Osmanlı dönemi Cezayir edebiyatında edebî üslup ve şiir: Abdülkerîm el-Fekûn ve Ahmed b. Ammar örneği
Literary style and poetry in Ottoman-era Algerian literature: The case of Abd al-Karim al-Fakun and Ahmad b. Ammar
- Tez No: 964556
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET KÖKLÜDAĞ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Din, Linguistics, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ondokuz Mayıs Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 145
Özet
Bu tez, Osmanlı idaresindeki Cezayir'in (1516-1830) genel siyasi-idari yapısını, kültürel dinamiklerini ve edebî üretimini disiplinlerarası bir yaklaşımla analiz ederek dönemin poetikasını çıkartmaya odaklanmaktadır. Osmanlı yönetiminin Cezayir'de sağladığı siyasi esnekliğin ve kültürel çoğulculuğun edebî canlılığın şekillenmesindeki rolünü ortaya koymaya çalışmaktadır. Çalışmanın amacı, bu dönemin sosyokültürel ve entelektüel mirasını, özellikle Abdülkerîm el-Fekûn (1580-1662) ve İbn Ammâr el-Cezâirî (1707-1790 sonrası) üzerinden derinlemesine inceleyerek, Osmanlı-Mağrip etkileşiminin edebi tesirini anlamaya çalışmaktır. Yöntem olarak, tarihsel analiz, metinsel değerlendirme ve sosyokültürel bağlam analizi benimsenmiştir. Bu minvalde arşiv belgeleri, şiir divanları ve biyografi eserleri karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bulgular, Cezayir'in“Garp Ocakları”modeli çerçevesinde geliştirilen yarı özerk yapının, dört evrede (Beylerbeyiler, Paşalar, Ağalar, Dayılar) dönüşüm geçirdiğini ve askerî cumhuriyet karakteri kazandığını göstermektedir. Kültürel alanda Hanefî-Mâlikî mezhepleri ile Sufi tarikatlarının iç içe geçtiği, vakıfların eğitim ve mimariyi (Endülüs-Osmanlı sentezi) desteklediği tespit edilmiştir. Edebî üretimde ise dini-tasavvufi şiir başta olmak üzere siyasi eleştiri ve sosyal temalar öne çıkmış; şiir-i melhun ve müvaşşah gibi formlar toplumsal iletişimde etkili olmuştur. el-Fekûn, 17. yüzyılda dini liderlik rolü, sosyal kriz yönetimi (veba, isyan) ve Osmanlı otoritesiyle kurduğu işbirliğiyle öne çıkar. İbn Ammâr ise 18. yüzyılda müftülük görevi, trans-bölgesel entelektüel ağı (Hicaz, Tunus, Fas) ve edebî yenilikçiliği (müvaşşah geleneği, belâgat) ile temayüz eder. Sonuç olarak, her iki âlim de Osmanlı idaresi altında dini, kültürel ve edebi gelenek oluşturma, toplumsal eleştiriyi dile getirme ve manevi arayışı edebiyatla harmanlama noktasında kritik roller üstlenmiştir. Cezayir'in Osmanlı idaresi altındaki üç asırlık tecrübesi, siyasi esneklik, kültürel çoğulculuk ve dinî hoşgörüyle şekillenmiş; bu miras modern Cezayir ulusal hafızasında temel referans olmayı sürdürmüştür. Ancak el yazması kayıpları ve biyografik belirsizlikler, dönemin kapsamlı değerlendirmesini kısıtlayan faktörler olarak öne çıkmaktadır.
Özet (Çeviri)
This thesis focuses on reconstructing the poetics of the era by employing an interdisciplinary approach to analyze the political-administrative structure, cultural dynamics, and literary production of Ottoman Algeria (1516–1830). It seeks to demonstrate the role of political flexibility and cultural pluralism, fostered by Ottoman rule, in shaping Algeria's literary vitality. The study aims to understand the literary impact of Ottoman-Maghrebi interactions by examining the sociocultural and intellectual heritage of this period, with a particular focus on the contributions of ʿAbd al-Karīm al-Fakkūn (1580–1662) and Ibn ʿAmmār al-Jazāʾirī (1707–post 1790). Methodologically, it adopts historical analysis, textual criticism, and sociocultural contextualization, comparatively examining archival documents, poetic dīwāns, and biographical works. Findings reveal that Algeria's semi-autonomous structure—developed within the framework of the“Western Regencies”(Garp Ocakları) model—underwent transformation across four phases (Governors-General, Pashas, Aghas, Deys) and acquired a military-republican character. Culturally, the intertwining of Ḥanafī-Mālikī legal schools and Sufi orders was observed, with waqfs (endowments) supporting education and architecture (Andalusi-Ottoman synthesis). In literary production, religious-mystical poetry predominated, alongside political critique and social themes; forms such as şiir-i melhun and muwaššaḥ served as effective tools for social communication. Al-Fakkūn emerged prominently in the 17th century through his religious leadership, social crisis management (plague outbreaks, rebellions), and collaboration with Ottoman authority. Ibn ʿAmmār distinguished himself in the 18th century through his muftiship, transregional intellectual networks (Hijaz, Tunis, Morocco), and literary innovation (muwaššaḥ tradition, rhetoric/belâgat). In conclusion, both scholars assumed critical roles in shaping religious, cultural, and literary traditions under Ottoman rule, articulating social critique, and blending spiritual quest with literature. Algeria's three-century Ottoman experience was defined by political flexibility, cultural pluralism, and religious tolerance; this legacy remains a foundational reference in modern Algerian national memory. However, manuscript losses and biographical ambiguities persist as factors limiting comprehensive assessment of the period.
Benzer Tezler
- La imagen Turca en las obras de Miguel de Cervantes Saavedra
Miguel de Cervantes Saavedra'nın eserlerinde Türkler
REMİDE FUTACI
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
Batı Dilleri ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiBatı Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERTUĞRUL ÖNALP
- İBB Atatürk Kitaplığı K.000343 numaralı şiir mecmûası (İnceleme- metin)
İBB Atatürk Library K.000343 numbered poetry journal (Review- text)
ESRA GÜNEŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıFırat ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ YILDIRIM
- Osmanlı döneminde Cezayir'de nevazil fıkhı (Nevazilü Kasantîna örneği
Nawazil fiqh in Algeria in the Ottoman period (The example of Nawâzil Al-Qasantîna)
NADJI DJEKABA
Doktora
Türkçe
2023
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HUZEYFE ÇEKER
- Mohammed Racim gözüyle Cezayir'de Osmanlı dönemi sanatı
Ottoman-Era atr in algeria through the eyes of Mohammed Racim
MOUATEZ BILLAH DJİLLALİ SERBİS
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
El SanatlarıNecmettin Erbakan ÜniversitesiGeleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
YRD. DOÇ. DR. ÇİĞDEM ÖNKOL ERTUNÇ