Ulaştırma yatırımlarının değerlendirilmesinde bulanık mantık yaklaşımıyla katılımcı bir karar destek sistemi
A Decision support system for the evaluation of transportation investments: A participatory approach using fuzzy logic
- Tez No: 100779
- Danışmanlar: PROF.DR. HALUK GERÇEK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: İnşaat Mühendisliği, Civil Engineering
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2000
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 267
Özet
ULAŞTIRMA YATIRIMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİNDE BULANIK MANTIK YAKLAŞIMIYLA KATILIMCI BİR KARAR DESTEK SİSTEMİ ÖZET Ulaşım, günümüzün en temel ihtiyaçlarından biri haline gelmiştir. Oluşan trafik problemlerinin çözümlenmesi için çeşitli arayışlara gidilmekte, en uygun ulaştırma sisteminin saptanarak mevcut problemlerin çözümlenmesi amaçlanmaktadır. Bu nedenle ulaştırma planlamasının en önemli konusu“yatırımların değerlendirilmesi”aşaması olmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin parasal kaynak kısıtı ve yatırımla oluşabilecek çevresel riskler gözönüne alındığında, ulaştırma yatırımlarının değerlendirilmesinin önemi bir kat daha artmaktadır. Bir bölge için yapımı düşünülen ulaştırma yatırımı, uzmanlarca yapılan mühendislik hesaplamaları açısından ne düzeyde doğru olursa olsun, bu yatırımın bölge insanınca ne düzeyde benimseneceği ve kullanılacağının da gözönüne alınması gerekmektedir. Çünkü bölge insanınca kabul görmemiş bir ulaştırma yatırımı, ülke ekonomisine geri dönüşü mümkün olmayan ağır bir yük getirecektir. İşte bu kapsamda, ulaştırma yatırımı değerlendirmelerinde ülke kaynaklarının en etkin şekilde kullanımı için mutlaka bölge halkının da görüşü alınmalıdır. Bu çalışmada,“katılımcı karar verme”yi öngören bir yaklaşımla ulaştırma yatırımlarının değerlendirilebileceği bir“Karar Destek Sistemi”nin oluşturulması amaçlanmıştır. Sözkonusu karar destek sistemi kapsamında, görüşlerinin alınması öngörülen katılımcı gruplar şunlardır: a) Uzmanlar: Ulaştırma mühendisleri, kent ve bölge plancıları, iktisatçılar, çevre mühendisleri gibi ulaştırmayla ilgili çeşitli disiplinlerde çalışan akademisyenler, özel sektör ve kamu çalışanlarından oluşan grubu ifade etmektedir. b) Kullanıcılar: Sözkonusu güzergahta yolculuk yapmakta veya yapacak olan kişileri ifade etmektedir. XIIc) İşletmeciler: Yatırımları toplu taşıma işletmecisi gözüyle değerlendireceği öngörülen, toplutaşıma işletmelerini ifade eder. d) Sivil Toplum Örgütleri: İlgi alanlarına bağlı olarak, yatırımları toplumsal çıkarları gözeterek değerlendirileceği öngörülen grubu ifade etmektedir. Yukarıda bulunan herbir katılım grubunu oluşturan üyelere 3 tür soru kümesi yöneltilmektedir. İlk olarak, daha önceden belirlenmiş olan ve ulaştırma yatırımlarının değerlendirmesinde gözönüne alınmasının gerekli olduğu varsayılan“kriterler kümesi”verilerek, bunların önem düzeylerinin belirlenmesi istenmektedir. İkinci olarak, değerlendirmeye tabi tutulan yatırım seçeneklerinin önceden belirlenmiş sistem karakteristiklerinin değerleri üyelere sunularak, hangi yatırımı ne düzeyde seçecekleri sorgulanmaktadır. Üçüncü bölümde ise, katılımcı karar vermeyi öngören bu yaklaşımda tam katılımcı ve demokratik seçimin yapılabilmesi için, katılımcı grup üyelerine: kendi grupları ve diğer gruplara verdikleri önem düzeyleri sorulmaktadır. Toplanan veriler işleme tabi tutularak herbir grubun yargısı ayrı olarak hesaplanmaktadır. Daha sonra, katılım gruplarının birbirlerine verdikleri önem düzeyleri dikkate alınarak“bütünleşik karar”sonucuna ulaşılmaktadır. Çalışmada, katılım gruplarının yargılamalarının doğal ve gerçekçi olabilmesi için“bulanık mantık”temelinde bir yaklaşım sergilenmiştir. Bu kapsamda yargılamalar belirli bir aralık dahilinde verilebilmektedir. Değerlendirmeye tabi tutulacak olan ulaştırma yatırımlarının sistem karakteristiklerinin doğasındaki belirsizlik gözönüne alındığında, kişi yargılamalarının bulanık mantığın öngörüldüğü yaklaşımla alınması ve hesaplamanın bu ortamda yapılmasının daha uygun olduğu öngörülmüştür. Oluşturulan karar destek sisteminde, bulanık mantık temeline oturan yaklaşımın kullanımı: kişi yargılamalarının alınması, sistem karakteristiklerinin saptanması, hesaplamaların bu bazda yapılabilmesi ve böyleliklede sonuçların tüm bu belirsizlikleri yansıtabilir biçimde görülebilmesi imkanı açısında önemlidir.“Karar verici”bu bağlamda son sözü söyleyecek olandır. Karar destek sisteminde, karar vericilerin de süreç içine alınabilmesi mümkün olmaktadır. Karar vericinin, katılım gruplarının önem düzeylerini belirlemesiyle, grupların herbirinin yatırım seçimi bütünleştirilebilmektedir. Önerilen karar destek sistemiyle, karar vericiye kararında önemli düzeyde destek olacağı düşünülen şu bilgiler sağlanmış olmaktadır: X111a) Ayrı ayrı olarak herbir katılım grubunun yatırımları seçme düzeyi, b) Gruplarının tam katılımcı ve demokratik olan bütünleşik karar sonuçlan, c) Karar vericinin karar gruplarına vereceği önem düzeylerine göre yatırımların bütünleşik karar sonuçlan. Önerilen UYDKDS ile Kadıköy-Bostancı güzergahı için“tramvay”ve“tercihli otobüs yolu”yatmmlan değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Karar destek sistemi kapsamında 33 uzman, 10 toplu taşıma işletmesi, 12 sivil toplum örgütünden görüşler alınmış, sistemde işletildikten sonra elde edilen grafiksel anketler tekrar bu grup üyelerine gönderilmiştir. Bunun yanısıra Kadıköy-Bostancı güzergahında kullanıcı grubuna yönelik tek aşamalı 300 adet anket yapılmıştır. Tüm verilerin karar destek sisteminde işlenmesinden sonra ulaşılan sonuçlar şu şekildedir: Tramvay seçeneği üçgensel bulanık sayı olarak (66 / 73 / 81) düzeyinde seçilirken, tercihli otobüs yolu seçeneği (34 / 43 / 53) düzeyinde seçilmektedir. Bu bulanık sayılar, durulaştınlarak oransal bir hale getirilmiş değerleriyle ifade edilirse tramvayın seçilme düzeyi %63 iken tercihli otobüs yolu yatınmmın seçilme düzeyi %37'dir. Önerilen UYDKDS veri olarak üçgensel bulanık sayılan, buna karşın yaygm kullanımı olan Analitik Hiyerarşi Yöntemi'de (AHP) tekil sayılan kullanmaktadır. Bu iki metodu karşılaştırmak için anketlerden elde edilen veriler uygun formata dönüştürülerek AHP 'de kullanılmıştır. Böylelikle iki yaklaşım arasındaki farlılıklar ve benzerlikler ortaya konulmuştur. Buna karşın iki yaklaşımı birbirinden ayıran en önemli özelliği: UYDKDS'nin belirli bir aralık dahilinde olabilecek bulanık verilerin sistemde kullanabilmesi, işlemlerin bu bazda yapılabilmesi ve sonucun tüm bu bulanıklık ve risk ortamım yansıtabilir biçimde alınabilmesidir. Aynca UYDKDS spesifik olarak“ulaştırma yatınmlanmn değerlendirilmesine yönelik”olarak oluşturulmuştur. Sistem kullanıcısı açısından tüm süreçlerinin işlem algoritması bakımından önceden yapılandınlmış olması, ve yine sistem kullanıcısına karar sürecinin“anket”aşamasından başlayıp“sonuç grafiksel rapor”çıktılannın alınmasına kadar geniş spektrumda hizmet sağlaması da UYDKDS'yi AHP'den ayıran önemli özelliklerden biridir. Sonuç olarak bu çalışmayla önerilen UYDKDS, karar vermede katılımcılığı öngören, bulanık olarak verilen yargılamalann çözümlemede kullanılabildiği ve sonucun da bu XIVbelirsizlikleri ifade eder şekilde elde edilebildiği, çeşitli duyarlık analizlerine imkan tanıyan ve özellikle“ulaştırma yatırımı değerlendirmelerine yönelik”olarak oluştrulmuş bir karar destek sistemidir. XV
Özet (Çeviri)
A DECISION SUPPORT SYSTEM FOR THE EVALUATION OF TRANSPORTATION INVESTMENTS: A PARTICIPATORY APPROACH USING FUZZY LOGIC SUMMARY Nowadays transportation has become one of the main necessities of society. For solving the traffic problems, there have been some studies aim at solving these problems by determining the most appropriate transportation system in a region. For this reason,“the evaluation of transportation investments”is one of the most important issues in transportation planning. If the financial difficulties and environmental risks in developing countries are taken into consideration, the evaluation of transportation investments becomes more and more important. Any major transportation investment planned in a region or in an urban area, has to take into consideration of the views of city-dwellers, no matter how well engineering designed is carried out. Because an investment which is disapproved by the inhabitants, will cause irreversible problems in the economy of the region. So for the most effective usage of the sources of the country in the evaluation of transportation investments, the city-dwellers' views should be taken. This study aims to establish a“decision support system”to evaluate the transportation investments with a“participatory decision making”approach using fuzzy logic. In the decision support system, the participatory groups whose opinions are needed, are as fallows: a) Experts: This group includes academicians, employees of private and public sectors studying with various disciplines about transportation as transportation engineers, urban and region planners, economists, environment engineers etc. b) Users: User is a person who does and will travel on a route. XVIc) Operators: This group includes the operators that is belived to evaluate the investments from the perspective of public transportation operators. d) Non-Govermental Organization (NGO): A group that that evaluates investments for social benefits. Three kinds of questions are directed to the members of the each participant groups above mentioned. Firstly, by giving the“set of criteria”that are determined before and needed to be taken into consideration in the evaluation of transportation investments, it is aimed to find out the level of significance. Secondly, by presenting the criteria of system characteristics that are determined before of the evaluated investment alternatives to the members it is investigated which investment can be chosen on which level. And in the third one for establishing the participatory and democratic selection in this approach bringing the participatory decision making, these participant group members are asked about the level of importance that they consider for their own group and other ones. With these data, the opinion of each group is calculated. Then by paying attention to this importance considered between each participant group, the result will be the integrated decision. In this study, there is an approach based on the“fuzzy logic”for making the judgements taken from the above mentioned participant groups, natural and realistic. Therefore these judgements can be given with definite intervals. When evaluation of the fuzziness in the nature of the system characteristics of the transportation investments is taken into consideration, it is considered that the personal judgements are to be taken with an approach of a fuzzy logic and more convenient making the calculation in this circumstances. In this decision support system, the usage of the approach based on fuzzy logic is important for taking personal judgements, determining system characteriscis, making calculations on this base and finding out the result reflecting all these indefiniteness. The decision maker is the one to say the last word. In this decision support system, it is possible to include the decision makers into the process of decision. After the decision maker's determination of the significance level of the participant groups, the participant groups' decisions can be integrated. By the suggested decision support system, this supports are given to the decision maker: XVlla) Each participans' level of investment choice, b) Groups' integrated decision results which are participatory and democratically, c) The integrated decision results according to the importance considered for the decision groups by the decision maker. With the suggested“Decision Support System for the Evaluation of Transportation Investments”(DSSETI) for the Kadıköy-Bostancı route the“tram”and“busway”investments are evaluated. After 33 experts, 10 operators, 12 non-govermental organizations reflect their opinions with questionnaire, and graphical questionnaires taken from these data calculated in the system are sended to the group members again. Besides 300 one phased questionnaires are directed to the user group of the route. After manipulating data in the decision support system, these results are taken: When the tram alternative is (66 / 73 / 81), the busway alternative is (34 / 43 / 53) as“triangular fuzzy number”. If the above-mentioned triangular fuzzy numbers are defuzzied and rationalized, the tram alternative choice level is 63% when the busway alternative choice is 37%. DSSETI use triangular fuzzy number as data, but the“Analitic Hierarchy Process”(AHP) which has common usage method in decision making, use rational numbers as data. For comparing these two methods, the data taken from the questionnaire's are also used in AHP. By this way the similarities and differences are put forward. So the defuzzied results of the DSSETI and AHP's results are similar. But one of the most important properties that separates two methods is: DSSETI can use fuzzy data and calculation approach is appropriate to manipulate these kind of data, and also the decision support system reflects all risks of the decision. Besides as a decision support system, DSSETI is specifically generated for the evalution of transportation investments. DSSETI's algorithm contains the wide spectrum beginning from the first questionnaire step to the results as graphical output displays; so for the decision support system's user, the whole algorithm of the system process is definite. Finally, DSSETI which is offered in this study as a decision support system has some capabilities: Fuzzy judgements can be input as data; decision's results expose indefiniteness of judgements; sensitive analysis can be made; so this decision support system is specifically generated for the evalution of transportation investments. XVlll
Benzer Tezler
- Mekansal analiz teknikleri ile çok kriterli karar verme yaklaşımı kullanılarak raylı sistem güzergah analizi
Rail system route analysis using multi criteria decision making with spatial analysis techniques
BERNA ÇALIŞKAN
Doktora
Türkçe
2023
Ulaşımİstanbul Teknik Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ OSMAN ATAHAN
- Liman planlamalarında gemi kaynaklı risk değerlendirme kriterlerinin belirlenmesi
Determination of risk factors caused by ships in port planning
MEHMET ERSİN YÜCEL
Doktora
Türkçe
2020
Denizcilikİstanbul Teknik ÜniversitesiDeniz Ulaştırma Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ CEMİL YURTÖREN
- Bulanık çok kriterli karar verme yöntemleriyle türkiye'deki ulaştırma projeleri fizibilite etütlerinin değerlendirilmesi
Evaluation of feasibility studies of transportation projects in turkey with fuzzy multi-criteria decision-making methods
ÖZLEM BATTAL ŞAL
Doktora
Türkçe
2021
UlaşımGazi Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA KÜRŞAT ÇUBUK
- Türkiye'de ulaştırma yatırımlarının değerlendirilmesi için çok ölçütlü bir yöntem geliştirilmesi
Developing a multi criteria method for evaluation of transportation investments in Turkey
ŞAFAK BİLGİÇ
Doktora
Türkçe
2002
İnşaat Mühendisliğiİstanbul Teknik Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜNGÖR EVREN
- Territorial impact assessment of major transport projects: a case study on istanbul by tequila model
Büyük ulaşım projelerinin alansal etki değerlendirmesi: ıstanbul örneğinde tequila modeli uygulaması
HIFZI AKSOY
Yüksek Lisans
İngilizce
2012
Ulaşımİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLDEN ERKUT