Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Mehmet Ağa Cami Koleksiyonuna Ait Memlûk Dönemi 'el-Keşşâf' Yazma Eserinin kodikolojisi ve konservasyon çalışması
Codicological and conservation study of the Mamluk Period Manuscript Titled el-Keşşâf, from the Mehmet Ağa Mosque Collection of the Süleymaniye Manuscript Library
- Tez No: 968093
- Danışmanlar: DOÇ. DR. BERNA ÇAĞLAR ERYURT
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Arşiv, Güzel Sanatlar, Sanat Tarihi, Archive, Fine Arts, Art History
- Anahtar Kelimeler: Memlûk, yazma eser, restorasyon, konservasyon, cilt süslemeleri, kodikoloji, Mamluk, manuscript, restoration, conservation, cut leather filigree, binding ornamentation, codicology
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Kültür Varlıklarını Koruma Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 294
Özet
Memlûkler, 1250-1517 yılları arasında Mısır, Suriye ve Hicaz merkezli olarak hüküm süren; kökeni büyük ölçüde Türk ve Kafkasyalı askerî sınıflara dayanan güçlü bir devlettir. Haçlılar ve Moğollara karşı elde ettikleri başarılarla öne çıkan Memlûk yönetimi, Bahri (Türk) ve Burci (Çerkez) olmak üzere iki dönemde incelenir. Kahire ve Şam gibi merkezlerde gelişen ilim, kültür ve sanat ortamı sayesinde İslam dünyasında önemli bir yer edinmişlerdir. Bu tezde, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Mehmet Ağa Cami Koleksiyonu'nda yer alan, 1359 (H. 760) tarihli Zemahşerî'nin el-Keşşâf adlı tefsir eserinin Memlûk dönemine ait nüshası kodikolojik açıdan incelenmiş ve konservasyon süreci belgelenmiştir. Söz konusu eser, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı'na bağlı Süleymaniye Kütüphanesi'nden konservasyon uygulamaları için, Rami Kütüphanesi'nde bulunan Türkiye Yazma Eserler Kurumu Kitap Şifahanesi konservasyon atölyelerine getirilmiştir. Yapım tekniği, cilt özellikleri, süsleme detayları, mühür ve temellük kayıtları gibi unsurlar üzerinden eserin fiziksel yapısı ve içeriği analiz edilmiştir. Kâğıt türü, dikiş yapısı, metin-cilt bağlantısı, yazı ve süsleme teknikleri belgelenmiş; bozulma durumları tespit edilerek XRF ve Raman analizleriyle desteklenen konservasyon uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Özellikle eserin kapağında yer alan katı' tekniği incelenmiş; müşebbek katı' motif üzerinde yapılan araştırmalar, Memlûk süsleme anlayışının çeşitliliğini yansıtmıştır. Kodikolojik değerlendirmeler, yazmanın tarihsel bağlamını anlamada ve uygun konservasyon kararlarının alınmasında yol gösterici olmuştur. Memlûk dönemi yazma eser üretimi ve cilt süsleme sanatına dair teknik literatürün sınırlılığı göz önüne alındığında, bu çalışmanın sunduğu bulgular hem literatüre katkı sağlamakta hem de dönem sanatının teknik yönlerini belgelemektedir.
Özet (Çeviri)
The Mamluks were a powerful state that ruled between 1250 and 1517, centered in Egypt, Syria, and the Hejaz, with origins in Turkish and Caucasian military classes. Distinguished by victories over the Crusaders and Mongols, Mamluk rule is divided into the Bahri and Burji dynasties. Through the flourishing of scholarship, culture, and the arts in centers such as Cairo and Damascus, the Mamluks secured a significant place in the Islamic world. This thesis examines a Mamluk-period manuscript of el-Keşşâf by Zemahşerî, dated 1359 (760 AH), preserved in the Mehmet Ağa Mosque Collection of the Süleymaniye Manuscript Library. The manuscript was transferred from the Süleymaniye Library, under The Manuscript Institution of Türkiye, to the conservation workshops of the Book Hospital in the Rami Library for treatment. Codicological analysis was conducted alongside full documentation of the conservation process. The structure was examined in terms of production techniques, binding features, decorative elements, seals, and provenance inscriptions. Paper type, sewing structure, text-to-cover connections, and illumination techniques were identified; deterioration patterns were documented, and treatments supported by XRF and Raman analyses were performed. Particular attention was given to the filigree (cut-paper) decorative technique on the cover. Research on the motif highlighted the diversity of Mamluk arts. Codicological findings provided insight into the manuscript's historical context and guided conservation. Due to the scarcity of technical literature on Mamluk manuscript production and binding decoration, this study contributes to scholarship and the documentation of the period's artistic and technical practices.
Benzer Tezler
- Süleymaniye Kütüphanesi'ndeki muhakkak hatlı mushaflar
Mushafs with muhaqqaq script in the Süleymaniye Library
ZEYNEP DOĞRUYOL
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
El SanatlarıFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiGeleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
PROF. DR. MEHMET HÜSREV SUBAŞI
- Süleymaniye Kütüphanesi- Ali Nihat Tarlan- Nr. 81 künyeli Mecmua-i Güftenin incelenmesi
The examination of the lyrics journal with the badge: The library of Suleymaniye- Ali Nihat Tarlan- Nr. 81
MEHMET SAİT HALİM GENÇOĞLU
- دراسة خوارج النص في مخطوطات روايات الحديث المكتوبة في القرن السابع الهجري في المكتبة السليمانية في إستانبول
İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi'nde bulunan Hicrî yedinci yüzyılda yazılmış hadis rivayet el yazmalarının havâricu'n-nass incelemesi
SIDDI ZEYNEP YÜCEL
Yüksek Lisans
Arapça
2025
DinFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MAHMOUD MASRI
- Süleymaniye kütüphanesi'ndeki tezhibli el yazmalarının sanat açısından değerlendirilmesi
An evaluation of the illuminated manuscripts in Suleymaniye library in terms of art
MEHMET BOZAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
El SanatlarıAtatürk ÜniversitesiSanat Kuramı ve Eleştiri Bilim Dalı
PROF. DR. ALİMURAT AKTEMUR
- İslâm coğrafyasında kâğıt üretimi: Bir tipoloji çalışması
Papermaking in the Islamic world: A paper typology
ESRA DEMİRÖZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
TarihFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiBilim Tarihi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ PETER JONATHAN STARR