تحقيق ودراسة كتاب التسهيل وشفاء العليل للإمام محمد بن أحمد العوفي وبيان مكانته في علم القراءات
Muhammed b. Ahmed el-Avfî'nin Et-Teshîl ve Şifâü'l-Alîl adlı eserinin kıraat ilminedeki yeri ve tahkiki
- Tez No: 941838
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ DURMUŞ ARSLAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Arapça
- Üniversite: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 561
Özet
Tahkik ilmi, çok sayıda disiplini kapsayan ve farklı amaçlara hizmet eden köklü bir ilim dalıdır. Bu Bu ilmin temel hedeflerinden biri, geçmişle günümüz arasında sağlam bir ilmî köprü kurmaktır. Bu bağ, önceki dönemlerde yaşamış olan âlimlerin ilmî mirasının günümüze ulaştırılması ve onların ilmî birikimlerinin değerlendirilmesi suretiyle tesis edilmektedir. Nitekim eski dönem âlimleri, Kur'an-ı Kerîm ve onun çeşitli ilimlerine büyük önem atfetmiş; bu çerçevede kütüphanelerde günümüze ulaşan sayısız eser telif etmişlerdir. Bugün raflarda yer alan bu ilmî birikim,“oku”emrine muhatap olan ümmetin ilmî mirasını temsil etmektedir. İslami ilimlerde gelişen isnad anlayışı, yalnızca İslam medeniyetine has olan, başka hiçbir kültürde benzeri bulunmayan bir metodolojiyi yansıtmaktadır. Bu anlayış sayesinde ilmî bilgiler güvenli şekilde nesilden nesile aktarılmış; özellikle hadis ve kıraat gibi rivayet esasına dayanan ilimlerde sağlam bir aktarım zinciri kurulmuştur. Yapılan çalışmalar, önceki dönem âlimlerinin kıraat, tecvid, garîbu'l-Kur'ân, i'râbu'l-Kur'ân gibi birçok Kur'an ilmi sahasında eserler kaleme aldığını ortaya koymaktadır. Bu bağlamda hazırlanan bu çalışma, Muhammed b. Ahmed el-Avfî'nin (ö. 1052/1646) hayatı ve onun et-Teshîl ve'ş-Şifâü'l-Alîl adlı eserini konu edinmektedir. Müellifin, Hicrî onuncu yüzyılın sonları ile on birinci yüzyılın başlarına tekabül eden bir dönemde yaşadığı tespit edilmiştir. Kur'an ilimlerine dair yüz elliden fazla eser kaleme aldığı kaynaklarda belirtilmektedir. Ancak buna rağmen, tabakât kitaplarında hakkında yeterli bilgiye rastlanmamaktadır. Çalışmanın merkezinde yer alan et-Teshîl adlı eser, müellif tarafından talebelerinin talebi üzerine kaleme alınmış olup Kur'an'daki tüm sûreleri kapsamaktadır. Müellif, eserin tamamında doğrudan talebelerine hitap eder bir üslup benimsemiş; bu doğrultuda, her bölüme“mes'ele”ifadesiyle başlamıştır. Eser, sûrelerdeki kıraat farklılıklarını ve kelimelerdeki ihtilaf noktalarını ele almaktadır. Bu çalışma, bir önsöz ve üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, el-Avfî'nin yaşadığı dönemin siyasî ve ilmî arka planı ortaya konulmuş; ardından müellifin ismi, hayatı, eserleri ve ilmî kişiliği detaylı şekilde ele alınmıştır. El-Avfî'nin tam adının Muhammed b. Ahmed el-Avfî olduğu ve soyunun Atıyye el-Avfî'ye dayandığı kaynaklarda yer almaktadır. Hayatı, İstanbul'a yerleşmeden önceki dönem ve sonrasını kapsayacak şekilde iki ana kısımda incelenmiştir. İlk dönemle ilgili bilgiler sınırlı olup genellikle belirsizdir; ancak İstanbul'daki dönemine dair daha net verilere ulaşılmıştır. Bazı kaynaklarda müellifin 150'den fazla eser yazdığı belirtilmişse de, tespit edilebilen eser sayısı yaklaşık yirmi civarındadır. Ayrıca, el-Avfî'nin hocaları arasında Ahmed el-Mesyerî (ö. 1006/1598), Mansûr et-Tablâvî (ö. 1014/1606), ve İbn Ğânim el-Makdisî'nin (ö. 1004/1596) yer aldığı; kıraat ilmindeki isnadında ise İbnü'l-Cezerî'ye (ö. 833/1429) ulaşan bir rivayet zincirinin bulunduğu kaydedilmiştir. Müellifin 1050 (H) yılında vefat ettiği bilgisiyle bu bölüm sona ermektedir. İkinci bölümde, et-Teshîl adlı eserin adı, telif tarihi ve müellife nispeti ele alınmış; ardından eserin yapısı, yöntemi ve içeriği çeşitli açılardan değerlendirilmiştir. Müellifin eseri yedi bölüme ayırdığı ve her kıraat ihtilafını“mes'ele”ifadesiyle başlattığı görülmektedir. Bu ifade, eserde üç binden fazla kez kullanılmıştır. Ayrıca, eserin öne çıkan yönleri arasında kıraat tercihlerine yer verilmesi, farklı rivayet yollarının zikredilmesi, ve Şâtıbî ile Dânî gibi önceki âlimlerin bazı görüşlerine karşı çıkarak farklı yaklaşımlar sunması sayılabilir. Kıraat farklılıklarının tahlilinde kullanılan yöntemler, teknik terimler, şartlar ve dayanaklar detaylı şekilde ele alınmıştır. Aynı bölümde, el-Avfî'nin el-Cevâhirü'l-Mükellele adlı eseri ile et-Teshîl arasında bir karşılaştırma yapılmış; benzerlikler ve farklılıklar ortaya konulmuştur. Ayrıca, et-Teshîl'in kıraat ilmi içindeki yeri değerlendirilmiş; üç temel yazma nüsha (Michigan Üniversitesi, İstanbul Süleymaniye ve İmam Muhammed b. Suûd Üniversiteleri kütüphanelerinde bulunan) tanıtılmış ve bu nüshalara ait görsellere yer verilmiştir. Bölüm, kullanılan tahkik yönteminin açıklanmasıyla tamamlanmıştır. Üçüncü bölümde ise, eserin tahkik edilmiş metni sunulmuş; gerekli yerlerde açıklayıcı dipnotlarla desteklenmiştir. Sonuç bölümünde ulaşılan temel bulgular özetlenmiş; el-Avfî'nin kıraat sahasındaki katkıları değerlendirilmiştir. Ayrıca, bu alandaki çalışmaların geliştirilmesi için bazı önerilere yer verilmiş; özellikle müellifin kıraatla ilgili diğer eserlerinin de incelenmesinin önemi vurgulanmıştır. Akademik düzeyde yapılacak yeni tahkiklerin, bu ilmin daha sağlıklı bir zemine oturtulmasına katkı sağlayacağı ifade edilmiştir. Aynı zamanda, bu alanda çalışan araştırmacılar arasında iş birliğinin artırılması gerektiği belirtilmiştir.
Özet (Çeviri)
Textual investigation (taḥqīq) is both a scientific and methodological discipline that spans numerous fields and serves multiple objectives. One of its most prominent aims is to establish a scholarly bridge between the past and the present. This connection is achieved by continuing the intellectual endeavors initiated by earlier scholars and faithfully following their scholarly paths. These scholars dedicated significant attention to the Qur'an and its various sciences, producing a vast number of works that have been preserved in libraries across the Islamic world. Today, this rich heritage stands as a source of pride for the Ummah of“Iqra'”(Read) and represents one of its most valuable legacies. Among the distinguishing features of the Islamic scholarly tradition is the use of isnād (chains of transmission) a method unique to the Islamic world and unmatched by any other civilization. A review of the contents of classical libraries reveals a broad array of works dedicated to Qur'anic sciences, including Qirā'āt (recitations), Tajwīd (phonetic precision), al-Nāsikh wa'l-Mansūkh (abrogation), Gharīb al-Qur'ān (rare expressions), and I'rāb al-Qur'ān (Qur'anic grammar and syntax), among others. This study focuses on the manuscript titled al-Tashīl wa-Shifā' al-'Alīl and its author, Muḥammad ibn Aḥmad al-'Awfī (d. 1052/1646), who lived during the late tenth and early eleventh centuries AH. Al-'Awfī was a prolific scholar, reportedly authoring over 150 works on various Qur'anic sciences and readings. Despite this substantial output, he has not received adequate attention from biographers and scholars of ṭabaqāt (biographical literature). His contributions remain largely underrepresented in modern scholarship. The manuscript al-Tashīl was composed by al-'Awfī at the request of his students who sought a concise reference for the various readings of the Qur'an. The work begins with Sūrat al-Fātiḥah and ends with Sūrat al-Nās, systematically documenting the differences among the canonical readers and the variant readings associated with each word. The manuscript al-Tashīl was composed by al-'Awfī at the request of his students who sought a concise reference for the various readings of the Qur'an. The work begins with Sūrat al-Fātiḥah and ends with Sūrat al-Nās, systematically documenting the differences among the canonical readers and the variant readings associated with each word. The first chapter of the study investigates the life and intellectual environment of al-'Awfī. It provides an overview of the political and scholarly context of the era in which he lived—namely, from the mid-tenth to the early eleventh century AH. The researcher then details his full name, lineage (tracing back to 'Aṭiyya al-'Awfī), biographical timeline, and intellectual legacy. Al-'Awfī's life is divided into two phases: the first, preceding his relocation to Istanbul, remains obscure; the second, following his settlement in Istanbul, is more thoroughly documented through his writings. While some sources attribute over one hundred works to him, the study focuses on approximately twenty extant titles. The chapter also reviews his scholarly standing, mentors (notably Aḥmad al-Maysīrī (d.1006/1598), Manṣūr al-Ṭaballāwī (d. 1014/1606), and Ibn Ghānim al-Maqdisī (d.1004/1596)), and the limited information available regarding his students. Significantly, it is noted that al-'Awfī's chain of transmission (isnād) in Qur'anic readings traces back to Ibn al-Jazarī (d. 833/1429) through only four intermediaries. The chapter concludes by establishing 1050 AH as the most likely year of his death. The second chapter provides a comprehensive examination of Kitāb al-Tashīl, its authorship, structure, and scholarly methodology. The researcher begins by verifying the title, date of composition, and confirming the attribution to al-'Awfī. It is noted that the author divided the work into seven thematic sections. The study evaluates both the strengths and limitations of the work, highlighting al-'Awfī's systematic use of the term“mas'ala”(issue)—which appears over three thousand times—to introduce discussions on variant readings. The book is marked by al-'Awfī's scholarly preferences, references to different transmission paths, and his critique or divergence from positions found in al-Shāṭibī's and al-Dānī's works, especially al-Taysīr. The researcher further investigates al-'Awfī's approach to documenting the differences among the canonical readers, the conditions he set for accepting a reading as authentic, and the technical terms employed throughout the work. He also outlines the primary sources used by al-'Awfī and presents short biographies of the ten qirā'āt imams and their narrators. A comparative analysis is then conducted between Kitāb al-Tashīl and another of al-'Awfī's works, al-Jawāhir al-Mukallala, noting areas of convergence and divergence. The study examines three primary manuscript copies of al-Tashīl housed at the University of Michigan, the Süleymaniye Library in Istanbul, and the Imam Muhammad ibn Saud Islamic University. Images of these manuscripts are included in the study. The chapter concludes by explaining the editorial methodology adopted in the critical edition. In the third chapter, the researcher presents the critically edited text of Kitāb al-Tashīl, supplemented by explanatory footnotes to resolve ambiguities and enhance the reader's understanding of complex passages. The conclusion summarizes the key findings of the study and offers several recommendations. Chief among them is the need for further detailed investigations into al-'Awfī's remaining works on Qur'anic readings, as well as the importance of critically editing and preserving rare manuscript copies. The study also stresses the significance of enhanced collaboration and knowledge-sharing among scholars in this field to maximize the benefit derived from the Islamic scholarly heritage.
Benzer Tezler
- تحقيق ودراسة كتاب 'السِّيَر' من كتاب المبسوط للإمام السرخسي
Serahsi'nin Mebsut adlı eserinin siyer bölümünün tahkik ve tahlili
MALEK ABEDALQADER
Yüksek Lisans
Arapça
2021
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET BOYNUKALIN
- حل الرمز عن متن الكنز لعبد الملك القلعي الحنفي: تحقيق ودراسة كتاب الطهارة
Abdülmelik el-Kal'î el-Hanefî'nin Hallu'r-remz 'an metni'l-Kenz Adlı Eserinden Tahâret Bölümünün Tahkik ve İncelemesi
HASAN KORDİ
Yüksek Lisans
Arapça
2024
Dinİstanbul Sabahattin Zaim ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MOHAMMAD HAMMAM ABDELRAHIM MELHEM MOHAMMAD HAMMAM ABDELRAHIM MELHEM
- تحقيق ودراسة كتاب مستحسن الطرائق نظم كنز الدقائق
Müstahsenü't-Tarâik fî Nazmi Kenzi'd-Dekâik adlı eserin tahkik ve incelenmesi
MUHAMMED ELCEDAB
Yüksek Lisans
Arapça
2024
Dinİstanbul ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İMAM RABBANİ ÇELİK
- Yûsuf Efendi Zâde 'Necâhü'l-Kârî Şerhu Sahîhı'l-Buhârî' isimli kitabının şirketler bölümü tahkik ve inceleme
كتاب الشركات من (نجاح القاري شرح صحيح البخاري) ليوسف أفندي زاده تحقيق ودراسة
MOHAMAD IBRAHIM KATTAN
Yüksek Lisans
Arapça
2018
Dinİstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesiİslam İktisadı ve Hukuku Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HASAN ABOU GHADA
- كتاب الوكالة من (نجاح القاري شرح صحيح البخاري) ليوسف أفندي زاده تحقيق ودراسة
Yûsuf Efendi Zâde 'Necâhü'l-Kâri Şerhu Sahîhı'l-Buhârî Kitabul_Vekale bölümü tahkik ve inceleme
KHALID ABDULLAH ALQEFARI
Yüksek Lisans
Arapça
2019
Ekonomiİstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesiİslam İktisadı ve Hukuku Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HASAN GADAOĞLU