Ashʿarī and Ibn Fūrek, al-Baqil al-Lānī and al-Juwaynī, who accepted states, based them on states, which means a third set of known (maʿlūm) outside the categories of existent and maʿdūm. In addition to the fundamental issues of kalām, such as the existence and attributes of God, the method of demonstration used in issues that were in dispute with the Muʿtazilites, such as rūʿatullah, human actions, and hüsun-kubuh, was shaped by the influence of the positions on these issues. The method, which was criticized by theologians in al-Juwaynī's last period on the grounds that it would not lead to certain knowledge, lost its importance in the epistemology of kalām in the mutaahkhirūn period with the establishment of logic as a method in kalām. Our study aims to reveal this journey of istidlāl bi al-shāḥid ala al-gāib in Ashʿarī kalām and thus to determine the place of this method of inference in classical theology.
Benzer Tezler
- Tefsir usûlünde Ehl-i Sünnet – Şia farklılaşması
The differentiation between Ahl as-Sunnah and Shia in usul al-tafsir
RECEP TURAN
- İsmail Turan'ın 'Vücûhu't-Te'vîl fî Esrâri't-Tenzîl' tefsirinde 'arş' kavramı
The concept of 'arsh' in İsmail Turan's testament of 'Vücûhu't-Te'vîl fî Esrâri't-Tenzîl'
HÜSEYİN BOZKURT
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinAdıyaman ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSEYİN ÇELİK
- Bir sultan ve bir entelektüel: Kansu Gavri'nin sohbet meclisleri ve meşruiyet inşası
A sultan and an intellectual: Qansuh al-Ghawri's majalis of discourses and the construction of legitimacy
ESMA SEZER
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
TarihMarmara ÜniversitesiTürk Tarihi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ KASIM KOPUZ
- Takıyyuddin el-Mukterah ve Şerhu'l-akideti'l-burhaniyye ve'l-füsûli'l-imaniyye adlı eseri bağlamında kelâmcılığı
Takiyuddin el-Mukterah's theology in the context of his work named Sharkhul-ʿAkhadat al-burhaniyya ve'l-fuṣul-imaniyya
ORHAN YİĞİT
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DinYozgat Bozok ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEHMET TÖZLUYURT