Türk halk anlatılarında çirkinlik algısı üzerine bir inceleme
A study on the perception of ugliness in Turkish folk narratives
- Tez No: 950931
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET AÇA
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Halk Bilimi (Folklor), Türk Dili ve Edebiyatı, Folklore, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 87
Özet
Bu çalışmada, Türk toplumunun çirkinlik algısı halk anlatıları üzerinden sorgulanmıştır. Bu algının halk anlatılarına nasıl yansıdığı, çirkinlikle karakter/huy arasında nasıl bağ kurulduğu, çirkinliğin sadece beden ya da görünüm üzerinden mi algılandığı, anlatılarda insanın dışında hangi varlıkların çirkin olarak nitelendirildiği gibi sorulara cevaplar aranarak bu algının ortaya çıkışında etkili olan etkenler tartışılmıştır. Çirkinlik algısı güzellik kavramıyla anlam kazanmaktadır, bir birey çirkinken aynı zamanda“güzel değil”dir. Bir bakıma çirkinlik, bir“değilleme”olarak karşımıza çıkmaktadır. Güzellik ve çirkinlik arasındaki bu bağlantı dolayısıyla çalışmada toplumun çirkinlik/güzellik algısı, hem karşıt hem de benzer olarak irdelenmiştir. İnsanı güzel veya çirkin yapan özellikleri estetik, fizyolojik, dini-ahlaki ve kültürel olarak dörde ayırmak mümkündür. Kategoriler toplumdan topluma farklılık göstermekle beraber çağlar içerisinde de değişime uğramıştır. Geçmişten günümüze kadar her toplumun güzellik ve çirkinlik algıları, dönüşerek varlığını devam ettirmiştir. Peki, Türk toplumunun çirkinlik algısının evrensel çirkinlik algısı içerisindeki yeri nedir? Hangi unsurlar benzerlik gösterirken hangileri farklılık göstermektedir? Bu benzerlik ve farklılıkların kaynakları ya da nedenleri nelerdir? Çalışmada bu gibi sorular cevaplanmaya çalışılmıştır. Toplum tarafından çirkin sayılan varlıklar, bazı yaptırımlara maruz kalmışlardır. Bu yaptırımlar genellikle dışlama ve suçlama odaklı olmuştur. Çirkin olarak görülen kişi, genellikle kötülükle ilişkilendirilmiştir. Bu ilişki sonucunda da çirkin (bazen bu kişi engelli, hilkat garibesi, gudubet vb. olarak adlandırılmıştır) bir bakıma“günah keçisi”olarak görülmüştür. Bu anlayışın temelinde çirkinliklerin ve çarpıklıkların şeytan elinden çıkmış olması inancı bulunmaktadır. Dünyadaki olumlu ve estetik şeyler Tanrı elinden çıkarken biçimsizlikler şeytan tarafından (ya da yüzünden) yaratılmıştır. Bu düşüncenin etkisiyle çirkin sayılan varlıklar kötülükle bağdaştırılmıştır. Peki, toplum her zaman çirkinlik ve kötülüğü bir arada mı düşünmüştür? Bu algının ötesinde çirkinlikle kötülük her zaman beraber mi ilerlemiştir? Çirkin olarak nitelenen kişiler tiksinti ve korku dışında merhamet gibi duyguların da odağı olmamış mıdır? Çirkinliğin bu dünyada bir bedeli olduğu açıktır peki öte dünyada ne gibi bir mükâfatı bulunmaktadır? Bazı çirkinler toplum içerisinde statü kazanmış mıdır? Çalışmada beden üzerinden ilerlenerek genel olarak çirkinlik, özel olaraksa kadın çirkinliği üzerinde durulmuştur. Kadın bedeninin bir meta hâline gelerek çağlar boyunca“üretildiği”ve bu bağlamda oluşturulan çirkinlik algısının daha çok kadın üzerinden aktarıldığı görülmektedir. Dolayısıyla güzel-çirkin algısının en büyük hedefinin kadın bedeni olduğu söylenebilir. Çalışmada kadın bedenini çirkin gösteren özelliklerin neler olduğu, bedensel çirkinliğin ruhsal çirkinlikle nasıl bağdaştırıldığı ve kadının sosyal normlara uyum sağlamadığı için“çirkin”olarak sayılması gibi birçok konu üzerinde durulmuştur. Çalışmada nitel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Yazılı kaynak taraması, karşılaştırma ve yorumlama yöntemleriyle yürütülen bu çalışma, diğer çalışmalardan farklı olarak bugüne kadar üzerinde pek durulmamış olan anlatı ve çirkinlik ilişkisi üzerine odaklanmıştır. Türkiye'de bu konuda yapılan çalışmalar genellikle farklı tezlerin bölümleriyle sınırlı kalmıştır, yurt dışındaki çalışmalar ise çoğunlukla tarih alanında yapılmış; psikolojik, sosyolojik vb. yorumlar eksik bırakılmıştır. Bu çalışmada hem çirkinlik algısını derinlemesine incelenmiş hem de veriler üzerinden farklı alanların yardımıyla yorumlar yapılmıştır.
Özet (Çeviri)
In this study, the perception of ugliness of Turkish society was questioned through folk narratives. The factors that are effective in the emergence of this perception have been discussed by seeking answers to questions such as how this perception is reflected in folk narratives, how a connection is established between ugliness and character/temperament, whether ugliness is perceived only through body or appearance, which beings other than humans are described as ugly in the narratives. The perception of ugliness gains meaning with the concept of beauty, while an individual is ugly, he is also“not beautiful”. In a way, ugliness comes across as a“negation”. Due to this connection between beauty and ugliness, the society's perception of ugliness/beauty is examined both opposite and similar in the study. It is possible to divide the features that make a person beautiful or ugly into four as aesthetic, physiological, religious-moral and cultural. Although the categories differ from society to society, they have also changed over the ages. From the past to the present, the perceptions of beauty and ugliness of every society have continued to exist by transforming. So, what is the place of Turkish society's perception of ugliness in the universal perception of ugliness? Which elements are similar and which are different? What are the sources or causes of these similarities and differences? Such questions were tried to be answered in the study. Beings that are considered ugly by society have been subjected to some sanctions. These sanctions have often been focused on exclusion and blame. The person who is seen as ugly has often been associated with evil. As a result of this relationship, the ugly (sometimes this person was called disabled, disadvantaged, gudubet, etc.) was seen as a“scapegoat”in a way. The basis of this understanding is the belief that ugliness and distortions are caused by the devil. The positive and aesthetic things in the world are created by (or because of) God, while the formalities are created by (or because of) the devil. Under the influence of this idea, beings that are considered ugly are associated with evil. So, has society always thought of ugliness and evil together? Beyond this perception, have ugliness and evil always gone hand in hand? Aren't people who are described as ugly the focus of emotions such as compassion as well as disgust and fear? It is clear that ugliness has a price in this world, but what reward does it have in the next? Have some ugly people gained status in society? In the study, ugliness in general and women's ugliness in particular were emphasized by proceeding from the body. It is seen that the female body has become a commodity and has been“produced”throughout the ages, and the perception of ugliness created in this context is mostly conveyed through women. Therefore, it can be said that the biggest target of the perception of beauty and ugliness is the female body. In the study, what are the features that make the female body look ugly, how physical ugliness is associated with mental ugliness, and how women do not adapt to social norms are emphasized. Qualitative research methods were used in the study. This study, which is carried out with the methods of reviewing, comparing and interpreting written sources, focuses on the relationship between narrative and ugliness, which has not been emphasized much until today, unlike other studies. Studies on this subject in Turkey have generally been limited to the sections of different theses, while studies abroad have mostly been carried out in the field of history; Psychological, sociological, etc. comments are left incomplete. In this study, both the perception of ugliness was examined in depth and comments were made with the help of different fields on the data.
Benzer Tezler
- Doğu Makedonya sözlü geleneğinde masallar üzerine bir inceleme
A study on fairy tales of oral tradition in Eastern Macedonia
EKREM DESTANOV
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıYıldız Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYNUR KOÇAK
- Türk halk anlatılarında öteki ve günah keçisi algısı
The perception of the other and the scapegoat in Turkish folk narratives
NAZİFE ÖZDEMİR
Doktora
Türkçe
2025
Halk Bilimi (Folklor)Hacettepe ÜniversitesiTürk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. REFİA GÜLİN ÖĞÜT EKER
- Türk halk anlatılarında halk hekimliği üzerine bir araştırma
A research about Turkish folk narratives of folk medicine
FAHRİ DAĞI
Doktora
Türkçe
2013
Halk Bilimi (Folklor)Balıkesir ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ DUYMAZ
- Türk halk anlatılarında yol ve yolculuk
The road and journey in Turkish folk narratives
OĞUZHAN PAMUKÇU
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Halk Bilimi (Folklor)Fırat ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ESMA ŞİMŞEK
- Türk halk anlatılarında kalıplaşmış sözler üzerine bir araştirma
A study on pattern expressions in Turkish folk narrative literature
ASLIHAN TURGUT
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Türk Dili ve EdebiyatıAhi Evran ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MAHMUT SARIKAYA