Evliya Çelebi'nin Seyahatname'sinde tasavvufi kültür
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 121995
- Danışmanlar: PROF. DR. MUSTAFA KARA
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2002
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Harran Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Tasavvuf Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 429
Özet
Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde adı geçen birçok, tarikat, derviş, tekke, türbe ve ziyaretgâh hakkında verilen bilgiler ele alınmış, adı geçen kişi ve kurumlardan tespit edilebilenler, mensup oldukları tarikatların bünyesinde birleştirilerek tanıtılmıştır. Seyahatname'de tarikatları belirtilmeyen ve mensup oldukları tarikatları tespit edilemeyen derviş, tekke, türbe ve ziyaretgâhlar da ayrı bir bölümde ele alınmıştır. Giriş bölümünde, Seyahatname geleneğinin bir değerlendirilmesi yapılarak, Eski ve Yeni Edebiyatımızdaki Seyahatnamelerden bahsedilmiştir. Meşhur Seyahatnamelerden İbn Fadlan ve İbni Battûta Seyahatnameleri hakkında bilgi verilmiştir. Tasavvufta seyahatin önemine de kısaca değinilmiştir. Birinci bölümde, Evliya Çelebi'nin Hayatı ve Eseri ele alınmıştır. Müellifimizin yaşadığı XVII. Yüzyılın siyasi ve idari durumu ile bu dönemdeki ilmî, edebî ve kültürel hayatına değinilmiştir. Osmanlı Devleti'nin varlığını sürdürdüğü dönemlerde her zaman iç içe bulunduğu tasavvuf ve tarikatlar dünyasının, bu yüzyıla damgasını vuran gelişmeleri genel hatları ile kaydedilmiştir. Evliya Çelebi'nin hayatı, Seyahatnamedeki bilgiler esas alınarak incelenmiştir. Zira, seyyahımızın hayatı, eserinde verilen bilgilerle mukayyettir. Her ne kadar, Evliya Çelebi hakkında bazı çalışmalar yapılmışsa da, tüm bu çalışmaların esas kaynağı yine kendi eseri olmuştur. Yeri geldiğince, yapılan bu çalışmalardan da yararlanılmıştır. Eserinin incelendiği bu bölümde; muhtevası, çeşitli kütüphanelerde bulunan nüshaları belirtilmiş ve yapılan neşirler ile Seyahatname'nin değerlendirilmesi yapılmıştır. İkinci bölümde, Seyahatname'de adı geçen tarikatlar ve tasavvufî müesseseler ele alınmıştır. Bu bölümde, tasavvufî cemaatler içerisinde değerlendirilen Ahiyân-ı Rum, Gaziyan-ı Rûm, Abdalân-ı Rûm ve Bacıyân-ı Rûm ele alınmış ve bunların tekke, türbe ve ziyaretgâhları hakkında verilen bilgiler incelenmiştir. Bu bölümde ele alınan en kapsamlı konu, Seyahatname'de adı geçen büyük tarikat ve kolları olmuştur. Bu büyük tarikatların pîrleri, dervişleri, tekkeleri, türbeleri, ziyaretgâhları ayrı ayrı ele alınmış ve her birisi, kendi tarikatı içinde değerlendirilmiştir. Kendileri hakkında bilgi verilmekle birlikte, hangi tarikata mensup oldukları belirtilmeyen birçok tarikat büyüğü ve kurumu da yapılan araştırma ve tetkikten sonra, ait oldukları tarikat bünyesine alınmıştır. Üçüncü bölümde ise, Seyahatname'de adı geçtiği halde, tarikatları belirtilmeyen ve mensup oldukları tarikatları tespit edilemeyen birçok mutasavvıf, tekke, türbe ve ziyaretgâhlar ayrı başlıklar altında değerlendirilmiştir. Evliya Çelebi Seyahatnamesi üzerinde çeşitli araştırmalar yapılmışsa da, tasavvuf tarihi açısından günümüze kadar kapsamlı bir akademik çalışmaya tabi tutulmamıştır. Bu çalışma, Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde geçen tarikat kurucuları, belli başlı tarikatlar, dervişler, tekkeler, türbeler ve ziyaretgâhlar gibi tasavvufî kültür unsurlarını tanıtma ve mensup oldukları tarikatların bünyesinde bir arada tanıtmayı hedeflemiştir. Seyahatname'de adı geçen birçok mutasavvıf, tarikat, tekke ve ziyaretgâh hakkında verilen bilgiler, diğer tasavvuf kaynaklarında verilen bilgilerle karşılaştırılmış, kendileri hakkında verilen doğru ve yanlış bilgilerin tespit edilmesine çalışılmıştır. Pekçok kişi, kurum, sûfî, tarikat hakkında bilgi veren Evliya Çelebi, bazı konularda mübalağalı bilgiler, bazı hususlarda da yanlış tespitlerde bulunmuştur. Bunu da tabîî karşılamak gerekir. O günkü şartlarda bir“imkânsızı”gerçekleştiren Çelebi'nin yanlışlarına değil, doğrularına bakmak lazımdır. Kişi ve kurumlarıyla ele alınan bu tarikatlar şunlardır; Edhemiyye, Kâzeruniyye, Yeseviyye, Hacegân, Kadiriyye, Eşrefiyye, Rıfaiyye, Kübreviyye, Nurbahşiyye, Haydariyye, Kalenderiyye, Hurufiyye, Suhreverdiyye, Zeyniyye, Ekberiyye, Şazeliyye, Bedeviyye, Desukiyye, Bektaşiyye, Mevleviyye, Sadiyye, Nakşibendiyye, Halvetiyye, Cemaliyye, Şabaniyye, Uşşakiyye, Ramazaniyye, Cihangiriyye, Sinaniyye, Ruşeniyye, Gülşeniyye, Şemsiyye, Bayramiyye, Şemsiyye-i Bayramiyye, Tennuriyye, İseviyye, Melamiyye-i Bayramiyye, Melamîler, Celvetiyye, Semerkandiyye, Vahidiyye ve Kemiliyye. Evliya Çelebi, bazı tarikat ve mezhep isimlerini belirtmişse de, bunlar hakkında herhangi bir bilgi vermemiştir. Halep'teki tekkeler hakkında bilgi verirken, birçok tekkenin olduğunu söylemek için, Halep'te yetmiş tarikatın tekkesinin bulunduğunu söyler. Bu ifadeyi kullanırken, yetmiş tarikatın ismini saymaz. Seyahatname'de, kendileri hakkında bilgi verilen dervişlerin çok az bir kısmının kesin olarak tarikatları belirtilmiştir. Geri kalan şeyh ve dervişlerin tarikatları belirtilmemiştir. Tarikatları belirtilmeyen bu şahısların hangi tarikata mensup oldukları araştırılmış ve tespit edilebilenler belirtilmiştir. Bu husus, tekkeler için de geçerlidir. Müellifimiz, ele aldığı ve kendileri hakkında bilgi verdiği şeyhlerin çoğunu, kendisinin tanıştığı ve konuştuğu kişilerden seçmiştir. Diğer tarikat büyüklerini de, seyahat ettiği yerlerde gördüğü tekke, türbe ve ziyaretgâhlarından dolayı zikretmiştir. Seyyahımızın, tanıştığı ve ünsiyet peyda ettiği bu şahıslar daha çok Halvetiyye ve Melametîyye dervişlerinden oluşmuştur. Tarikat kurumları açısından Seyahatname'de verilen bilgilerin en değerlisi şüphesiz, tekkeler hakkında yapılan değerlendirmelerdir. Tekkelerin, sosyal, kültürel ve eğitim alanlarına temas eden Çelebi, günlük hayatta tekkelerin maddi ve manevi ihtiyaçları karşılama cihetine dikkat çekmiştir. Tekkelerin yapılış şekilleri, oturum alanları, sohbet odaları kısaca tekke mimarisi hakkında verilen bilgiler gerçekten çok önemlidir. Evliya Çelebi, Anadolu ve Rumeli dışında da gittiği yerlerdeki tarikat büyükleri ve tarikat kurumlarını araştırmıştır. Özellikle, Rumeli'de, Gülşeniyye, Bayramiyye, Halvetiyye, Nakşibendiyye tarikatlarının yaygınlığını ifade etmişse de, Bektaşiyye'nin daha çok yaygınlık kazandığı görülmektedir. Bu yaygınlık, derviş ve mürid sayısından ziyade, tekkelerin sayıca mevcudiyetinden kaynaklandığı görülmüştür. Seyyahımızın, gezdiği yerlerde bulunan tarikat büyükleri ve kurumları hakkında verdiği bilgilerle, toplumun bu müesseselere bakış açısını yansıtması bakımından önem arz etmektedir. Seyyahatname'de bazı yerlerin tasavvuf kültürü ve tarikat kurumlarına büyük bir önem verdikleri görülmektedir. Bu husus, özellikle Mısır'da dikkat çekmektedir. Mısır'da adet haline gelen mevlit törenlerinin her yıl düzenlenmesi ve kalabalık kitlelerin katılması başlı başına bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Gülşeniyye, Bedeviyye, Desukiyye, Şazeliyye gibi büyük tarikatlar tarafından düzenlenen bu mevlitler, bir gövde gösterisi gibi olmuştur. Seyyahımızın, bu mevlitlere katılması, yakından takip edip, değerli bilgiler vermesi, bu konunun önemini vurgulamasının yanında, tasavvuf kültürü ve folkloru alanında bize sunulan bir“zenginlik”olarak değerlendirilmiştir. Seyahatname'de, milletimizin tarih, edebiyat, kültür ve sosyal hayatındaki örf-adetlerinin yanında, manevi hayatına dair önemli bilgiler de verilmiştir. Dini hayatın vazgeçilmez unsurlarından olan tasavvufî kültürün farklı tezahürleri hakkında verdiği bilgiler de dikkatleri çekmiştir.
Özet (Çeviri)
The information given about many sects, dervishes, dervish lodges, mausoleums and visiting places mentioned in the Travel Book of Evliya Çelebi has been discussed, and those that can be identified among the mentioned persons and institutions have been combined and introduced within the sects they belong to. Dervishes, dervish lodges, mausoleums and visiting places, whose orders are not specified in the Seyahatname and whose sects they belong to, are also discussed in a separate section. In the introduction part, Seyahatname tradition was made and the Seyahatname in our Old and New Literature was mentioned. Some of the famous Travelogues Ibn Fadlan and Ibn Battuta have been given information about the Travelogues. The importance of travel in Sufism is also mentioned briefly. In the first part, the Life and Work of Evliya Çelebi are discussed. XVII, where our author lived. The political and administrative situation of the century and its scientific, literary and cultural life in this period are mentioned. The developments in the world of Sufism and sects, which were always intertwined during the periods of the Ottoman Empire, that left their mark on this century were recorded in general terms. The life of Evliya Çelebi has been examined on the basis of the information in the Travelogue. For, the life of our traveler is in line with the information given in his work. Although some studies have been done on Evliya Çelebi, the main source of all these studies was again his own work. These studies were also benefited whenever possible. In this section where his work is examined; its content, the copies in various libraries have been specified, and the travel book has been evaluated with the publications made. In the second part, the sects and mystical institutions mentioned in the Seyahatname are discussed. In this section, Ahiyân-ı Rum, Gaziyan-ı Rûm, Abdalân-ı Rûm and Bacıyân-ı Rûm, which are considered to be among the Sufi communities, have been handled and the information given about their dervish lodges, tombs and visiting places are examined. The most comprehensive subject dealt with in this section is the great sect and its branches mentioned in the Seyahatname. The pirs, dervishes, dervish lodges, shrines, and visiting places of these great orders were handled separately and each was evaluated within its own order. Although information was given about them, many sect elders and institutions, which were not specified to which sect they belonged, were also included in the sect they belonged to, after research and investigation. In the third part, many Sufis, dervish lodges, mausoleums and visiting places, which are mentioned in the Seyahatname, but whose orders are not specified and whose orders cannot be determined, are evaluated under separate headings. Evliya Çelebi has not been subjected to a comprehensive academic study in terms of the history of Sufism, although various studies have been conducted on the Seyahatname. This study aimed to introduce the mystical cultural elements such as the founders of the sect, the main sects, dervishes, dervish lodges, mausoleums and visiting places mentioned in the Travel Book of Evliya Çelebi, and to introduce them together within the sects they belong to. The information given about many Sufis, sects, dervish lodges and visitors mentioned in the Seyahatname was compared with the information given in other Sufism sources, and it was tried to determine the true and false information given about them. Evliya Çelebi, who gave information about many people, institutions, Sufi sects, made exaggerated information on some issues and wrong determinations on some issues. Of course, this should be met. It is necessary to look at the truths, not the mistakes of Çelebi, who realized an“impossible”under the conditions of that day. These orders, which are handled with their people and institutions, are as follows; Edhemiyye, Kâzeruniyye, Yeseviyye, Hacegân, Kadiriyye, Eşrefiyye, Rıfaiyye, Kübreviyye, Nurbahşiyye, Haydariyye, Kalenderiyye, Hurufiyye, Suhreverdiyye, Zeyniyye, Ekberiyye, Şazeliyye, Ekberiyye, Shazeliyye, Bedeviyye, Nakiye Uşşakiyye, Ramazaniyye, Cihangiriyye, Sinaniyye, Ruşeniyye, Gülşeniyye, Şemsiyye, Bayramiyye, Şemsiyye-i Bayramiyye, Tennuriyye, İseviyye, Melamiyye-i Bayramiyye, Melamîler, Celvetiyye, Semerkandiyye, Vahidiyye. Although Evliya Çelebi stated the names of some sects and sects, he did not give any information about them. While giving information about the tekkes in Aleppo, he says that there are seventy sects in Aleppo, in order to say that there are many tekkes. When using this phrase, he does not count the names of seventy sects. In the Seyahatname, very few of the dervishes who were given information about them have definitely cults. The orders of the remaining sheikhs and dervishes are not specified. It was investigated which sect these people belonged to, whose sects were not specified, and those who could be identified were specified. This issue is also valid for dervish lodges.
Benzer Tezler
- Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Anadolu'da dini-mezhebî hayat
Religious-sectional life in Anatolia in Evliya Celebi's seyahatname
ALEYNA KINALI
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Dinİstanbul ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HALİL İBRAHİM BULUT
- Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme'sinde görsel sanat eserlerinin tasviri: Ekfrastik bir yaklaşım
Description of the visual art objects in Evliyâ Çelebi's book of travels: An ekphrastic approach
NİLAY KAYA
Doktora
Türkçe
2016
Türk Dili ve Edebiyatıİhsan Doğramacı Bilkent ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NURAN TEZCAN
- Evliya Çelebi'nin Seyahatname'sinde yer alan bitki adları
Plant names taking part in Evliya Çelebi's Seyahatname
ÇİĞDEM KARACAOĞLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
TarihHacettepe ÜniversitesiTürkiyat Araştırmaları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TUFAN GÜNDÜZ
- Evliya Çelebi Seyahatnâmesi ışığında 17. yüzyıl Osmanlısında Kızılbaş algısı
The perception of Kızılbaş in the 17th century Ottoman Empire in the light of Evliya Çelebi Travelogue
İZZET ÜLKER
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DinRecep Tayyip Erdoğan Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET KAZDAL
- Şile yöresi Şile bezi dokumacılığının günümüzdeki durumu
Today's status of Şile bezi weaving in Şile district
ASLI UZUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2009
El SanatlarıMarmara ÜniversitesiGeleneksel Türk El Sanatları Bölümü
YRD. DOÇ. ÜLKÜ TOKATLI AKÇA