Türkiye Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev Döneminin nümismatik veriler üzerinden değerlendirilmesi (H. 634-644 / M. 1237-1246)
An evaluation of the reign of the Seljuk Sultan of Turkey, Ghiyath al-Din Kaykhusraw II, based on numismatic data (AH 634–644 / AD 1237–1246)
- Tez No: 949724
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ALİ MIYNAT
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Süleyman Demirel Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 160
Özet
Bu çalışma, Türkiye Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237–1246) döneminde yaşanan siyasi, sosyal ve ekonomik çözülme sürecini, 45 sikke üzerinden incelemektedir. Değerlendirmeye alınan sikkelerin 11'i önceki dönemlere ait olup, 34'ü Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev ve ona tâbi unsurlar tarafından darp edilmiştir. Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev'e ait Konya ve Sivas darplı sikkeleri üç ana tipe ayrılmaktadır. İlk tip, yazılı sikkeler olup, Sultan I. Alaeddin Keykubad dönemi kalıp, unvan ve Abbasi halifesine atıf gibi unsurları sürdürmektedir. Bu grubun dikkat çeken örneği, Halep Eyyubileriyle kurulan ittifakı simgeleyen, 134,30 gramlık bir prestij-anı niteliğindeki dinardır. İkinci tipte tasvirli sikkeler yer almakta olup,“Şîr u Hurşîd”tasvirleri dikkat çekmektedir. Bu tasvirler, romantik anlamlarının ötesinde, astrolojik ve İran menşeli iktidar anlayışını temsil etmektedir. Ancak 1243 Kösedağ Savaşı sonrası yaşanan Moğol mağlubiyetiyle bu anlayış terk edilmiş ve tasvirli sikkelerin darbına son verilmiştir. Bu tipteki tasvirli sikkeler, literatürde genellikle dinar ve dirhem metal alaşımı olmasına karşın bu çalışma neticesinde ilk defa yayınlanacak olan şîr u hurşîd tasvirli fels sikkeler çalışmamıza özgünlük kazandırmaktadır. Üçüncü tip sikkeler ise her iki yüzü de yazılı olan dinar ve dirhemlerden oluşur. Bu sikkelerde kelime-i tevhid, dualar ve sultana atfedilen“Zıllullâh fi'l-âlem”ve“Kâsım Emîrü'l-Mü'minîn”gibi güçlü siyasi mesajlar veren ifadeler yer almaktadır. Ayrıca şehir isimlerine eklenen“Mahruse”gibi sıfatlar, devletin güvenlik ve istikrar sağlama çabasını yansıtır. Sultanın fels alaşımlı sikkeleri incelendiğinde daha sade bir yapı göze çarpar, ön yüzde sultanın ve babasının ismi, arka yüzde ise kelime-i tevhid ve darp şehri bulunmaktadır. Özellikle Moğol tehdidi altındaki Dar el-Celâl (Erzurum) ve Kayseri gibi darphanelerde önceki dönemlere kadar sürdürülen dirhem darbının terk edilerek yalnızca fels alışımlı sikkelerin darp edilmesi Moğollar karşısındaki endişesinin sikke darp istikrarına ve ekonomik canlılığa etkisini ortaya koymaktadır. Son olarak, Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde Suriye'deki Eyyubi Melikleri, Mardin Artukluları, Musul Atabegliği ve Kilikya Ermeni Krallığı gibi birçok tâbi unsur, sultan adına sikke darp etmiştir. Özellikle tâbi sikkelerin somut varlığı, Selçuklu Devleti'nin en fazla tâbiiyete ulaştığı dönem olduğu açıkça görülmektedir. Bu durum, dönemin başında Selçuklu siyasi otoritesinin ulaştığı zirveyi simgelemektedir. Yazılı kaynakların ve araştırma eserlerinin bahsettiği, devletin siyasi konjöktürdeki prestijinin Babailer İsyanı ile yıprandığı, Kösedağ Savaşı'nın gerçekleştiği 1243 yılı sonrası başlayan Moğol tahakkümüyle de Selçuklu otoritesinin hakimiyet bakımından tâbi unsurlara yönelik etki ve kontrolü sona ermiştir şeklindeki bilgiler nümismik veriler ışığında tam da öyle olmadığı aksine bir süre olsa devam ettiği anlaşılmaktadır.
Özet (Çeviri)
This study examines the political, social, and economic disintegration during the reign of the Seljuk Sultan of Rum, Ghiyath al-Din Kaykhusraw II (1237–1246), through the analysis of 45 coins. Eleven of these coins belong to earlier periods, while 34 were minted by the Sultan and his vassals. The coins struck in Konya and Sivas under Kaykhusraw II can be categorized into three main types. The first type consists of inscribed coins, continuing elements from the reign of Alaeddin Keykubad I, such as titles and references to the Abbasid Caliph. A remarkable example of this group is a 134.30-gram dinar issued to symbolize the alliance with the Ayyubids of Aleppo. The second type features coins with depictions, most notably the“Shir-u Khurshid”(Lion and Sun) motif, representing not only romantic symbolism but also an Iranian-inspired concept of rulership linked to astrology. Following the Mongol defeat of the Seljuks at the Battle of Köse Dağ in 1243, such coins with images were no longer minted. This study uniquely presents“Shir-u Khurshid”fels coins, published here for the first time. The third type includes dinars and dirhams with inscriptions on both sides, featuring phrases like the Kalima, prayers, and titles such as“Zillullah fi'l-alam”and“Qasim Amir al-Mu'minin”reflecting strong political messages. Descriptors like“Mahrusa”(Protected) attached to city names demonstrate the state's efforts to project security and stability. The fels coins of the Sultan are simpler, with his and his father's names on the front, and the Kalima and mint city on the reverse. The shift in mints like Erzurum and Kayseri to produce only fels coins, abandoning dirham production, reveals the economic and monetary impact of anxiety over the Mongol threat. Finally, various vassal states including the Ayyubids in Syria, the Artuqids of Mardin, the Atabegs of Mosul, and the Armenian Kingdom of Cilicia issued coins in the Sultan's name. The widespread presence of these vassal coins indicates that this was the peak of Seljuk suzerainty. Although later sources describe a decline in Seljuk prestige following the Babai Revolt and the Mongol domination after 1243, numismatic evidence suggests that Seljuk influence over its vassals persisted for some time afterward.
Benzer Tezler
- Türkiye Selçuklularında üçlü saltanat döneminin siyasi yapısı (1246-1262)
Political structure of triple Sultanate Period in Anatolian Seljuks (1246-1262)
DİDEM ÖZŞAHİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
TarihAfyon Kocatepe ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İBRAHİM BALIK
- Muînüddin Süleyman Pervâne: Hayatı ve siyaseti
Muînüddin Süleyman Pervâne: Life and politics
İLKNUR ÇAKIR
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
TarihÇankırı Karatekin ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SAYİME DURMAZ
- Türkiye Selçuklu Devletindeki saltanat mücadelelerinde Moğolların etkisi(1243-1277)
Impact of the Mongols in the struggle of reign of Turkey Seljuk State (1243-1277)
SADIK PİŞTAV
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
TarihKahramanmaraş Sütçü İmam ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ORHAN DOĞAN
- Moğollar / İlhanlılar zamanında Erzincan (1243-1343)
Başlık çevirisi yok
BERNA GÜLŞAH BAHAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
TarihErzincan Binali Yıldırım ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ KEMAL TAŞCI
- I. Gıyaseddin Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu tarihi
Seljuks history in the reign of Ghiyath al-Din Kaykhusraw I and Sulaymanshah II (1192-1211)
SELİM KAYA