Jacob Harsány'nin Latin harfli transkripsiyon metnine göre Osmanlı konuşma dilinin söz varlığı üzerine tematik bir inceleme
A thematic study on the lexicon of the spoken language of the Ottoman according to Jacob Harsány's Latin script transcription text
- Tez No: 938560
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ÖZKAN ÖZTEKTEN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 338
Özet
Osmanlı Türkçesinin genel yapısını ve dönem özelliklerini değerlendirebilmek için başvurulan temel kaynaklardan biri olan transkripsiyon metinleri, yazı dili ile konuşma dili arasındaki farkları gözlemleme, söz varlığını belirleme ve dile dair tarihî verileri anlamlandırma açısından büyük önem taşımaktadır. Bu metinler, Türkçenin farklı dönem ve coğrafyalarda nasıl konuşulduğunu gösteren birer tanıklık olarak, araştırmacıların dikkatini çekmiş ve çeşitli çalışmaların merkezine yerleşmiştir. Türkiye Türkolojisindeki bu yaklaşım doğrultusunda hazırlanan bu tez çalışmasında, hacimli bir transkripsiyon metni olan ve Jacobus Nagy de Harsány tarafından 1672 yılında kaleme alınan Colloquia Familiaria Turcico-Latina adlı eser esas alınarak, Osmanlı konuşma Türkçesinin söz varlığı tematik bir bakış açısıyla incelenmiştir. Eserde yer alan diyaloglar aracılığıyla Osmanlı Türkçesinin 17. yüzyıldaki söz varlığının bir bölümü ortaya konmuş; bu söz varlığı, kavram alanlarına göre sınıflandırılmış ve kullanım bağlamları değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamında, bir imparatorluk dili olan Osmanlı Türkçesinin farklı zaman ve mekânlardaki konuşma biçimleri, yazı diliyle olan ilişkisi çerçevesinde ele alınmış; madde başlarının konuşma dili içindeki sıklıkları belirlenmiştir. Söz varlığının istatistiksel analizi yapılmış ve tematik bir dizin oluşturulmuştur. Bu çalışmanın, hem Harsány'nin eseri özelinde hem de transkripsiyon metinlerine dayalı söz varlığı araştırmaları açısından Türkoloji alanına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Özet (Çeviri)
Transcription texts, which are among the primary sources used to evaluate the overall structure and historical features of Ottoman Turkish, are of great importance in observing the differences between written and spoken language, identifying vocabulary, and interpreting historical linguistic data. These texts have attracted the attention of researchers as witnesses to how Turkish was spoken across various periods and regions, and they have become central to numerous studies. In line with this approach prevalent in Turkish Turcology, the present thesis focuses on a comprehensive transcription text authored by Jacobus Nagy de Harsány in 1672, entitled Colloquia Familiaria Turcico-Latina. The study aims to examine the vocabulary of Ottoman spoken Turkish in the 17th century from a thematic perspective. Through the dialogues included in the work, a portion of the vocabulary has been extracted, classified according to semantic fields, and evaluated within their contextual usages. Within the scope of the study, the spoken forms of Ottoman Turkish—an imperial language—across different times and places have been analyzed in relation to the written language. The frequency of lexical items in spoken usage has been determined, followed by a statistical analysis of the vocabulary and the construction of a thematic index. It is hoped that this study will contribute to the field of Turcology by offering an original analysis of Harsány's work and by advancing vocabulary research based on transcription texts.