Râzî'nin tefsirinde letâifî yorumlar -Mûsâ kıssası örneği-
Lataifi interpretations in Râzî's tafsir -The example of the story of Mûsâ-
- Tez No: 941984
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MUHAMMED İSA YÜKSEK
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 244
Özet
Fahreddin Râzî, Mefâtîhu'l-Gayb'ında Kur'an tefsirini çok yönlü bir metodoloji ile ele alarak kelam, felsefe ve tasavvufu ustaca harmanlamış, kendine has letâifî yorumlarıyla İslâm düşüncesine önemli katkılarda bulunmuştur. Bu çalışmanın amacı, özellikle Hz. Mûsâ kıssasındaki letâifî yorumları analiz etmek, yapılan yorumların tasavvufi, felsefi ve metafizik boyutlarını tespit etmektir. Çalışmanın birinci bölümünde,“letâif”in kavramsal çerçevesi çizilerek ve kelimenin tarihçesi incelenmiş, letâif etrafında kullanılan kavramlar detaylı olarak açıklanmıştır. Bu bölümde, kelâmî, felsefî ve tasavvufî terminolojinin Râzî'nin yorumlarına nasıl yansıdığı incenecektir. İkinci bölümde, Mûsâ kıssası kronolojik bir sıra takip edilerek ele alınmış, kıssanın ana hatları detaylandırılarak sunulmuştur. Zemahşerî, Kurtubî, Mâverdî, İbn Kesîr ve diğer bazı müfessirlerin Râzî ile aynı fikirde oldukları konularda bu müfessirler de dipnotlarda belirtilmiştir. Râzî tefsiri özelinde bir çalışma yapılması sebebiyle Râzî'ye muhalif olabilecek görüşler teze dahil edildi ise de bu durum belirtilmiş,“Râzî bu konuya farklı yaklaşmaktadır”gibi ifadelerle izah yapılmıştır. Üçüncü bölümde ise, kıssadaki letâifî yorumlar, yönteme sadık kalınarak analiz edilmiştir. Bu bölümde,“akıl ve kalp birlikteliği”,“dünya sevgisinden arınma”,“şerh-i sadr”ve“mârifetullah”gibi kavramlara yapılan vurgular detaylandırılmıştır. Çalışmamızda, 137 letâifî yorum tespit edilmiş; bu yorumlara benzer âyetlerde aynı yorumların tekrarlandığı yerler ise çalışma kapsamına dâhil edilmemiştir. Râzî, İslâm'ın altın çağında ve tasavvufun tarikat dönemine geçiş sürecinde kilit bir rol üstlenmiştir. Akıl ve kalp arasında bir sınır belirlemiş; tasavvufun derinliklerine girerken idrakin yetmeyeceği noktalarda durmayı öğütlemiş ve bu sahada aşırılığa kaçanları inkarla karşılamadan, nazik bir tartışma üslubuyla dengelemiştir.“Sûfî arkadaşlarımız”ifadesiyle tasavvufi geleneğe yakınlığını korurken, sûfîlerin ağır denilebilecek imgelerini tefsirinde sınırlı kullanarak bir orta yol göstermiştir. Böylece letâifî yorumlar, İslâm tefsir geleneğinde akıl, kalp ve ilahi hakikati birleştiren derin bir anlayışın örneği olmuştur.
Özet (Çeviri)
In his Mafatih al-Ghayb, Fakhruddin Râzî masterfully integrates theology (kalam), philosophy, and Sufism to establish a multidimensional tafsir methodology. Through his unique lataif-oriented (lataif; subtleties) interpretations, he made significant contributions to Islamic intellectual history. This study aims to analyze Râzî's lataifi interpretations, particularly those found in the story of Prophet Mûsâ (Moses), and to uncover the mystical, philosophical, and metaphysical dimensions embedded within his exegesis. The first section outlines the conceptual framework of lataif, investigates the historical development of the term, and provides detailed explanations of the key concepts Râzî employs in this context. It also demonstrates how kalam, philosophical, and Sufi terminologies are reflected in Râzî's interpretations. The second section presents the Mûsâ narrative in chronological order as portrayed in Mafatih al-Ghayb, adhering closely to Râzî's tafsir. Where scholars such as Zemahşerî, Kurtubî, Mâverdî and İbn Kesîr agree with Râzî's views, their opinions are noted in the footnotes. As this study is focused specifically on Râzî's commentary, differing opinions are mentioned only when relevant, and clearly marked with explanatory statements such as“Râzî takes a different stance on this matter.”The third section analyzes the lataifi interpretations within the Mûsâ narrative while remaining faithful to Râzî's exegetical methodology. Particular emphasis is placed on key themes such as the harmony between intellect and heart, detachment from worldly love, the expansion of the chest and marifatullah. The study identifies 137 unique lataifi interpretations; cases where Râzî repeats the same interpretation in similar verses are excluded from the scope. Fakhruddin Râzî played a pivotal role during the golden age of Islam and in the transitional period toward institutionalized Sufism. He delineated a boundary between reason and spiritual insight, advising a cautious approach at the limits of human comprehension. Without outright dismissal, he responded to excessive mystical interpretations with refined disputation. While maintaining closeness to the Sufi tradition—often referring to“our Sufi companions”— he nonetheless employed Sufi metaphors sparingly, charting a middle path. In this way, Râzî's lataifi interpretations exemplify a profound synthesis of intellect, heart, and divine reality, offering a distinctive contribution to the Islamic tafsir tradition.
Benzer Tezler
- Razi'nin tefsirinde felsefi düşünce
Philosophical thought in Razi's explation
VAHİT EKER
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
DinFırat ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. CEVDET KILIÇ
- Fahreddin Râzî'nin tefsirinde anthropomorfist yaklaşımlara reddiyeleri
The rejections against anthropomorfist approaches in the exegesis of Fakhruddin er-Razi
ABDUSSAMET VARLI
Doktora
Türkçe
2018
DinBayburt ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NASRULLAH HACIMÜFTÜOĞLU
- ظاهرة الترتيب في تفسير الفخر الرازي وأثرها في الدراسات البلاغية
Fahreddin Râzî'nin tefsirinde tertip olgusu ve belâgat çalışmalarına etkisi
HALIT ŞEYHİ
Yüksek Lisans
Arapça
2020
DilbilimMardin Artuklu ÜniversitesiArap Dili ve Kültürü Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ AMER ALJARAH
- Fahreddîn Râzî'nin tefsirinde görüşlerin temellendirilmesinde bir yöntem olarak umûm-husûs (Kelâmi ve fıkhi konular özelinde)
A method of justification in Fakhr al-Dīn al-Rāzī's tafsīr: The general-specific approach (With a focus on theological and jurisprudential issues)
SUNA PAYDAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DinSelçuk ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SÜLEYMAN NAROL
- Rahreddin Razi'nin tefsirinde iman ve küfür kavramları
Başlık çevirisi yok
ANNAORAZ NURMUHAMMEDOV
Yüksek Lisans
Türkçe
2001
DinUludağ ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF.DR. ABDURRAHMAN ÇETİN
- Fahreddin Razi'nin tefsirinde şirk kavramı ve müşrikler
Polytheism i̇ssue and polytheists with the comments of Razi
OSMAN ARACAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET EMİN GÜNEL