Yerleşmeler sistemi ve kentsel nüfus kademelenmesi: Marmara bölgesi örneği
Settlement systems and city size ranking: Marmara region case study
- Tez No: 101125
- Danışmanlar: PROF.DR. FULİN BÖLEN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2000
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 80
Özet
YERLEŞMELER SİSTEMİ VE KENTSEL NÜFUS KADEMELENMESİ: MARMARA BÖLGESİ ÖRNEĞİ ÖZET Marmara Bölgesi coğrafi sınırları içinde bulunan yerleşmelerin mekansal dağılım özelliklerinin incelenmesi çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bölge sınırları içinde İstanbul ilinin varlığı ve bölge içindeki diğer yerleşmelere olan olumlu ya da olumsuz yöndeki etkileri, esas olarak çalışmanın çıkış noktasıdır. Bu amaçla da, yerleşmelerin mekandaki, dağılımlarını açıklayan ekonomik,, mekansal ve istatistiksel kuramsal yaklaşımlar açıklandıktan sonra, araştırmada yöntem olarak ele alınan bölgenin genel özellikleri irdelenmiş ve bölgedeki yerleşmelerin dağılımı incelenme amacıyla Sıra Büyüklük Kuralı uygulaması ile istatistiksel dağılım incelenirken, diğer yandan da sosyo-ekonomik verilerden yararlanarak gelişmişlik düzeyi indekslerinin mekansal dağılımı oluşturulmuştur. Öngördüğümüz varsayım, istatistiksel dağılım ile gelişmişlik düzeyi indekslerinin mekansal dağılımı arasında bir paralellik veya ilişkinin var olduğudur. Sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi indeksleri olarak da; kişi basma düşen GSYİH, öğretmen ve hastane yatak sayısı belirleyici olarak kabul edilmiştir. Daha önceden DPT tarafından yapılan kentsel kademelerime araştırma sonuçlarına da çalışmada yer verilmiştir. Tezin birinci bölümünde genel olarak problem, çalışmanın amacı, çalışmanın yöntemi; ayrıca, yerleşmelerin mekansal dağılım özellikleri ve sosyo-ekonomik gelişmişlikleri arasındaki ilişki açıklanmıştır. İkinci bölümde konu ile ilgili kuramsal yaklaşımlar ele alınmış, daha önce yapılan çalışmalara değinilmiştir. Öncelikle, yerleşmeler..birer.. sistem olarak ele alınarak, kentlerin büyüme nedenleri ve etkenleri sorgulanmış; sahip oldukları nüfus ve kentsel fonksiyonlar ile birbirlerinden iarklılaşmaları ve mekandaki örgütlenmelerinde belli durumları yansıttıkları belirtilerek, mekansal dağılımlarını açıklamada yardımcı olacağı düşüncesiyle büyüme- ilgili ekonomik, mekansal ve istatistiksel kuramlar anlatılmıştır. Ekonomik modeller içinde; bir kentin fonksiyonel yapısmda meydana gelen bir değişmenin onu destekleyici olacağı ve yeni değişmelere yol açacağını; bu şekilde birikimli olarak ortaya çıkan ve giderek hız kazanan bir büyümenin meydana geleceğini, yani kısaca, büyümenin büyümeyi doğuracağı ilkesini ileri süren A. Pred"n Kentsel Büyüme Modeli; bir yerleşim bölgesinin büyüme nedenini, o yerleşim bölgesi içinde üretilen fakat sınırları dışında satılan mal ve hizmetlere dayandıran Kentsel Ekonomik Temel Kuramı ve değerlendirmeleri açıklanmıştır. Mekansal yaklaşım olarak Yer Seçimi Kuramı ile birlikte Weber, Hoover, Lösh, Isard, Richardson, Klaassen değerlendirmeleri ele alınmış; ayrıca, Merkezi Yer Kuramı Thünen ve Christaller'in yaklaşımlarıyla ayrı ayrı açıklanmıştır. Kentlerin mekandaki dağılımlarını istatistiksel açıdan yorumlayan IXSıra Büyüklük Kuralı anlatılmış ve dünyanın farklı kentlerinde uygulandığında ortaya çıkan sonuçlar değerlendirilmiştir. Tezin üçüncü bölümü, kuramsal açıklamalar yapıldıktan sonra Marmara Bölgesi'nin coğrafî ve fiziksel özelliklerinin irdelendiği bölümdür. Genel olarak bölgenin coğrafi konumu, yüzey şekilleri, iklim yapısı ve bitki örtüsü açıklanarak; ülke genelindeki yerleşmeye elverişli konumu vurgulanmaya çalışılmıştır. Dördüncü bölüm, fiziksel ve coğrafi özelliklerden sonra sosyo-ekonomik özellikleriyle bölgenin incelendiği bölümdür. İktisadi faaliyet kollarına göre çalışan nüfusun yerleşmeler içindeki dağılımı, üretim faaliyet kollarına göre GSYİH, işyeri ve çalışan sayılarına göre sanayinin dağılımı, hastane ve yatak sayıları, okul öğretmen ve şube sayıları il bazındaki veriler çerçevesinde incelenmiştir. Bu özellikleri itibariyle bölgenin Türkiye genelinde oldukça önemli bir konuma sahip olduğu ve ülkenin GSYİH'sındaki payı ile birlikte iktisaden faal olan nüfusu ve imalat sanayisi ile ülkenin belkemiğini oluşturduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Beşinci bölümde Marmara Bölgesi'ndeki yerleşmelerin dağılımı belli bir yöntem çerçevesinde; Sıra Büyüklük Kuralı uygulaması ile yerleşme nüfuslarının istatistiksel dağılımı ile birlikte sosyo-ekonomik verilerden yararlanarak hesaplanan gelişmişlik düzeyi indekslerinin mekansal dağılımı incelenmiştir. Yerleşme büyüklüklerinin istatistiksel dağılımı ile sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi indekslerinin mekansal dağılımı arasında bir ilişkinin var olduğu varsayımından hareketle araştırma yapılmış; belki de nüfus verilerinin ilçe, indeks hesaplarında kullanılan sosyo ekonomik verilerin il bazmda incelenmesinin de etkisiyle birbiriyle farklılık gösteren sonuçlar elde edilmiştir. Bu sonuçlar ile birlikte ayrıca bu bölümde, DPT'nin ülke genelinde yaptığı kentsel kademelenme araştırma sonuçlarına da yer verilmiştir. Son bölümde genel olarak, konuyla ilgili kuramsal yaklaşımlarla birlikte bölge genelinde uygulanan Sıra Büyüklük Kuralı'nın diğer ülkelerdeki kentlerde uygulandığında ortaya çıkan sonuçlar da göz önünde bulundurularak genel bir değerlendirme yapılmıştır. Çalışmada kullanılan yöntemdeki Sıra Büyüklük ilişkisi, tüm yerleşmeler üzerinde genellendiğinde doğrusal çizgiye dayanan ilişkiler görülmemektedir. Düzgün dağılımlı nüfus yoğunluğu olan ülkelerde kuralın daha çok görüldüğü ortaya çıkmaktadır. İstanbul ve birkaç kentin bölge içindeki konumlarındaki farklılıklarından dolayı, kuralı tam olarak yansıttıklarını söylemek güçtür.
Özet (Çeviri)
SETTLEMENT SYSTEMS AND CITY SIZE RANKING: MARMARA REGION CASE STUDY SUMMARY This is an analysis of the characteristics of the spatial and statistical distribution of settlements in Marmara Region. The presence of Istanbul City, its negative and positive affects to the neighbouring cities in the geographical Marmara Region is the basis of this analysis. In this perspective, after the explanation of statistical, economical, spatial theorical approaches about the spatial distribution of settlements, general characteristics of Region and spatial distribution of settlements are examined analysis method can be summarised as the combination of Rank Size Rule and distribution of development level indexes achieved by socio-economical data. Assumption is that there is a correlation between the statistical distribution and spatial distribution of development level indexes. Socio-economical development indexes are; gross domestic product per capita, number of teachers per person and number of hospital beds per person. City Order Analysis of DPT is also included. In the first section, the problematic, aim of the analysis method and the correlation between socio-economic development and spatial distribution of settlements is explained. Theoretical approaches regarding the subject and other studies are analysed in the second section. In the first place, settlements are assumed as systems. The reasons for growth, population, urban functions and the approaches about these features are examined in order to explain the characteristics of spatial distribution. Urban growth model of A. Pred is based on the idea that a change in the functional structure of a city will cause also a change in whole system, in short development will bring development. Another theory examined is Urban Economical Basis Theory. This theory explains that the growth is to be seeked in the goods and services produced within the city land sold the neighbouring ones. As a Spatial Approach, Location Selection Theory and Weber, Hoover, Lösh are checked out. A statistical analysis, Rank Size Rule is also examined and applications on different cities throughout the world are included. Third section is about the physical and geographical characteristics of Marmara Region. The geographical location of region, geological structure, climate, flora are assumed to be appropriate for settlements. Socio-economical structure is analysed in the fourth section. Distribution of active population in economical sectors, GDP in production sector, distribution of industry by means of number of firms and employees, number of hospital and beds, schoolsand teachers in cities are examined. The result of the examination of data expresses that region is very strategically and economic activity and population. In the fifth section, Rank Size rule is applied on the data and statistical distribution of settlement populations, also spatial distribution of development level indexes are expressed. In the last section, a general evaluation is given through the results of applications and applications of Rank Size Rule throughout the world. Xll
Benzer Tezler
- Türkiye'de kentsel kademelenmenin lojistik sektörü açısından değerlendirilmesi
Evaluation of urban hierarchy through logistics sector in Turkey
ADEM SAKARYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLDEN ERKUT
DOÇ. DR. YİĞİT EVREN
- Determination of sustainable neighborhood criteria with analytic hierarchy process (AHP) to create a base for a local certification system
Yerel bir sertifikasyon sistemine temel oluşturmak üzere sürdürülebilir mahalle kriterlerinin analitik hiyerarşi süreci (AHP) yöntemi ile belirlenmesi
FATMA İREM YILDIRIM
Yüksek Lisans
İngilizce
2024
Şehircilik ve Bölge PlanlamaDokuz Eylül ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÖZDE EKŞİOĞLU ÇETİNTAHRA
- İstanbul kent çeperlerinde kırsal arazilerin dönüşümü Ağaçlı-Yeniköy yöresi örneği
Transformation of rural areas on Istanbul fringe Agacli-Yenikoy sample
GÜLCE KANTÜRER
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Peyzaj Mimarlığıİstanbul Teknik ÜniversitesiKentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İPEK AKPINAR
- Evaluation of wastewater treatment technologies using renewable energy for dispersed settlements: Storm valley Ardesen– Camlihemsin pilot region application
Dağınık yerleşimler için yenilenebilir enerji kullanan atıksu arıtma teknolojilerinin değerlendirilmesi: Fırtına vadisi Ardesen–Camlıhemsin pilot bölge uygulaması
ORÇUN LEBLEBİCİ
Yüksek Lisans
İngilizce
2017
Çevre Mühendisliğiİstanbul Teknik ÜniversitesiÇevre Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ORHAN İNCE
- Kentsel sürdürülebilirliğin ölçülmesi ve değerlendirilmesi için CBS tabanlı bir model önerisi
A GIS based model for measurement and evaluation of urban sustainability
GÖKÇER OKUMUŞ
Doktora
Türkçe
2017
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HANDAN TÜRKOĞLU