Tasavvufun klasik döneminde tevekkül-kesb problemi: Şeybânî ve Muhâsibî örneği
The problem of tawakkul-kasb in the classical period of sufizm: The example of Shaybani and Muhasibi
- Tez No: 932880
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MUAMMER CENGİZ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ondokuz Mayıs Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 177
Özet
İslâm düşünce tarihinde sosyal hayata olan etkisi sebebiyle tevekkül-kesb ilişkisi tartışma konularının başında gelmektedir. Zira“Allah'a dayanmak ve güvenmek”anlamına gelen tevekkül ile“çalışmak, mal toplamak”manasını ihtiva eden kesb arasında bir zıtlık olduğu düşünülmekte ya da bu konuda ölçünün ne olacağı hakkında farklı yorumlar dikkat çekmektedir. Çalışmanın amacı hicri ilk beş asırda yaşamış (Gazzâlî'ye kadar) zühd, vera' ve helal kazanç konusunda oldukça titiz davranan sûfîlerin söz ve davranışlarına binaen kesbin tevekküle engel olup olmama meselesini izah etmektir. Bu nedenle ilk olarak hicri ikinci asırda yazılan İmam Muhammed Şeybânî'nin Kitâbü'l-Kesb'i ile hicri üçüncü asırda kaleme alınan Hâris el-Muhâsibî'nin el-Mekâsib ve'l-vera'ı çalışmanın temel referanslarıdır. Nitekim bu iki müellifin zühdde aşırıya varan sûfîlerin davranışlarını eserlerinde yeme, içme, giyme, dilenme ve çalışma üzerinden tenkit ettikleri müşahede edilir. Birinci bölümde Şeybânî ve Muhâsibî'nin kitaplarından yola çıkılarak tevekkül-kesb çerçevesinde dinî ve tasavvufî düzlemde gelişen bu tartışmalara yer verilmiştir. Bilhassa tevekkülün öncüleri olarak zikredilen İbrâhim b. Edhem, Şakīk-ı Belhî, Hâtim el-Esam, Ebû Türâb en-Nahşebî ve Ahmed b. Hadraveyh'in tevekkül-kesb konusundaki tutumları bu kısımda değerlendirilmektedir. İkinci bölümde Şeybânî ile Muhâsibî'nin tevekkül-kesb kavramlarına yapmış oldukları yorumlar mukayese edilerek tevekkül-kesb konusunda problemli bulunan ve çözüm üretilen meseleler incelenmiştir. Son bölümde ise Şeybânî ve Muhâsibî'nin hicri dördüncü ve beşinci asırda tasavvuf metin yazarlarına olan etkileri tahlil edilmektedir. Bu eserlerin incelenmesinin sonucunda görülmüştür ki hicri dördüncü asır müelliflerinin tevekkül-kesb konusunda eleştirilen sûfîlerin tevekkül-kesb düşüncelerine yer vermedikleri gibi onların eserlerinde melâmet bahsine de rastlanılmamıştır. Hâlbuki beşinci asra geldiğimizde tasavvuf metinlerinde bu sûfîlerin tevekkül-kesb görüşleri taltif edilmekle beraber çoğu tasavvuf metinlerinde melâmet konusuna da müstakil olarak başlık açtıkları tespit edilmiştir.
Özet (Çeviri)
In the history of Islamic thought, the concepts of tawakkul and kasb have been central topics of debate due to their impact on social life. Tawakkul, meaning“to rely on and trust in God,”and kasb, which implies“working and earning wealth,”are often thought to be contradictory. There have been differing opinions on how to strike a balance between the two. This study aims to explain whether kasb obstructs tawakkul, based on the words and actions of ascetics (zāhids) who lived during the first five centuries of the Hijri calendar (until Ghazali), particularly those who exhibited great caution regarding zuhd, wara', and seeking lawful earnings. The primary references for this issue are Imam Muhammad al-Shaybani's Kitāb al-Kasb (written in the 2nd century Hijri) and Harith al-Muhasibi's al-Makāsib wal-Wara' (written in the 3rd century Hijri). Both of these authors criticized the actions of certain Sufis who took asceticism to extremes, particularly focusing on issues such as eating, drinking, clothing, begging, and working. In the first section of the study, the religious and Sufi debates surrounding tawakkul and kasb are examined through the works of Shaybani and Muhasibi. Special attention is given to the attitudes of prominent figures of tawakkul such as Ibrahim ibn Adham, Shaqiq al-Balkhi, Hatim al-Asamm, Abu Turab al-Nakhshabi, and Ahmad ibn Khadrawayh regarding the issue of tawakkul and kasb. In the second section, Shaybani and Muhasibi's interpretations of the tawakkul-kasb concepts are compared, addressing both the exoteric and esoteric dimensions of the issue. Specific focus is given to the problematic aspects of the concepts and the solutions they proposed. The final section analyzes the influence of Shaybani and Muhasibi on Sufi authors of the 4th and 5th Hijri centuries. The study reveals that in the 4th century, Sufi authors did not include the criticized views of earlier Sufis regarding tawakkul and kasb, nor did they discuss the concept of malāmat. However, in the 5th century, Sufi writings began to celebrate these earlier views and included distinct discussions on malāmat as an independent subject. As a result of this study, it becomes evident that while the tawakkul-kasb debate reflected a tension between reliance on God and working, later Sufi authors in the 5th century achieved a more balanced approach, reconciling these concepts. Additionally, the emergence of malāmat in Sufi writings during this period marks a significant development in Islamic thought.
Benzer Tezler
- Hızırağazâde Sa'id Bey'in divanında tasavvufî unsurlar
Sûfī elements in Saʿīd Bey's divan
ALPASLAN DURU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DinNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ADEM ÇATAK
- İbnü'l-Mibred el-Makdisî'nin hayatı, eserleri ve tasavvufî görüşleri
Ibn al-Mibrad's life, works and sufi views
ABDULKERİM ÇELENK
Doktora
Türkçe
2025
DinVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FERZENDE İDİZ
- Gazzâlî öncesi tasavvuf klasiklerinde hâller
Conditions in the sufi classics before Ghazali
SENA ÇELEBİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinBolu Abant İzzet Baysal ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET TABAKOĞLU
- Osmanlı Döneminde Belviran Kazası klasik eğitim kurumları
Classical educational institutes in Belviran District during Ottoman Period
GÜLER SİLAY
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Eğitim ve ÖğretimNecmettin Erbakan Üniversitesiİlköğretim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YUSUF KÜÇÜKDAĞ
- Kitâb-ı Âdâb-nâme-i Pend-i İntihâb adlı mecmû'a (1b-116b) (inceleme-transkripsiyonlu metin)
Kitâb-ı Âdâb-nâme-i Pend-i İntihâb mecmûa (1b-116b) (review-transcripted text)
ELİF ÇİRCİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıSivas Cumhuriyet ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA SEFA ÇAKIR