Müslüman bilim insanlarının sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve ders kitaplarındaki yerinin incelenmesi
Examining the place of Muslim scientists in social studies curriculum and textbooks
- Tez No: 952306
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET ŞİMŞİR
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Biyografi, Eğitim ve Öğretim, Tarih, Biography, Education and Training, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Necmettin Erbakan Üniversitesi
- Enstitü: Eğitim Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Sosyal Bilgiler Eğitimi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 134
Özet
Sosyal Bilgiler dersi, etkin vatandaş yetiştirmede önemli derslerden biridir. Bu ders, içeriği bakımından tarih, coğrafya, vatandaşlık, bilim ve bilim insanı gibi birçok kavramın öğretilip içselleştirilmesinde önemlidir. Bu nedenle araştırmanın amacı, ilk ve ortaokullarda ders kitabı olarak okutulan Sosyal Bilgiler ders kitapları ve Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programları'nda bilime altın çağını yaşatan ve bilimin öncüsü olan Müslüman bilim insanlarının yerini değerlendirmektir. Bu nedenle, Müslüman bilim insanlarının 2018 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı kazanımları ve 2024 Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı öğrenme çıktıları ve süreç bileşenleri, 2018 ve sonrası Sosyal Bilgiler ders kitaplarında öğretim alanlarına göre dağılımı, kimlere yer verildiği ya da verilmesi gerektiği, görsel ve biyografilerden ne derece yararlanıldığı, Batılı bilim insanlarıyla yer verilme durumlarının karşılaştırılarak analiz edilmesi ve bilim insanlarının cinsiyete göre dağılımı incelenmiştir. Ayrıca, 2024 yılında uygulamaya konulan Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli, eğitim sistemimizde köklü değişiklikler ve yenilikler sunmaktadır. 2018 yılında yürürlüğe giren Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı, 2023 yılına kadar kesintisiz şekilde uygulanmış, ardından 2023 yılında bazı revizyonlara uğramış ve kısa bir süreliğine güncellenmiş haliyle yürürlükte kalmıştır. Ancak aynı yıl içinde Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli çerçevesinde hazırlanan yeni öğretim programı ilan edilmiş ve 2024 yılı itibarıyla uygulanmaya başlanmıştır. Bu modelle birlikte Sosyal Bilgiler dersinin içerik, yaklaşım ve hedeflerinde bazı değişikliklere gidilmiş; öğrencilerin Milli, manevi ve evrensel değerleri benimsemeleri, eleştirel düşünme becerisi kazanmaları ve bilim insanlarına dair farkındalıklarının artırılması hedeflenmiştir. Dolayısıyla bu araştırma, yalnızca geçmişteki ders kitaplarını ve öğretim programlarını değerlendirmekle kalmayıp, aynı zamanda yeni modelin ışığında gelecekteki içerik geliştirme süreçlerine de katkı sunmayı amaçlamaktadır. Böylece hem ders kitapları yazarlarına hem program geliştiricilerine hem de alan yazın çalışmalarına yol göstermesi amaçlanmaktadır. Çalışmada nitel araştırma deseni kullanılarak veriler doküman incelemesi yöntemiyle toplanmış ve içerik analiziyle analiz edilmiştir. Araştırmanın örneklemini Sosyal Bilgiler ders kitapları ve öğretim programı oluşturmaktadır. Giriş, kuramsal çerçeve, literatür araştırması, yöntem, bulgular, sonuç, tartışma ve öneriler olmak üzere beş ana bölümden oluşan araştırma sonucunda Sosyal Bilgiler dersi“Bilim, Teknoloji ve Toplum”öğrenme alanında bilim insanlarına ağırlıklı bir şekilde yer verildiği, Müslüman bilim inanlarına bazı sınıf seviyelerinde ağırlık verilirken bazı sınıf seviyesinde Batılı bilim insanlarıyla eşit dağılım gösterdiği ve bazı sınıf seviyesinde ise Batılı bilim insanlarına ağırlık verildiği tespit edilmiştir. Fakat Batılı bilim insanlarına özellikle erkek bilim insanlarına çoğunlukla yer verildiği, kadın bilim insanlarına ise daha az vurgu yapıldığı görülmüştür. Bu araştırma, gelecekteki eğitim içeriklerinin geliştirilmesine rehberlik ederek, farklı kültürlerden ve cinsiyetlerden gelen bilimsel katkıların daha dengeli ve kapsayıcı bir şekilde temsil edilmesini sağlamayı önermektedir. Bu eksikliklerin giderilmesiyle çalışma, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli kapsamında daha eşitlikçi ve küresel bilince sahip Sosyal Bilgiler müfredatlarının geliştirilmesine katkı sunmayı hedeflemektedir.
Özet (Çeviri)
Social Studies is one of the most critical subjects in fostering active citizenship. Given its interdisciplinary content—encompassing history, geography, civics, science, and scientific figures—the course plays a pivotal role in teaching and internalizing these concepts. This study aims to evaluate the representation of Muslim scientists, who pioneered the golden age of science, in primary and secondary school Social Studies textbooks and curricula. Specifically, it examines the inclusion of Muslim scientists in the 2018 Social Studies Curriculum learning outcomes and the 2024 Türkiye Century Education Model Social Studies Curriculum's learning outcomes and process components. The research also analyses their distribution across instructional domains in Social Studies textbooks (2018 onward), assessing who is featured, the extent of visual and biographical utilization, a comparative analysis with Western scientists, and gender representation among the scientists included. The Türkiye Century Education Model, implemented in 2024, introduces transformative changes to Türkiye's education system. The 2018 Social Studies Curriculum remained in effect uninterrupted until 2023, underwent minor revisions that year, and was briefly upheld in its updated form. However, within 2023, a new curriculum aligned with the Türkiye Century Education Model was announced and implemented in 2024. This reform has reshaped the content, pedagogical approach, and objectives of Social Studies, emphasizing national, spiritual, and universal values; critical thinking skills; and increased awareness of scientific contributions across cultures. Consequently, this study not only evaluates past textbooks and curricula but also seeks to inform future content development under the new model, providing guidance for textbook authors, curriculum designers, and scholars in the field. A qualitative research design was employed, with data collected through document analysis of Social Studies textbooks and curricula, followed by content analysis. Findings from the study, structured into five main sections (introduction, theoretical framework, literature review, methodology, results, discussion, and recommendations), reveal that the“Science, Technology, and Society”learning domain predominantly features scientists. Muslim scientists were emphasized at certain grade levels, while others showed equal representation of Muslim and Western scientists or prioritized Western figures. Notably, male scientists—particularly Western ones—dominated the content, with female scientists significantly underrepresented. This study underscores the need for balanced and inclusive representation of scientific contributions across cultures and genders in future educational materials. It advocates for curricular revisions to ensure diverse scientific narratives, equitable gender representation, and the integration of visuals and biographies to enhance engagement. By addressing these gaps, the research aims to support the development of more equitable and globally conscious Social Studies curricula under the Türkiye Century Education Model.
Benzer Tezler
- 7. sınıf öğrencilerinin Türk-İslam medeniyetinde yetişen bilginlere ilişkin değerlendirmeleri
7th grade students 'evaluations about the scholars who were grown up in Turkish-Islamic civilization
SİBEL KAYRAKÇI
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Eğitim ve ÖğretimSakarya ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HÜLYA ÇELİK
- Avusturya liselerinde islam din derslerinde eğitici dramanın kullanımı
Using educational drama in Islamic religious lessons in Austria high schools
TUNAHAN DÜR
Doktora
Türkçe
2018
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA TAVUKÇUOĞLU
- Osmanlı Devleti'nde özel İslam mektepleri
Private Islamic schools in the Ottoman State
SONGÜL KEÇECİ KURT
Doktora
Türkçe
2011
Eğitim ve ÖğretimAtatürk ÜniversitesiOrtaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ERSİN GÜLSOY
- Süleymaniye ve çevresinin sosyo - ekonomik yapısı 1839-1914)
Socio-economic structure of Süleymaniye and environment 1839-1914)
PISHTİWAN AHMED
- Kozmetik ürünlerin fıkhî açıdan tahlîli
An examination of cosmetic products from the perspective of Islamic Law
AYŞE BETÜL ŞAHİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FAHRETTİN ATAR
