Halife Me'mûn dönemi Halku'l-Kur'ân tartışmaları bağlamında mihne'ye maruz kalan hadisçiler
The muhaddiths subjected to mihna within the context of Khalq al-Qur'an debates during the caliph al-Ma'mun era
- Tez No: 963024
- Danışmanlar: PROF. DR. ABDULKADİR EVGİN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 166
Özet
Bu çalışma Abbâsî halifesi Me'mûn döneminde devlet politikası olarak uygulanan ve İslâm düşünce tarihinde önemli kırılmalara neden olan“Halku'l-Kur'ân meselesi”ni ve bu çerçevede sorguya maruz kalan hadisçileri ele almaktadır.“Halku'l-Kur'ân”, Mu'tezile'nin tevhid ilkesine dayanmaktadır. İslam düşünce tarihinde Kur'ân-ı Kerim'in yaratılmış olup olmadığına dair Mu'tezile'ye ait kelâmî bir tartışmanın devlet eliyle resmî ideolojiye dönüştürülmesiyle ortaya çıkan, özellikle Bağdat'ta yönetime muhalif görülen ve halk nazarında muteber kabul edilen ehl-i hadîs âlimlerinin baskı ve işkenceye maruz kaldığı bir dönemi ifade için mihne kavramı kullanılmaktadır. Halku'l-Kur'ân, itikadî bir mesele olmaktan çıkarılıp mihne sürecinin gerekçesi haline gelmiştir. Me'mûn'un Mu'tezile mezhebiyle siyasi ve fikrî iş birliği içerisinde bu görüşü zorla kabul ettirmeye çalışması, hem dinî hem siyasi alanda ciddi sorun ve sonuçlar doğurmuştur. Bu çalışma halku'l-Kur'ân söyleminin Me'mûn'un ve Mu'tezile'nin otoritelerine meşruiyet zemini oluşturması için siyasi bir araç olarak kullanıldığını ve yönetimin mezhep tercihini zorla dayatma çabası olduğunu vurgular. Mihne süreci, İslâm tarihinde ilk sistematik inanç sorgulaması olup, dinî yorumlar üzerinden iktidar gücünün ve dinin siyasi/dünyevî emeller uğruna nasıl kullanıldığını gözler önüne sermektedir. Çalışmada mihne sürecinde sorgulanan toplum nezdinde muteber muhaddisler üzerinden hadis ilminin nasıl etkilendiği, ehl-i hadîs içerisinde bölünmelere ve cerh-ta'dîl süreçlerinde taraflılıklara yol açtığı analiz edilmiştir. Mihnenin kalıcı etkileri hadis ilmi, İslâm düşünce tarihi ve din-siyaset ilişkilerinde uzun süre hissedilmiştir. Halku'l-Kur'ân meselesine dayanan mihne sadece tarihsel bir olay olmamış, aynı zamanda günümüz İslâm dünyasına ve din-siyaset ilişkilerine dair önemli uyarılar ve dersler içermiştir.
Özet (Çeviri)
This study explores the topic of muhaddiths that were subjected to interrogation in regard of the Khalq al-Qur'an, which was implemented as an official state policy during the reign of the Abbasid Caliph al-Ma'mun and led to significant fractures in the intellectual trajectory of Islamic thought. The doctrine of the“Khalq al-Qur'an”is rooted in the Mu'tazilite principle of tawḥīd. The notion of mihna is used to refer to a period in the history of Islamic thought, which emerged when a theological debate belonging to the Mu'tazila about whether the Qur'an was created was adopted by the state as an official ideology, and in which the scholars of Ahl al-Ḥadīth, who were seen as opposing the government and were held in high regard by the public, especially in Baghdad, were subjected to oppression and torture. Ceasing to be theologically motivated, the Khalq al-Qur'an doctrine thus became the justification for the mihna process. Al-Ma'mun's imposition of this doctrine in both political and ideological alliance with the Mu'tazilite sect had far-reaching consequences, both religious and political. This study underscores that the doctrine of the Khalq al-Qur'an was used as a political device to legitimize the authority of al-Ma'mun and Mu'tazila, and the regime endeavored to impose a certain sect onto its subjects. The course of mihna, being the first systemic questioning of faith, lays bare the way in which positions of political power and religion are weaponized in pursuit of political and wordly gain. The influence on the field of hadith, the divisions within the Ahl al-Ḥadīth and the subjectivity in the process of jarḥ and taʿdīl are analyzed in the study through the muhaddiths that were interrogated during the mihna period and held in high regard by the public. The long-term effects of the mihna were felt for an extended period of time in the field of hadith, the Islamic intellectual history, and the dynamics between religion and politics. Ultimately, mihna based on the issue of the Khalq al-Qur'an is not merely a historical episode, but also involves critical insights into the contemporary Islamic world and state-religion relations.
Benzer Tezler
- Din-siyaset ilişkisi açısından Me'mun dönemi mihnesi
He relati̇on between reli̇gi̇on and poli̇ti̇cs i̇n the context of Ma'mun peri̇od i̇nqui̇sati̇on
BAYRAM ÇINAR
Doktora
Türkçe
2019
DinAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. METİN ÖZDEMİR
- Mezheplerin teşekkülü öncesi dönem Sünnî kelâmda Halku'l-Kur'ân meselesi
The Creation of the Qur'an in the pre-formative period of Sunni theology
HÜSEYİN TURAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DinUludağ ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET SAİM KILAVUZ
- Me'mûnîler devrinde Harezm (Siyasi, sosyo-ekonomik, kültürel)
The Khwarezm during Ma'munids period (Political, socio-economic, cultural)
AYKUT ÖZBAYRAKTAR
- Halife Me'mun Dönemi ve İslam kültür tarihindeki yeri
Başlık çevirisi yok
NAHİDE BOZKURT
Doktora
Türkçe
1991
DinAnkara Üniversitesiİslam Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSEYİN G. YURDAYDIN