Nurbanu Sultan's 'Waqf Neighborhood' in Üsküdar: Constructing, populating and governing ma'mûre (16th and 17th centuries)
Nurbanu Sultan'ın Üsküdar'daki 'Vakıf Mahallesi': Mahalle-i Ma'mûre'nin inşası, nüfuslandırılması, ve yönetimi (16. ve 17. yüzyıllar)
- Tez No: 943949
- Danışmanlar: DOÇ. DR. SHİRİNE HAMADEH, DOÇ. DR. YUNUS UĞUR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sanat Tarihi, Tarih, Art History, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: İngilizce
- Üniversite: Koç Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Arkeoloji ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 520
Özet
Konstantinopolis'in Osmanlılar tarafından fethi ve imparatorluk başkenti olarak yeniden inşa edilmesinin ardından, öncesinde kırsal ve seyrek nüfuslu bir yerleşim olan Üsküdar şehrin karşı kıyısındaki bir kasaba ve aynı zamanda Istanbul Kadılığı'nın üç kazasından birine dönüştü. Üsküdar, Anadolu ile imparatorluğun doğu illerine giden yolların başlangıç noktası olmasından ötürü on beşinci yüzyılın ikinci yarısından itibaren hanları ve imaretleri ile bir menzil kasabası olarak hizmet vermeye başladı. Üsküdar'ın stratejik konumu ve önemi, özellikle hanım sultanların birbiri ardına gelen hayırseverlik faaliyetleri için bu kasabayı seçmelerine yol açtı. Bu projeler arasında, Nurbanu Sultan'ın külliyesi, Üsküdar'ın kırsal çevresini Mahalle-i Ma'mûre adı verilen bir vakıf yerleşkesine dönüştürdü. Bu tez, Nurbanu Sultan'ın külliyesini inşa ettiği bölgenin elli yıllık bir dönemde (1570-1620) nasıl boş bir kırsal alandan önce bir vakıf mahallesi, ardından çeşitli etnik-dini toplulukların yaşadığı birden fazla mahalleden oluşan bir semte dönüştüğünü incelemektedir. Ma'mûre'nin sosyo-mekansal gelişimi, mahkeme kayıtları, muhasebe defterleri, vakfiyeler, fermanlar, seyahatnameler, şiirler, Venedik diplomatlarının raporları, minyatürler, planlar ve haritalar dahil olmak üzere çeşitli metinsel ve görsel kaynaklar kullanılarak incelenmektedir. Ayrıca, Ma'mûre'nin sosyo-mekansal gelişimini görselleştirmek için dijital haritalama araçları da kullanılmaktadır. Bu tez, Nurbanu Sultan'ın mahallesini çeşitli açılardan ele alan dört dört temel konu başlığı etrafında şekillenmiştir. İlk olarak mahallenin mekansal organizasyonu incelenmiş ve Ma'mûre'nin yolcular için cazip bir konaklama noktasına nasıl dönüştüğü açıklanmıştır. İkinci olarak, Ma'mûre'nin yerel yönetim yapısı ve yöneticileri mercek altına alınmış; Ma'mûre'nin Üsküdar'dan neden farklı bir yönetim kadrosu tarafından idare edildiği tartışılmıştır. Üçüncü olarak Ma'mûre'nin demografik yapısına odaklanılarak Üsküdar'ın ilk Rum, Ermeni ve Kıbtî mahallelerinin oluşumu incelenmiştir. Son olarak, Ma'mûre'de yaşayanların ve orada konaklayanların deneyimleri üzerinden bir vakıf yerleşkesine dair çeşitli perspektifler sunulmaktadır. Sonuç olarak bu tez, Osmanlı vakıf sistemi aracılığıyla kurulan ve yönetilen yerleşimlerin incelenmesi için kapsamlı bir çerçeve ve metodoloji önermekte ve önerilen bu yaklaşım Ma'mûre'nin sosyo-mekansal gelişimini çeşitli perspektiflerden derinlemesine incelemek için kullanılmaktadır.
Özet (Çeviri)
Following the Ottoman conquest of Constantinople and the city's subsequent designation as the imperial capital, Üsküdar gradually developed from a rural village into one of the three boroughs of Istanbul. From the latter half of the fifteenth century, Üsküdar served as the principal transit hub and halting station on the Asian side of the Bosphorus, marking the beginning of the routes leading to Anatolia and the eastern provinces of the empire. Its strategic significance made Üsküdar a focal point for construction projects, many of which were commissioned by the royal women of the imperial household. Among these projects, Nurbanu Sultan's urban initiative transformed the rural outskirts of Üsküdar into a prosperous waqf settlement known as Mahalle-i Ma'mûre. This dissertation examines the socio-spatial formation of Ma'mûre over a fifty-year period (1570-1620), detailing its transformation from a vacant rural area initially into a waqf neighborhood and subsequently into an urban district comprising multiple neighborhoods populated by diverse ethno-religious communities. The study conducts a multidimensional analysis of Ma'mûre's development using an extensive range of textual and visual sources, including court records, tax registers, waqf deeds, imperial orders, travelogs, poems, reports of Venetian diplomats, as well as illustrations, layout plans, and maps. Furthermore, it employs digital mapping tools to visualize the socio-spatial development of Ma'mûre. This dissertation is organized around four central themes, each addressing different facets of Nurbanu Sultan's neighborhood. The investigation begins with a detailed examination of the neighborhood's spatial organization, emphasizing how its physical layout and urban infrastructure were crucial in establishing its function as a way station for travelers. The second theme focuses on the local governance of Ma'mûre, discussing how and why this waqf neighborhood was managed by a different administrative cadre than Üsküdar. The third theme shifts the focus to the social fabric of the neighborhood, analyzing the demographic composition of Ma'mûre, as well as the formation of Üsküdar's first Greek, Armenian, and Kıbtî neighborhoods. Finally, the dissertation discusses the experiences of those who reside in and visit Ma'mûre, providing various perspectives on life within a waqf-governed settlement. In conclusion, this dissertation not only proposes a framework and a methodology for assessing urban settlements established through waqf institutions from multiple perspectives but also uses this framework to analyze the socio-spatial development of Ma'mûre.
Benzer Tezler
- İktisadi ve sosyal yönleriyle Kethüda Canfeda Hatun vakıfları
Economi̇c and social impact of Ketkhuda Janfeda Khatun waqfs
AYŞENUR KARADEMİR
- İsmihan Sultan ve Kadırga Sokollu Mehmet Paşa Külliyesi
İsmihan Sultan and Kadırga Sokollu Mehmet Pasha Complex
HİDAYET BÜŞRA SÜMER
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Sanat TarihiHacettepe ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MURAT KOCAASLAN
- Yüzyıl dönümünde bir Valide Sultan: Safiye Sultan'ın hayatı ve eserleri
A Sultan at the beginning of the century: Safiye Sultan's life and monuments
MUSTAFA ALTUN
- Sokollu Mehmed Paşa'nın İstanbul'daki imar faaliyetleri
Building activities in Istanbul of Sokollu Mehmed Pasha
FATMA ZEHRA POLATTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA İLKNUR KOLAY
- Üsküdar Atik Valide Sultan Camii çinileri
Başlık çevirisi yok
GÜLCAN KAPLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
El SanatlarıFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiGeleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
YRD. DOÇ. DR. ERSİN ÖCAL