İran İslam Devrimi ihraç çabalarının Türkiye kamuoyundaki etkileri (1979-1989)
The impact of the Iran Islamic Revolution export effort on Turkish public opinion (1979-1989)
- Tez No: 959858
- Danışmanlar: PROF. DR. TUNCAY ÖĞÜN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: İran İslam Devrimi, Devrim İhracı, Türkiye-İran İlişkileri, Şiilik, Yumuşak Güç, Sert Güç, TBMM Tutanakları, Türk Basını, Kamuoyu Algısı, Iranian Islamic Revolution, Exporting the Revolution, Turkey-Iran Relations, Shiism, Soft Power, Hard Power, Turkish Parliament Records, Turkish Press, Public Opinion
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 374
Özet
İran İslam Devrimi (1979), yalnızca İran'ın iç siyasal yapısında radikal bir değişime yol açmamış, aynı zamanda dış politikasını ideolojik temeller üzerine inşa ederek bölgesel düzeyde devrim ihracı stratejisini öncelikli hedef haline getirmiştir. Bu çalışma, Humeyni (1979–1989) döneminde İran'ın devrim ihraç çabalarının Türkiye kamuoyunda yarattığı etkileri çok boyutlu biçimde incelemeyi amaçlamaktadır. İran ve Türkiye, tarih boyunca sürekli etkileşim halinde olmuş, özellikle Safevîler döneminde Şiiliğin devlet dini haline getirilmesiyle birlikte ilişkileri mezhepsel ve ideolojik bir boyut kazanmıştır. Modernleşme süreçleriyle yakınlaşan Türkiye-İran ilişkileri, 1979 İslam Devrimi ile birlikte yeni bir gerilim eksenine oturmuş; Şii temelli teokratik bir rejimin kurulması, laik Türkiye için ideolojik ve güvenlik temelli ciddi bir tehdit algısı oluşturmuştur. İran'ın devrim ihracı politikası, Türkiye'nin rejim güvenliği reflekslerini harekete geçirmiş ve iki ülke arasındaki ilişkilerde yeni bir dönemin başlangıcını teşkil etmiştir. Tez kapsamında, İran İslam Devrimi'nin tarihsel arka planı, Şiiliğin teolojik ve siyasal yapısı, Humeyni'nin karizmatik liderliği ve devrim ihracı stratejisinin ideolojik, stratejik ve anayasal temelleri detaylı olarak analiz edilmiştir. İran'ın devrim ihracında kullandığı propaganda, medya, kültürel diplomasi, eğitim faaliyetleri gibi yumuşak güç unsurlarının yanı sıra, vekâlet savaşları ve sert güç stratejileri de kapsamlı biçimde incelenmiştir. Bu süreçte Türkiye'nin resmi düzeyde geliştirdiği ideolojik, diplomatik ve güvenlik odaklı tepkiler; TBMM tutanakları, devlet arşiv belgeleri ve diğer resmi dokümanlar çerçevesinde sistematik olarak değerlendirilmiştir. Çalışmada ayrıca, Türkiye'deki sivil toplum kuruluşlarının, sol ve İslamcı grupların İran İslam Devrimi'ne yönelik yaklaşımları ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Devrimi destekleyen, eleştiren veya mesafeli duran grupların tutumları ve bu tutumların kamuoyuna yansımaları, ilgili dönem basını taranarak ortaya konulmuştur. Hürriyet, Milliyet, Cumhuriyet, Tercüman, Günaydın, Aydınlık, Millî Gazete, Tevhid, Yeni Asya ve Millî Mücadele gibi farklı ideolojik yelpazeden gazeteler üzerinden medya analizleri yapılmış, kamuoyunun İran Devrimi algısı çok yönlü olarak incelenmiştir. Bu çalışma, devlet arşiv belgeleri, TBMM zabıtları, dönemin basın yayın organları ile birlikte, İran İslam Devrimi ve Türkiye-İran ilişkileri üzerine kaleme alınmış güncel akademik tezler, makaleler, kitaplar ve analiz raporları da kapsamlı biçimde değerlendirilerek yürütülmüştür. Böylece İran İslam Devrimi'nin Türkiye'nin iç siyaseti, toplumsal yapısı, ideolojik dengeleri ve dış politikasına olan etkileri çok boyutlu bir analiz çerçevesinde ele alınmıştır. Çalışmanın zaman sınırlaması olarak, İran İslam Devrimi'nin gerçekleştiği 1979 yılı ile devrimin lideri Ayetullah Humeyni'nin vefat ettiği 1989 yılı arasındaki dönem esas alınmıştır.
Özet (Çeviri)
The Iranian Islamic Revolution of 1979 not only triggered a radical transformation in Iran's domestic political structure but also reoriented its foreign policy towards an ideological mission centered on exporting the revolution regionally. This study aims to comprehensively examine the impact of Iran's revolutionary export efforts on Turkish public opinion between 1979 and 1989. Historically, Iran and Turkey have maintained continuous interaction, with their relations acquiring a sectarian and ideological dimension especially after Shiism was institutionalized as the state religion during the Safavid era. Although modernization processes in the twentieth century led to a rapprochement between the two countries, the Iranian Islamic Revolution introduced a new era of ideological tension. The establishment of a Shiite-based theocratic regime in Iran created a profound threat perception for secular Turkey, activating regime security concerns and diplomatic reflexes. Within this thesis, the historical background of the Iranian Islamic Revolution, the theological and political structure of Shiism, Ayatollah Khomeini's charismatic leadership, and the ideological, strategic, and constitutional foundations of revolutionary export policies are systematically analyzed. Iran's use of soft power tools such as propaganda, media, cultural diplomacy, and educational institutions, alongside its implementation of hard power strategies like proxy warfare, are critically examined. Simultaneously, Turkey's ideological, diplomatic, and security-oriented responses to these developments are assessed through parliamentary records (TBMM), state archival documents, and official reports. The study further explores how civil society organizations, leftist groups, and Islamist movements in Turkey perceived and reacted to the Iranian Islamic Revolution. Public perceptions are evaluated through a systematic analysis of media coverage in major newspapers representing diverse ideological orientations, including Hürriyet, Milliyet, Cumhuriyet, Tercüman, Günaydın, Aydınlık, Millî Gazete, Tevhid, Yeni Asya, and Millî Mücadele. This research is based not only on primary sources such as state archival documents, parliamentary proceedings, and contemporary press materials, but also on a comprehensive review of secondary sources, including academic theses, scholarly articles, books, and analytical reports related to the Iranian Islamic Revolution and Turkish-Iranian relations. Thus, the study aims to provide a multidimensional analysis of the ideological, sectarian, political, societal, and foreign policy impacts of the Iranian Islamic Revolution on Turkey. The temporal scope of the study is confined to the decade between 1979—the year of the Iranian Revolution—and 1989, marking the death of Ayatollah Khomeini.
Benzer Tezler
- Türkiye'nin Orta Doğu'daki sınır komşuları ile ilişkileri (1970-1997)
Turkey's relations with its border neighbours in the Middle East
TÜREL YILMAZ
Doktora
Türkçe
1997
Uluslararası İlişkilerGazi ÜniversitesiUluslararası İktisat Ana Bilim Dalı
PROF. DR. REFET YİNANÇ
- Türkiye'nin güvenlik algılamaları açısından 1979 İslam Devrimi sonrası İran dış politikası
Iran?s foreign policy in Post-1979 Revolution on the perspective of Turkey?s security perceptions
MEHMET AKİF KOÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
Uluslararası İlişkilerPolis AkademisiUluslararası Güvenlik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İDRİS BAL
- The role of religion in Iranian foreign policy as a soft power in the Middle East
İran'ın dış politikasinda mezhebin rolü ve Orta Doğu'da yumuşak güç olarak kullanması
SADRUDDIN EBRAHIMI
Yüksek Lisans
İngilizce
2018
Uluslararası İlişkilerİstanbul Aydın ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
DR. FİLİZ KATMAN
- Devrim sonrası İran'ın Orta Doğu gelişmelerine ilişkin dış politikası
Post-revolution Iran's foreign policy regarding Middle East developments
FATMANUR YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Uluslararası İlişkilerAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TÜREL YILMAZ ŞAHİN