Mekânin metinsel temsili ve metnin mekânsalliği üzerinden evliya çelebi seyahatnâmesi
Textual representation of space and spatiality of text: evli̇ya çelebi̇'s book of travels
- Tez No: 966933
- Danışmanlar: DOÇ. DR. TAN KAMİL GÜRER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 209
Özet
Mekânın çizim harici bir arayüz olan metin aracılığıyla da temsil edilebileceği iddiası, bu çalışmanın temel argümanıdır. Teknoloji ve enformasyon alanlarındaki gelişmeler yeni temsil alanları sunmakla beraber günümüzde mimarlık epistemolojisinde mekânın temsili için değerlendirilen öncelikli araçlar; çizim esaslı sunumlar ve görsel materyallerdir. Mekânın madde dünyasına dair nesnel özellikleri haricinde algı dünyasına ait öznel özelliklerinin bulunuyor olması, temsil araçlarının yeterliliğini sorgulatır. İnsanoğlunun bulunduğu mekânı duyuları aracılığıyla algıladığı göz önünde bulundurulduğunda görsel mimari temsiller mekânın temsilinde kimi zaman yetersiz kalmaktadır. Mimarlığın ve edebiyatın ortak paydası insandır. İnsanoğlunun bulunduğu mekânda gerçekleştirdiği devinimler, sahip olduğu yaşanmışlıklar, mekânla kurduğu ilişki ağını belirginleştirir. Yaşadığımız evreni anlamlandırma aracı olan dil, gerek sözlü olarak gerekse yazılı olarak en çok kullandığımız iletişim aracıdır. Metin, düşüncenin aktarılmasında ve muhafaza edilmesinde imkân teşkil eder. Dil özelinde edebiyat tüm bilimleri kapsayan bir alandır. Tez çalışması kapsamında iki farklı disiplin olan mimarlık ve edebiyat ortak kavramlar aracılığıyla ilişkilendirilerek mekânın temsil olanakları tartışılmıştır. Çalışmanın odağını oluşturan; özgün adı Târih-i Seyyâh olan Evliya Çelebi Seyahatnâmesi yaklaşık 4100 sayfalık hacmiyle 17.yy fiziki ve siyasi coğrafyasını; 46 ülkenin kentsel, mimari, tarihi, etnoğrafik, folklorik ve filolojik özelliklerini temsil eder. Seyahatnâme gerek, 17.yy Osmanlı epistemesinin mekân ile insan ilişkisini aktarması açısından, gerekse mekânın metin aracılığıyla nasıl temsil edilebileceğine dair sunduğu yöntem açısından oldukça değerli bir kaynaktır. Yaşadığı çağın önde gelen Osmanlı aydınlarından olan Evliya Çelebi'nin farklı kıtalarda yıllarca edindiği mekânsal deneyim, dönemin mekân algısına dair önemli bilgiler sunar. İnsan merkezli bir araştırma, doğal olarak yoruma dayanır. Sosyal gerçeklik, bu gerçekliğe atfedilen anlamla ilişkilidir. Tez çalışmasının metodolojisi, gömülü teori yaklaşımı üzerine kurgulanmıştır. Gömülü teori, insan odaklı araştırmalarda teori keşfetmeye yönelik tümevarımcı bir metodoloji sunar. Çalışma çerçevesinde, YKY tarafından 2004 - 2011 tarihleri arasında ikişer kitaplı on cilt olarak yayınlanan Evliya Çelebi Seyahatnâmesi incelenmiştir. Gömülü teori çerçevesinde mekânın algılanmasına ve temsiline dair kaynak taraması, Seyahatnâme'ye dair okumalar ve elde edilen verilerin analizi eşzamanlı gerçekleştirilmiştir. Veriler sonucu, belirginleşen kavramlar arası örüntüler ortaya konularak Evliya Çelebi Seyahatnâmesi'nde mekânın metinsel temsiline edildiğine dair ilişki ağı ortaya çıkartılmıştır. Tez çalışması; Giriş, Mekânın Metinsel Temsili ve Metnin Mekânsallığı, Evliya Çelebi'nin Deneyimlediği Mekânı Betimlemesi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi'nde Mekânın Metinsel Temsili ile Sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, hipotez, araştırma problemleri ve araştırma yönteminin aktarılmasıyla tezin çerçevesi tanımlanarak Evliya Çelebi'ye, Seyahatnâme'ye ve yayın sürecine dair genel bilgi sunulmuştur. Mekânın metinsel temsiline dair kavramsal çerçeve, çalışmanın ikinci bölümünde; mekân, metin ve her ikisinin kesişim alanlarının tanımlanmasıyla açımlanmıştır. Bu bölümde mekân ve metin kavramsallaştırılarak mekânsal ve metinsel olan tanımlanmış ve mekânın metinsel arayüzde temsiline dair potansiyeller, literatür taraması aracılığıyla irdelenmiştir. Mekânın temsilinin ve yeniden üretiminin, bireyin ve toplumun metin aracılığıyla mekâna dair düşüncelerini ve atfettiği anlamı temsil etme potansiyelleri araştırılmıştır. Mimarlığın ve edebiyatın disiplinlerarası ilişkisini belirginleştiren mekânın ve metnin kesişim alanlarını tanımlayan arayüzler; hayali coğrafyalar, anlatı kurucu mekânsal pratikler, kent okuryazarlığı gibi kavram ve başlıklar altında tanımlanmıştır. Üçüncü bölümde, Evliya Çelebi'nin kendine özgü yöntemi doğrultusunda deneyimlediği mekânı metne nasıl aktardığı araştırılmıştır. Seyahat ettiği kentleri, elinde hazır bir şablon varmışçasına Seyahatnâme'ye dokuz ana başlık aracılığıyla aktardığı ortaya konulmuştur. Bu bölüm özelinde, Evliya Çelebi'nin yaşadığı döneme dair Osmanlı İmparatorluğu'nun mekâna ideolojik yaklaşımı, Osmanlı diyarı adı altında tanımlanarak dönem epistemesi ve mekân ilişkisi ortaya konulmuştur. Yine bu bölümde, Evliya Çelebi'nin mekânsal anlatılarına dahil ettiği ya da hariç bıraktığı konular ve Evliya Çelebi'nin mekânı yorumlama kriterleri açıklanmıştır. Dördüncü bölümde, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi'nde mekânın metin olarak nasıl temsil edildiği, gömülü teori yöntemi aracılığıyla; Mekânın Deneyimlenmesi, Mekânın Betimlenmesi, Mekânın İnsan Aracılığıyla Temsili, Mekânın Tasavvuru ve Yazma Eylemi başlıklı beş tema dahilinde belirginleştirilmiştir. Bu bölümde, Seyahatnâme'nin tüm ciltlerinden alıntılar yapılarak; Evliya Çelebi Seyahatnâme'sinde mekânın metin olarak nasıl temsil edildiğine dair önermede bulunulmuştur. Elde edilen bulgular dahilinde, Sonuç bölümünde teze yönelik değerlendirme yapılmıştır. Gerek Evliya Çelebi Seyahatnâme'si özelinde, gerekse genel bağlamda, mekânın metin olarak temsil edilebilirliği tartışılmıştır.
Özet (Çeviri)
The main argument of the thesis is that space can be represented through text as an interface other than drawing. Developments in technology and information have opened up new fields of representation. In today's architectural epistemology, the primary tools considered for the representation of space are drawings and visual materials. The fact that space, in addition to its objective characteristics of the material world, has subjective characteristics that belong to the world of perception, calls into question the adequacy of the means of representation. Human beings perceive space with their senses. Therefore, visual architectural representations are sometimes not sufficient for the representation of space. The common denominator of architecture and literature is the human being. It establishes a relationship with space as a result of the experiences people have in the space in which they live. Language, which is a means of making sense of the universe in which we live, is the most widely used means of communication, both oral and written. Text is a means of transmitting and preserving thought. Literature, in the context of language, is a field that encompasses all sciences. Within the framework of the thesis, architecture and literature, which are two different disciplines, are linked by common concepts and the possibilities of representing space are discussed. The original title of Evliya Çelebi's Book of Travels is Târih-i Seyyâh. It presents the physical and political geography, urban, architectural, historical, ethnographic and philological features of 46 countries in the 17th century. Written by Evliya Çelebi in Egypt during the last years of his almost half-century travelling adventure, the work reached Istanbul libraries almost 60 years after it was written. The work was first introduced to the literary world in 1814 by Josef von Hammer. During the Ottoman period, the work could not be published in its entirety for various reasons, and the publication of the full text in modern Turkish was only completed in 2011. Rather than investigating whether or not the spatial information contained in Evliya Çelebi's Book of Travels is accurate, the focus is on the meaning of space for human beings. The work is not only a documentary record based on the transmission of information, but also a work that gives information from life. By its very nature, human-centred research relies on interpretation. The way to understand social reality is to uncover the meaning that people attach to it. The methodology of this thesis is based on the grounded theory approach. Grounded theory is an inductive methodology for theory discovery in human-centred research. Within the framework of the study, Evliya Çelebi's Book of Travels, which was published by YKY in 10 volumes of 2 books each between 2004 and 2011, was analysed. The literature review on the perception and representation of space within the framework of grounded theory, the reading of the work and the analysis of the data obtained were carried out simultaneously. As a result of the data, a network of relationships regarding the textual representation of space in Evliya Çelebi's Book of Travels was revealed by identifying the patterns between the concepts that emerged. The dissertation consists of five chapters: Introduction, Textual Representation of Space and Spatiality of Text, Evliya Çelebi's Description of the Space He Experienced, Textual Representation of Space in Evliya Çelebi's Book of Travels, Conclusion. The introduction presents the hypothesis, the research problems and the research method. The conceptual framework for the textual representation of space is presented in the second part of the study. In this section, space and text are conceptualised and the spatial and the textual are defined. The potential of the representation and reproduction of space to represent individual and sociocultural ideas about space and the meaning they ascribe to it through text is explored. The interfaces that define the intersections of space and text, which clarify the interdisciplinary relationship between architecture and literature, are defined with titles such as imaginary geographies, narrative spatial practices and urban literacy. The third part of the study focuses on how Evliya Çelebi textualised space by concentrating on his Book of Travels. The publication process of the work is presented and the focus is on who Evliya Çelebi was. In general, Evliya Çelebi's Book of Travels reflects the ideological approach of the Ottoman Empire. The aim of the Empire's ideology of conquest and gaza was to transform every settlement into an Ottoman land by bringing it under the Islamic faith. Evliya Çelebi has images of the ideal city in his mind. The ideal city is a typical Ottoman land. This settlement exists with a network of sociocultural relations idealised in the context of Islamic life. Evliya Çelebi defines the urban space he experiences under certain headings and transfers it to the text according to his own model: the historical and administrative structure of the settlement, the neighbourhoods of the city, the architectural structures in the city, the urban characteristics of the settlement, the physical and sociocultural characteristics of the inhabitants, the geographical and climatic characteristics of the settlement and its immediate surroundings, the agriculture and economy of the region, the fortune and charm of the city, the completion of the praise of the city. In the forth chapter, which is the focus of the study, five themes define how space is represented as text within the conceptual framework of the relationship between text and space. Evliya Çelebi describes the distance between buildings in the settlements, which he experienced by walking. Spatial experience is also related to the five human senses. Evliya Çelebi described the atmosphere of space by describing the sounds, smells and sensations he sometimes heard in the space he was in. Evliya Çelebi's depiction of the place is similar to the creation of a miniature by a painter. The stylisation of what is conveyed in miniatures by abstracting it from the reality of the world also applies to the spatial descriptions in his Book of Travels. Evliya Çelebi's intention is to describe the perceived state of space, similar to the epistemology of the time, rather than its representation in photographic reality. Evliya Çelebi's stylisation of space through language is defined by spatial shorthand, clichés and patterns. The special feature of the spatial representations in Evliya Çelebi's Book of Travels is the transmission of space through human beings. Islamic doctrine emphasises the transience of worldly life. It focuses on the relationship between space and human beings rather than their physical qualities. As the users of the ancient buildings that have survived to the present day are no longer alive, there is limited data on how they were used in the past. As Evliya Çelebi's Book of Travels conveys the lived space, the reader is presented with the daily practices of people in the space they inhabit. It is in this way that a kind of human geography is defined and the relationship between the human being and the space is established. Fiction is one of the main characteristics of literature. It is at the discretion of the author. Scholars have always debated which of the spatial narratives in Evliya Çelebi's Book of Travels are based on experience and which are fiction. It can be predicted that Evliya Çelebi used exaggerated language by resorting to fiction in some of his narratives in order to make his work, which consists of thousands of pages, readable. Due to the epistemology of the time, the stories in Evliya Çelebi's Book of Travels interweave history, mythology and rumours with everyday life. Evliya Çelebi uses the concept of the transcendence of space, mythology and the possibilities of the world of language in the imagination of space. The reason for the existence of his work is that Evliya Çelebi wrote it down and recorded it. For him, the act of writing is as irresistible as travelling. As a person living in an oral culture, he transfers his spatial experience from action to text and changes its context. In the last section, an evaluation was made according to the findings obtained. Both in the specific case of Evliya Çelebi's Book of Travels and in the general context, the representability of space as text is discussed.
Benzer Tezler
- Towards bonding-practices: Problematizing verticals in architecture through theory and design research
Bağ kurma pratiklerine doğru: Teori ve tasarim araştirmasi yoluyla mimarlikta düşeylerin sorunsallaştirmasi
HATİCE İPEK AVANOĞLU
Doktora
İngilizce
2025
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SIDIKA ASLIHAN ŞENEL
- İç mekânın Çağdaş Türk Edebiyatı'nda metinler/mekanlar arası anlamı ve temsili
The meaning and representation of interior between texts / spaces in Contemporary Turkish Literature
PELİN NANE
Doktora
Türkçe
2023
İç Mimari ve DekorasyonHacettepe Üniversitesiİç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. EMRE DEMİREL
- Istanbul walkabouts: A critical walking research of Northern Istanbul
İstanbul seferleri: Kuzey İstanbul'un eleştirel yürüme araştırması
NAZLI TÜMERDEM MEDARİC
Doktora
İngilizce
2018
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ARZU ERDEM
PROF. DR. SİBEL BOZDOĞAN
- Kimlik ve mekan: Yazılı ve sözlü tanıklıklarda Ulus-devletin sembolü olarak başkent Ankara'nın söylemsel inşası
Başlık çevirisi yok
LAİKA FUNDA ŞENOL
- Mimarlık ve anlatı arakesitinde düzey değişim aracı olarak metalepsis: Mekân Feşmekân kitabı için bir okuma denemesi
Metalepsis as a tool of level changing in intersection of architecture and narrative: A read attempt for the book Mekân Feşmekân
ASUDE BALİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
MimarlıkKaradeniz Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SERAP DURMUŞ ÖZTÜRK