Geri Dön

Geç kapitalistleşen ülkelerde toplumsal sınıfların ve sınıf ilişkilerinin yeniden üretimi: Türkiye'de nakit transferlerinin çalışan sınıfların geçim koşullarına etkileri

Reproduction of social classes and class relations in underdeveloped countries: The impacts of cash transfers on the conditions of livelihood of classes of labor

PDF İndir

  1. Tez No: 935307
  2. Yazar: FIRAT DURUŞAN
  3. Danışmanlar: PROF. DR. FİLİZ ZABCI
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Siyasal Bilimler, Political Science
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2024
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Ankara Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Siyaset Bilimi Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 320

Özet

Geç kapitalistleşen ülkelerde yaygın olan yoksulluğun azaltılması amacı doğrultusunda uygulanan, yoksullara yönelik karşılıksız nakdi ve ayni transfer politikaları (KT), Türkiye'nin de dahil olduğu pek çok ülkede 2000'li yıllar itibariyle yaygınlaşmıştır. Kalkınma çalışmaları, siyaset bilimi, sosyal politika gibi alanlarda bu politikaları ve etkilerini araştıran çalışmalar, genelleştirilebilir ve açıklayıcı bir kuramsal çerçevenin eksikliğiyle maluldür. Bu çalışma kapitalist üretim tarzının yoksulluk üreten eğilimleri ve toplumsal sınıf ilişkilerini merkeze alan tarihsel materyalist yaklaşıma dayanarak, Türkiye örneğinde, genel olarak sosyal politikaların, özellikle de KT'lerin açıklanması için bir çerçeve geliştirmeyi amaçlamaktadır. Somut tarihsel olguların analizi üzerine geliştirmeyi amaçladığı bu çerçeveyi ortaya çıkarmak için çalışma, nüfus düzeyindeki fert ve hanehalkı gelir ve yaşam koşulları istatistiklerine dayanan bir toplumsal sınıf haritası çıkarmıştır. Kapitalist üretim tarzının hakim olduğu toplumsal formasyonlar içinde genişleme eğiliminin yarattığı mülksüzleşme, proleterleşme ve ücretli emek sürecinden dışlanma süreçlerinin nüfusun sınıf kompozisyonunda yarattığı dönüşümler incelenmiştir. Toplumsal yeniden üretim süreçlerinden dışlanan yoksul nüfusu ifade eden göreli artık nüfus (GAN) kavramına dayanarak ülkedeki yoksulluğun, çalışan sınıflar içindeki ayrışmalar bağlamında farklılaşan biçimleri ortaya çıkarılmıştır. Çalışan sınıf kesimlerinin geçim koşullarının incelenen 2010-2021 yılları arasındaki dönüşümü ve yoksullaşma eğilimleri, KT'lerin ortaya çıkış ve uygulanma biçimlerini belirleyen koşullar olarak ele alınmıştır. Araştırma sonuçları, incelenen dönemde tarımsal küçük üreticilik sektörünün hızla çözüldüğünü, gelişmiş kapitalist sektörde ücretli istihdamın genişlediğini, bu süreçlerin sonunda da tarım ve tarım dışı sektörlerde düzensiz, güvencesiz, ücretiz ya da düşük ücretlerle çalışan sınıf kesimlerinin nüfusa oranının azaldığını göstermiştir. Bununla birlikte, geçinmek için ücretli emek süreçlerinde istihdam dışında yolu kalmayan mülksüzleşmiş çalışan sınıfların nüfusa oranı artmıştır. Toplumsal sınıf kompozisyonundaki bu dönüşümler, aktif işçi sınıfının büyümesi sonucu, çalışan sınıflar içinde yoksulluğu azaltmıştır. Öte yandan kapitalist ücretli emek sürecinin içermediği, sermaye birikimindeki küçülme dönemlerinde nüfusu daha da artan yoksul ve akıcı artık nüfus kesimlerinin büyümesi, geçinmeyi mümkün kılan tüm üretken faaliyetlerden dışlanan mutlak yoksulluk durumundaki hanelerin nüfusa oranını artırmıştır. Aktif işçi sınıfının genişlemesinin, ücret düzeylerinin görece düşük, istihdamın da istikrarsız olduğu sektörlerde gerçekleşmesi, bu sınıf içinde gelir düzeyi bakımından göreli yoksulluğu artırmıştır. Çalışma, KT'lerin büyük oranda GAN kesimlerini hedeflediğini, bu nedenle de bu tür sosyal politikaların nüfusun toplumsal yeniden üretiminin devlet biçiminde sağlanmasının ifadesi olduğunu ortaya koymuştur. Yoksulluğun sınıfsal görünümündeki dönüşümler sonucu çalışan sınıflar içinde KT elde eden hane oranı düşerken, aktarılan toplam transfer miktarı ve transferlerin çalışan sınıf hane gelirleri içindeki payı artmıştır. Farklı çalışan sınıf kesimlerindeki yoksul hanelerin KT yoluyla kapsanması ve transferlerin geçim koşullarına etkileri, bu kesimlerin sermaye birikimi ve ücretli emek süreçleriyle ilişkilerine bağlı olarak farklılaşmaktadır. KT'ler, yedek iş gücü ordusu işlevi gören akıcı ve durgun GAN kesimleri daha fazla kapsamakta, aktif işçi sınıfı ve tarım sektöründeki yoksul hanelerin büyük bir kısmını dışlamaktadır. Hem kapsama hem de yoksulluğu azaltma oranı açısından KT'lerin yeniden üretimi sağlama işlevinin, çalışamayacak durumda olan yoksul haneleri içeren yoksul GAN kesimi için en yüksek düzeyde olduğu ortaya çıkmıştır. KT'lerin yoksulluğu azaltma etkisinin ise, farklı çalışan sınıf kesimleri açısından farklı oranlarda gerçekleşmekle birlikte oldukça düşük olduğu da araştırma sonuçları arasındadır. Araştırmanın ulaştığı bu sonuçlar, KT'lerin ve genel olarak sosyal politikaların, kapitalist sınıf ilişkilerinin aldığı devlet biçiminin unsurları olduğu önermesini desteklemektedir. KT'ler, mülksüzleştirilen, kapitalist emek süreçlerinden dışlanan ve bu nedenle kapitalist üretim ilişkilerinin meta biçimleri içinde kendilerini yeniden üretemeyen çalışan sınıf kesimlerinin yeniden üretiminin kapitalist devlet biçiminde gerçekleşmesidir. Toplumsal sınıfların geçimlerini sağlamalarının ifadesi olan yeniden üretim, sadece bu sınıfların yaşamlarının ve emek güçlerinin değil, kapitalist sınıf farklılaşmalarının ve sınıf ilişkilerinin de yeniden üretimidir. KT'lerin çalışan sınıf kesimleri arasındaki seçicilikleri ve bu sınıfların geçim koşullarına etkileri, bu bakış açısıyla anlam kazanmaktadır. Yoksulluk, farklı fakat belirli biçimlerde kapitalist üretim ilişkilerinin ortaya çıkardığı bir durum olduğu için, bu ilişkilerin devlet biçimi olan KT'lerin yoksulluğu ortadan kaldırması ya da azaltması mümkün değildir. Sosyal politikalar da dahil olmak üzere, kapitalist devlet unsurlarının bilimsel açıklamaları, bunların görünme ve algılanma biçimlerini açıklayıcı değişkenler olarak ele alamaz. Bu biçimlerin ve algıların kendilerini açıklama nesnesi haline getirmek gerekir. Devletin görüngü düzeyindeki biçim ve işlevleri, ancak onları doğuran altta yatan toplumsal sınıf ilişkilerinin ortaya çıkarılması yoluyla açıklanabilir. Bu bağlamda, KT'leri doğru bir şekilde açıklayabilmenin tek yolu, onları yoksulluğu azaltmaya yönelik görünürdeki amaç ya da işlevlerinden soyutlamak ve kapitalist sınıf ilişkilerinin aldığı devlet biçimleri olarak ele almaktır. Sonuçta yoksulluk, onu çalışan sınıflarının yeniden üretim koşullarını tahrip ederek üreten sermaye birikiminin zorunlu çelişkilerinin bir sonucudur. Sosyal politikalar ise, insanın varlığının üretimi ve yeniden üretimi üzerinde sermaye ve çalışan sınıflar arasındaki sınıf mücadelesinin bir biçimidir.

Özet (Çeviri)

In many developing capitalist countries, including Turkey, non-contributory cash and in-kind transfer policies (NCT), which are implemented with the aim of alleviating poverty, have become commonplace since the 2000s. Studies investigating these policies and their effects in fields such as development studies, political science, and social policy are plagued by the lack of generalizable and explanatory theoretical frameworks. This study aims to develop a framework for explaining social policies in general and NCTs in particular in the case of Turkey, based on a historical materialist approach centering on the poverty-producing tendencies of the capitalist mode of production and social class relations. In order to develop this framework based on the analysis of concrete historical facts, the study maps the social class composition of the country's population, based on official population-level individual and household income and living conditions statistics. It examines the transformations in the class composition of the population caused by the processes of dispossession, proletarianization, and wage labor repulsion generated by the expanded reproduction tendencies of the capitalist mode of production within the social formation. Based on the concept of relative surplus population (RSP), which refers to the poor population excluded from the processes of social production and reproduction, different forms of poverty that exist among classes of labor in the country are revealed with reference to the differentiation among these classes. The transformation of the conditions of sustenance, and impoverishment trends of segments of classes of labor between 2010 and 2021 are considered as the conditions that determine the emergence and implementation of the NCTs. The results of the research show that during the period under review, the large swaths of agricultural small producing sector has rapidly dissolved, wage labor in the advanced capitalist sector has expanded, and as a result of these processes, the proportion of laboring class segments working irregularly, precariously, without wages or with low wages in the agricultural and non-agricultural sectors to the population has decreased. At the same time, the proportion of the dispossessed classes of labor, who have no other way to earn a living other than employment in wage labor processes, has increased. Such transformations in the social class composition of the population have reduced poverty among classes of labor as a result of the growth of the active proletariat. On the other hand, the growth of the pauperized and floating segments of the surplus population, which have not been absorbed in the capitalist wage labor process, has increased the ratio of households that are excluded from all productive activities that make subsistence possible, and thus in absolute poverty. The expansion of the active proletariat in sectors where wage levels are relatively low and employment unstable has increased relative poverty among this class in terms of income level. The study found that NCTs are largely targeted to the RSP, and that such social policies are therefore the forms under which the social reproduction of the RSP take place. As a result of the transformations in the class composition of poverty, the share of households receiving NCTs has decreased among classes of labor, while the total amount of transfers, and the share of transfers in these households' incomes have increased. The coverage of poor households in different segments of classes of labor within NCT programs and the effects of transfers on their livelihoods vary depending on the variation of their relations to the capital accumulation and wage labor processes. NCTs are more inclusive of floating and stagnant segments of the RSP, which function as the reserve army of labor, while excluding a large share of poor households in the active proletariat, and the latent segment of the RSP, i.e. the laboring classes of the small producing agricultural sector. In terms of both coverage and poverty reduction rate, the reproductive function of NCTs was found to be highest for the pauperized segment of the RSP, which is comprised of households of those who are unable to work and thus permanently excluded from capitalist processes of production and reproduction. The poverty reduction effect of NCTs, though varying in terms of strength among different segments of classes of labor, is very low. These results support the proposition that NCTs, and social policies in general are elements of the state form that capitalist class relations take. Social policies are the state forms in which the reproduction of the segments of classes of labor that are dispossessed, repulsed from capitalist labor processes, and therefore cannot reproduce themselves within the commodity forms of the capitalist mode of production. NCTs are the state form of capitalist class relations under which the reproduction of those segments of classes of labor that are dispossessed, repulsed from capitalist labor processes, and therefore cannot reproduce themselves within the commodity forms of capitalist relations of production, take place. Since social reproduction, which is the expression of the sustenance of social classes, is the reproduction not only of their lives and labor power but also of class relations, it also reproduces the social class differentiation and class relations specific to the capitalist mode of production. The selectivity of NCTs among segments of classes of labor and, their differential impact on their conditions of sustenance is explained in the light of this proposition. Since poverty is a condition produced by capitalist relations of production in different but determinate forms, it is not possible for NCTs, the state form of these relations, to eliminate or reduce poverty. Scientific explanations of elements of the capitalist state, including social policies, cannot treat their phenomenal forms and the way they are perceived as explanatory variables. It is necessary to make these forms and perceptions themselves the object of explanation. The forms and functions of the state at the level of their appearance, can be explained by revealing the underlying social class relations which gives rise to them. In this respect, NCTs are properly explained only when they are abstracted from their apparent aim or function of reducing poverty, and treated as the state forms taken by capitalist class relations. Poverty, after all, is the result of the necessary contradictions of capital accumulation, which produce it by destroying the conditions of reproduction of classes of labor. Social policies then, are the form of class struggle between capital and classes of labor over social production and reproduction of human existence.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    551908

    Kalkınma sürecinde Türkiye sinemasında patronaj ilişkileri (1960-1980)

    Patronage relationships in Turkish cinema in development process (1960-1980)

    CAN METİN ŞENYURT

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    EkonomiMarmara Üniversitesi

    İktisat Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. İKBAL BEGÜM KÖSEMEN

  2. Tez No

    422054

    Finance and the bourgeoisie: The establishment of private sector banking in Turkey (1946-1958)

    Finans ve burjuvazi: Türkiye'de özel bankacılığın kurulumu (1946-1958)

    DÜNYA AHTEM ÖZTOGAY

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2014

    BankacılıkBoğaziçi Üniversitesi

    Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. SEDA ALTUĞ

  3. Tez No

    125232

    Osmanlı'nın son döneminde toplumsal değişim ve yeni siyasi arayışlar (1839-1914)

    The Social change and new political seekings in the last phase on the Ottoman Empire (1839-1914)

    BARIŞ ÖZER

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2002

    SosyolojiEge Üniversitesi

    Genel Sosyoloji ve Metodoloji Ana Bilim Dalı

    Y.DOÇ.DR. ENGİN ÖNEN

  4. Tez No

    398492

    Türkiye' de yoksulluk ve yoksullukla mücadele: Biga örneği

    Poverty i̇n Turkey and struggle agai̇nst poverty: The case of Bi̇ga

    GÜLBAHAR GEDİKOĞLU

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2015

    EkonomiMarmara Üniversitesi

    İktisat Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. GÜLSÜM AKALIN

  5. Tez No

    359968

    Türkiye'de finansallaşma ve ekonomik büyüme ilişkisi

    The relationship between financialization and economic growth in Turkey

    UMUT ÜZAR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2014

    Ekonomiİstanbul Teknik Üniversitesi

    İktisat Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. DERYA GÜLTEKİN KARAKAŞ

Geri Dön