Türk halk hikâyelerinde etik temeller ve ahlaki gelişim: Kohlberg yaklaşımıyla bir analiz
Ethical foundations and moral development in Turkish folk tales: An analysis through kohlberg's approach
- Tez No: 968585
- Danışmanlar: DOÇ. DR. DERYA ÖZCAN GÜLER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Halk Bilimi (Folklor), Türk Dili ve Edebiyatı, Folklore, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: halk hikâyesi, ahlaki gelişim, etik, kohlberg, edebî etik analizi, ahlaki değerler, folktale, moral development, ethics, Kohlberg, literary ethical analysis, moral values
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Uşak Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Halk Bilim (Folklor) Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 354
Özet
Ahlaki çözülmelerin çağdaş toplumlarda yoğun biçimde tartışıldığı bu dönemde; bu çalışmanın temel amacı, bireylerin ahlaki karar alma süreçlerini açıklayan kuramsal yaklaşımlar ışığında, halk hikâyelerindeki karakterlerin ahlaki muhakeme yapılarını çözümlemektir. Çalışma, halk bilimi ile ahlaki gelişim kuramını kesişimsel bir zeminde ele alarak disiplinler arası bir yaklaşımla halk hikâyelerindeki toplumun ahlak yapısına dair bulgular elde etmeyi hedeflemektedir. Türkiye'de halk anlatıları üzerine yapılan çalışmaların çoğunlukla derleme, metinleştirme ve tür tasnifi üzerine yoğunlaşması karşısında bu çalışma, daha sınırlı kalan edebî etik analizine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Lawrence Kohlberg'in ahlaki gelişim kuramı, bireyin hangi davranışı sergilediğinden ziyade, bu davranışı nasıl gerekçelendirdiğine odaklanarak ahlaki muhakemeyi ölçülebilir bir çerçevede değerlendirme olanağı sunduğundan, çalışmanın yöntemsel temelini oluşturmuştur. Çalışmada halk hikâyelerindeki karakterlerin ahlaki gelişim düzeyleri belirlenmeden önce etik kavramı, halk bilimi bağlamında ele alınmış; bu çerçevede erken dönem anlatılarındaki ahlaki anlayışın toplumsal değerlerle, inanç sistemleriyle ve anlatı geleneğiyle nasıl şekillendiği irdelenmiştir. Türk halk hikâyelerinin ahlaki temellerini; daha sağlıklı değerlendirebilmek için İslamiyet öncesi ve sonrası Türk ahlak anlayışları ile bu iki dönem arasında köprü işlevi gören geçiş dönemi eserlerindeki ahlak anlayışı, birlikte ele alınmıştır. Böylece halk hikâyelerinde görülen ahlaki yapıların tarihsel sürekliliği ve dönüşüm çizgisi daha belirgin biçimde ortaya konulmuştur. Çalışmanın ana bölümünde 35 halk hikâyesi ve bu hikâyelerdeki 109 karakter, ahlaki gelişim teorisi ışığında incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda kadınların; çoğunlukla uyum sağlama, toplumsal beklentilere göre hareket etme gibi“İyi Çocuk”imgesine karşılık gelen niteliklerle; erkeklerin ise Kanun ve Düzen, Toplumsal Sözleşme basamaklarında yoğunlaşarak otorite, düzen inşası ve sosyal sözleşmelerin uygulayıcısı olmak gibi niteliklerle temsil edildiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca“İyi Çocuk”basamağı hariç diğer tüm basamaklarda kadınların; ahlaki gelişim düzeylerinde erkeklerin gerisinde kalması, toplumsal cinsiyet rollerinin ahlaki temsildeki kodlarıyla açıklanmıştır. Bu çalışmadaki incelemeler neticesinde, halk hikâyelerindeki ahlaki temellerin çoğunlukla dinî referanslarla ve toplumsal değer yargılarıyla şekillendiği belirtilmiştir. Buna ek olarak anlatıcıların, ahlaki eğitimdeki rolüne dikkat çekilmiştir. Ayrıca belirli temalar üzerinden değerlerin dönüşümü, ahlaki değişim bağlamında incelenmiştir. Tüm bu incelemeler sonucunda; halk hikâyelerinin, etik kırılmaları ve çağlar üstü ahlaki zaafları, kültürel izdüşümleriyle sunduğu; adalet, dostluk, dürüstlük, sadakat kahramanlık gibi insanlık onurunu besleyen ve geleceğe dair ümit vaat eden temaları da barındırdığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda çalışmada ulaşılan sonuçların, geçmişten bugüne uzanan bir ahlaki sürekliliği görünür kılmakla beraber halk hikâyelerinin güncel etik tartışmalara tarihsel ve toplumsal bir derinlik kazandırdığı ifade edilmektedir.
Özet (Çeviri)
In this period where moral decay is intensely debated in contemporary societies, the primary aim of this study is to analyze the moral reasoning structures of characters in folktales in light of theoretical approaches explaining individuals' moral decision-making processes. The study aims to obtain findings regarding the moral structure of society as reflected in folktales through an interdisciplinary approach, addressing folklore and moral development theory on an intersectional ground. In contrast to the majority of studies on Turkish folk narratives, which predominantly focus on compilation, textualization, and genre classification, this study aims to contribute to the more limited field of literary ethical analysis. Lawrence Kohlberg's theory of moral development formed the methodological basis of the study, as it offers a measurable framework for evaluating moral reasoning by focusing not on which behavior an individual exhibits, but on how they justify this behavior. Before determining the moral development levels of the characters in the folktales, the concept of ethics was discussed within the context of folklore; within this framework, how the moral understanding in early narratives was shaped by social values, belief systems, and the narrative tradition was examined. To assess the moral foundations of Turkish folktales more accurately, pre-Islamic and post-Islamic Turkish moral understandings were considered together with the moral understanding found in transitional period works that function as a bridge between these two eras. Thus, the historical continuity and transformation line of the moral structures observed in the folktales were revealed more distinctly. In the main section of the study, 35 folktales and 109 characters within these tales were examined in light of the moral development theory. As a result of this analysis, it was concluded that women are often represented with qualities corresponding to the“Good Boy/Good Girl”image, such as conformity and acting according to social expectations, while men are represented by qualities concentrated in the Law and Order and Social Contract stages, such as being authorities, builders of order, and implementers of social contracts. Furthermore, the finding that women lag behind men in moral development levels at all stages except the“Good Boy/Good Girl”stage was explained by the codes of gender roles in moral representation. As a result of the analyses in this study, it was stated that the moral foundations in folktales are mostly shaped by religious references and social value judgments. In addition, attention was drawn to the role of narrators in moral education. Furthermore, the transformation of values through certain themes was examined in the context of moral change. All these examinations concluded that folktales present ethical ruptures and transgenerational moral weaknesses with their cultural projections, while also containing themes that nurture human dignity and promise hope for the future, such as justice, friendship, honesty,loyalty and heroism. In this context, it is stated that the results reached in the study not only reveal a moral continuity extending from the past to the present but also that folktales add historical and social depth to contemporary ethical debates.
Benzer Tezler
- Halkbilimi bağlamında Dede Korkut hikâyelerinin halk felsefesi ve metaetiksel çözümlemesi
Public philosophy and metaetical analysis of Dede Korkut stories in the context of folklore
SACİDE ÇOBANOĞLU
Doktora
Türkçe
2021
Halk Bilimi (Folklor)Ankara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. OĞUZHAN AYDIN
- Dede Korkut nüshalarının karşılaştırılması ve felsefi çerçevede değerlendirilmesi
Comparison and philosophical evaluation of Dede Korkud copies
SİNEM BİLGİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
FelsefeKastamonu ÜniversitesiFelsefe Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ALİ RIZA TOSUN
- Özbek masallarında olumsuz (Kötücül) tipler
Negative (Malicious) characters in Uzbek fairy tales
ZEHRA AKILMAK
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Halk Bilimi (Folklor)Uşak ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bilim Dalı
DOÇ. DR. ERHAN SOLMAZ
- Türk halk hikâyelerinde ak sakallı ihtiyar, derviş ve hızır tipi
The type of an old man with white beard, dervish and hizir in Turkish folk tales
ALİ KÜÇÜKOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Türk Dili ve EdebiyatıTrakya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SELMA SOL
- Türk halk hikâyelerinde aşk motifi
Love motif of turkish folk story
YASEMİN BÜŞRA AY
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Türk Dili ve EdebiyatıYıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUAMMER METE TAŞLIOVA