Türk din mûsikîsi geleneğinde temcid
Temcid in the tradition of Turkish religious music
- Tez No: 955232
- Danışmanlar: PROF. DR. FATİH KOCA
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Güzel Sanatlar, Müzik, Religion, Fine Arts, Music
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Din Musikisi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 280
Özet
Bu çalışmada Türk Din Mûsikîsi geleneği içerisinde temcîd; tarihsel ve kavramsal açı ile uygulama boyutu bakımından ele alınmıştır. Temcîdin, kelime ve terim anlamları, tarihsel gelişimi ve Türk Din Mûsikîsi'ndeki yeri değerlendirilmiştir. Ayrıca bu geleneğin Anadolu coğrafyasında devam eden uygulamalarına dair incelemeler yapılmıştır. Temcîdin tarihi ve günümüzdeki yerini anlamak için çeşitli kaynaklar taranmış, konuya dair tarihi belgelere, tefsir ve hadis kaynaklarına ulaşılmıştır. Ayrıca, Anadolu'da, yakın tarihteki ve günümüzdeki icraların kayıt altına alınması ve notaya aktarılması sayesinde sözlü gelenek yoluyla gelen bu mûsikî türünün unutulmasının önüne geçilmesi hedeflenmiştir. Araştırma boyunca daha önce görev yapmış ve hali hazırda görev yapan din görevlileri, üniversite öğretim elemanları ve bu görevlerde bulunmayıp dinî mûsikî alanına ilgi duyan kişiler ile görüşmeler yapılarak güncel uygulamalar değerlendirilmiştir. Temcîd, sözlükte“yüceltmek, senâ etmek”anlamlarına gelirken, dinî mûsikî terimi olarak, sabah vakitlerinde minârelerden okunan, Allah'ın büyüklük ve kudretini ifade eden eserleri kapsamaktadır. Çalışmada, temcîdlere dair daha önce yapılan bütün tanımlar incelenmekle beraber günümüzde uygulanan icralar da göz önünde bulundurularak bu türe dair yeni bir tanım önerisi sunulmuştur. Temcîd geleneği, Hz. Peygamber Dönemi'nde Bilâl-i Habeşî tarafından ezân formunda icra edilerek uygulamaya temel teşkil etmiş; tarihsel süreç içerisinde farklı biçimlerde icra edilerek günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Kaynaklarda, Emevî, Abbâsî ve Osmanlı dönemleri'nde temcîd türünün uygulandığına dair bilgilere ulaşılmıştır. Tespit edilemeyen diğer dönemlerde bu icranın kesinlikle olmadığı sonucu ortaya çıkmamaktadır. Zira önceki ve sonraki dönemlerde olan bu uygulamanın devam etmiş olma ihtimali daha yüksektir. Özellikle Osmanlı döneminde bu gelenek, dinî ve sosyal hayatın önemli bir parçası haline gelmiş, özellikle Ramazan ayında şehir ve kasabalarda yaygın bir biçimde icra edilmiştir. Bu çalışma ile Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde bu geleneğin halen yaşatıldığı ortaya konulmuştur. Anadolu'nun birçok yöresinde farklı makamlarda icra edilen temcîd kayıt altına alınmış ve notaya aktarılmıştır. Temcîd geleneğinin dinî mûsikîde ne denli köklü bir yere sahip olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca icra edilen eserlerin unutulmaması ve gelecek nesillere aktarılması için bu konuda yapılacak akademik çalışmaların önemine dikkat çekilmiştir. Bu çalışma ile, temcîdin tarihsel, kavramsal ve uygulama boyutları bir araya getirilerek, Türk Din Mûsikîsi icracıları ve araştırmacıları için değerli bir kaynak oluşturması hedeflenmiştir.
Özet (Çeviri)
In this study, the tradition of temcîd within the framework of Turkish Religious Music has been examined in terms of its historical, conceptual, and performative aspects. The definitions, historical development, and the place of temcîd in Turkish Religious Music are evaluated. Furthermore, the current practices of this tradition in various parts of Anatolia have been explored. To better understand the historical background and contemporary presence of temcîd, a wide range of sources have been consulted, including historical documents as well as tafsir (Qur'anic exegesis) and hadith literature. Additionally, efforts have been made to prevent the loss of this orally transmitted musical form by recording and transcribing recent and contemporary performances in Anatolia. Interviews were conducted with former and current religious officials, university faculty members, and individuals interested in religious music to evaluate current practices. Linguistically, temcîd means“to glorify, to praise”; in the context of religious music, it refers to musical compositions performed from minarets at dawn to proclaim the greatness and majesty of God. The study reviews previous definitions of temcîd and, taking contemporary performances into account, proposes a revised and comprehensive definition. The tradition of temcîd is believed to have originated during the time of the Prophet Muhammad, initially performed in the form of the adhān (call to prayer) by Bilāl al-Ḥabashī. Throughout history, it has continued in various forms and has survived to the present day. Historical records confirm that the temcîd was practiced during the Umayyad, Abbasid, and Ottoman periods. The absence of data from other periods does not necessarily imply that the tradition ceased; rather, its continuity seems more plausible given its documented presence before and after those times. In the Ottoman era, temcîd became a vital part of religious and social life and was especially widespread during the month of Ramadan. This study reveals that the temcîd tradition is still kept alive in various regions of Anatolia. Performances in different modes (makams) have been documented and transcribed into notation. The findings affirm the deeply rooted presence of temcîd in religious music. Moreover, the study emphasizes the importance of academic efforts to preserve these works and transmit them to future generations. By integrating the historical, conceptual, and practical dimensions of temcîd, this research aims to serve as a valuable reference for performers and scholars of Turkish Religious Music.
Benzer Tezler
- İstanbul'daki cami musikisi uygulamalarının karşılaştırmalı incelenmesi
Comparative analysis of mosque music practices in İstanbul
HASAN KEMAL BIYIK
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
DinMarmara Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AYŞE BAŞAK İLHAN HARMANCI
- Şücaaddin Velî Ocağı Alevî geleneğinde Türk din mûsikîsi
Turkish religious music within the Alevi Tradition of Sucaaddin Veli Ocagi
ANIL MERT
Doktora
Türkçe
2024
MüzikAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Din Musikisi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET TIRAŞCI
- Bosna Hersek'te mevlîd geleneği
Mawlid tradition in Bosnia and Herzegovina
İBRAHİM CUŞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Din Musikisi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MUSTAFA ASIM AKKUŞ
- Dürzî inanışında dinî mûsikî
Religious music in the Druze faith
FATMA GAMZE APRAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
DinAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Din Musikisi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATİH ERKOÇOĞLU
- Rifâî Kıyam Kelime-i Tevhîdi Zikir tertibinde kullanılan ilâhîlerin biçimsel ve okunuş tavrı açısından incelenmesi
An investigation of hymns used in the Rifâî Kıyam Kelime-i Tevhîd Dhikr in terms of form and rhythm
YAVUZ CELEP
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
MüzikMarmara Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE BAŞAK İLHAN HARMANCI