II. abdülhamid döneminde eğitimi modernleştirme çabaları: Bursa'da inşa edilen mesleki ve teknik okullar üzerine tarihsel ve mimari bir inceleme
Efforts to modernize education during the reign of abdulhamid ii: a historical and architectural study on the vocational and tecnical schools built in Bursa
- Tez No: 966794
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ALPER GÖNÜL, DOÇ. DR. MEHMET ŞENER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: II. Abdülhamid Dönemi, Osmanlı Modernleşmesi, Eğitim Yapıları, Bursa, Abdulhamid II period, Ottoman modernization, Educational buildings, Bursa Province
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Bursa Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Kentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kentsel Tasarım Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 195
Özet
Bu çalışma, II. Abdülhamid Dönemi'nde (1876-1909) eğitim sisteminin modernleşme çabalarını, Bursa kentinde inşa edilen meslekî-teknik eğitim kurumları üzerinden tarihsel, mimari ve kentsel ölçekte çok boyutlu olarak ele almaktadır. Çalışmanın temel sorunsalı, Geç Osmanlı Dönemi'nde gerçekleştirilen modernleşme hamlelerinin yalnızca idarî ve pedagojik düzeydeki reformlarla sınırlı kalmayıp, aynı zamanda mimari üretim ve kent mekânı aracılığıyla da nasıl görünür kılındığını; bu süreçte Bursa gibi taşra kentlerinde modernleşmenin hangi özgün biçimlerde tezahür ettiğini ortaya koymaktır. Böylelikle araştırma, imparatorluk merkezinden taşraya yayılan modernleşme politikalarının fiziksel izdüşümlerini inceleyerek Osmanlı modernleşmesine mekân üzerinden yeni bir okuma önerisinde bulunmaktadır. Bu kapsamda Bursa'da kurulan Hudâvendigâr Hamîdiye Ziraat Ameliyat Mektebi, Mekteb-i Fünun-u İdadi, Harîr Dârü't-Talimi (İpekçilik Mektebi), Bursa Mekteb-i İdadi-i Mülki, Hamîdiye Sanayi Mektebi ve Bursa Hamidiye Medrese-i Muallimîn gibi eğitim yapıları, dönemin eğitim politikalarının taşra kent mekânında somutlaştığı başlıca yapılar olarak değerlendirilmiştir. Çalışmada söz konusu okullar yalnızca eğitimi örgütleyen yapılar olarak değil, aynı zamanda modernleşen Osmanlı Devleti'nin ideolojik söyleminin mekânsal ve görsel temsil araçları olarak ele alınmıştır. Bu yapılar kentin topoğrafyası üzerindeki konumlanışları, yeni açılan yollar ve dönüşen mahalle dokusu ile kurdukları ilişkiler üzerinden incelenmiş; böylece modernleşme sürecinin nizamnameler ve pedagojik programlarla sınırlı kalmadığı, kentlerin morfolojisini ve toplumsal belleğini yeniden şekillendirecek kadar kapsamlı bir dönüşüme işaret ettiği ortaya konmuştur. Araştırmada yöntem olarak; arşiv belgeleri, salnameler, eski haritalar, dönem fotoğrafları ve yapı planları titizlikle incelenmiştir. Literatür taraması ile dönemin mimari anlayışı ve eğitim politikaları teorik düzeyde çerçevelenmiş; yerinde gerçekleştirilen gözlemler ve karşılaştırmalı mekân analizleriyle okulların plan tipolojileri, cephe kurguları, malzeme tercihleri gibi özellikleri ayrıntılı biçimde değerlendirilmiştir. Bu çok katmanlı inceleme ile yapıların ortak ve farklı yönleri belirlenmiştir. Bu çalışma, özellikle II. Abdülhamid Dönemi'nde devlet otoritesinin ve modernleşme ideolojisinin mekân aracılığıyla taşra üzerinde nasıl bir etki yarattığını ortaya koyması bakımından önem taşımaktadır. Kentin yeniden düzenlenen ulaşım aksları, açılan geniş caddeler ve bu caddelere cephe veren anıtsal okul binaları, modernleşmenin fiziksel izdüşümleri olarak öne çıkmakta; böylece taşranın geleneksel dokusu içinde modern devletin simgesel gücünü görünür kılmaktadır. Bu tez, söz konusu eğitim kurumlarını yalnızca mimarlık tarihi açısından incelenen yapılar olmaktan çıkararak, Osmanlı modernleşmesinin Bursa ölçeğinde mekâna yansıyan ideolojik ve kültürel araçları olarak yorumlamaktadır. Böylece çalışma, döneme ilişkin katmanlı bir perspektif ortaya koyarken Osmanlı kent tarihi, eğitim mimarisi ve modernleşme literatürü açısından daha derinlikli bir okuma geliştirmeyi amaçlamaktadır.
Özet (Çeviri)
This study examines the modernization efforts in the educational system during the reign of Sultan Abdulhamid II (1876-1909) in a multidimensional manner at historical, architectural and urban scales, focusing on the vocational and technical education institutions constructed in the province of Bursa. The research aims to demonstrate that the modernization initiatives of the Late Ottoman period were not confined to administrative and pedagogical reforms alone, but also became visible through architectural production and the transformation of urban space. It further aims to reveal how modernization manifested itself in unique ways in provincial cities such as Bursa during this process. In doing so, the research proposes a new spatial perspective on the Ottoman modernization process by examining the physical imprints of reform policies that spread from the imperial center to the provinces. Within this framework, educational institutions established in Bursa, such as the Hudâvendigâr Hamîdiye School of Agricultural Practices, the Mekteb-i Fünun-u İdadi, the Harîr Dârü't-Talimi (Silk School), the Bursa Mekteb-i İdadi-i Mülki, Hamidiye Industrial School and the Bursa Hamidiye Teacher's Seminary are evaluated as primary structures where the educational policies of the era are embodied within the provincial urban setting. These schools are considered not only as institutions organizing education, but also as spatial and visual representations of the ideological discourse of modernizing Ottoman Empire. The buildings are analyzed regarding their positioning within the city's topography, their connections with newly opened roads, and their integration into the neighborhood's evolving fabric. Therefore, the study demonstrates that the modernization process extended beyond regulations and pedagogical programs, indicating a comprehensive transformation that changed urban morphology and social memory. Methodologically, the thesis provides a meticulous examination of archival documents, yearbooks, old maps, photographs from the period and the construction plans. The literature review contextualizes the architectural approaches and educational policies of the era within a theoretical framework. Observations on the ground and comparative spatial analyses offer a profound evaluation of the schools' plan typologies, façade compositions, and material preferences. This multilayered analysis unveils both the commonalities and distinctive features of the buildings. This research is particularly significant in revealing how state authority and modernization ideology during the reign of Abdulhamid II impacted on provinces through space. The redesigned transportation axes of the city, the newly opened boulevards, and the monumental school buildings, aligned along these routes, stand out as physical manifestations of modernization. These developments highlight the symbolic power of the modern state within the traditional fabric of the province. This thesis interprets these educational institutions not merely as buildings studied within the history of architecture, but as ideological and cultural instruments through which Ottoman modernization was spatially articulated in Bursa. Thus, it offers a layered perspective on the period while aiming to contribute a deeper reading to the literature on Ottoman urban history, educational architecture, and modernization literature.
Benzer Tezler
- Türk modernleşmesinin Osmanlı kökenleri: Sultan II. Abdülhamit Dönemi eğitim konuları
Ottoman roots of turkish modernization: Abdulhamid II Era education topics
ÖMER FARUK YELKENCİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
Eğitim ve ÖğretimYeditepe ÜniversitesiEğitim Yönetimi ve Denetimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HALİL EKŞİ
- Polis Mecmuası'nda köpeklerin kurum hizmetinde kullanılması
Dogs in institutional service in Polis Mecmuası
MUHAMMET HABİP TÜRKAY
- II. Meşrutiyet Dönemi bayındırlık faaliyetleri (1908-1914)
Public works acti̇vi̇ti̇es during The Second Constitutional Period (1908-1914)
BURHAN KUŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
TarihAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NEJLA GÜNAY
- II. Abdülhamid döneminde Söke kazasında eğitim (1876-1908)
Education in Söke district during the period of Abdulhamid II (1876-1908)
OSMAN KARA
- II. Abdülhamid döneminde İzmit sancağında eğitim-öğretim faaliyetleri (1876-1909)
Educational practices in Izmit province during the reign of Abdulhamid II (1876-1909)
ABDÜLHAMİT BEŞİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Eğitim ve ÖğretimMarmara ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. VAHDETTİN ENGİN