Sıfır-esaslı bütçeleme
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 14750
- Danışmanlar: PROF.DR. NİHAT FALAY
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Ekonomi, Economics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1991
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 226
Özet
ÖZET Sıfır-esaslı bütçeleme, geçmiş yılların ödenek dü zeylerine bağımlılığı ortadan kaldırmayı ya da en azından azaltmayı amaçlamakta ve bu yönü ile diğer bütçeleme sis tem ve yöntemlerinde bulunmayan bir bütçeleme anlayışını temsil etmektedir. Sıfır-esaslı bütçeleme anlayışının kökeni oldukça eskiye dayanmaktadır. Daha 1924 yılında, İngiliz bütçe uz manı E. Hilton Young benzer bir yöntem önermiştir. Çağdaş sıfır-esaslı bütçeleme anlayışına en yakın ilk uygulamanın Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı' nda 1962 yı lında başlatıldığını ifade etmek mümkündür. Bu bakanlığın 1964 mali yılı bütçesi sıfır-esaslı bütçeleme yöntemi ile hazırlanmıştır. Sıfır-esaslı bütçeleme yönteminin bir sis tem haline dönüştürülmesi ise ilk olarak Peter A. Pyhrr tarafından gerçekleştirilmiştir. 1970 yılında Texas Instru ments firmasında kullanılan sıfır-esaslı bütçeleme, 1973 ma li yılında Georgia Eyaletinde, 1977 mali yılından itibaren ise Amerika Birleşik Devletleri ' nde federal düzeyde uygu lanmaya başlamıştır. Sistem, bir kamusal bütçeleme yöntemi olarak bugün sadece Amerika Birleşik Devletlerinde uygulan maktadır. Klasik (geleneksel) bütçelemenin geçmiş yıllardaki gelişime dayanılarak yapılan tahminlerin sınırlı kalması, bütçenin giderek rutinleşmesine, bir başka deyişle, status quo 'yu koruma eğiliminin egemen hale gelmesine yol açmış tır. Kaynakların farklı ve rakip programlar arasında ik tisaden rasyonel dağılımını gerçekleştirecek mekanizmalar dan yoksun bulunan klasik bütçeleme sisteminin aksine, fa-VI aliyet ve harcama gerekçeleri ile kaynak dağılımı arasın daki uyumu da sağlayan sıfır-esaslı bütçeleme; yöneticile rin en küçük ayrıntıya kadar tüm bütçelerinin gerekçesini gösterme zorunlulğünun bulunduğu, harcama gerekçesini ka nıtlama yükünün yöneticiye aktarıldığı ve faaliyetlerin“karar paketleri”şeklinde ifade edilerek nisbi önemlerine göre sistematik bir analizle değerlendirildiği bir bütçe leme sistemi olarak tanımlanabilir.“Sıf ır-esaslılığın”an lamı, tüm faaliyet ve harcamaların yeniden gerekçeleındiril- mesidir. Her harcama maddesi değerlemeye tabi tutulmakta, çeşitli harcama alternatifleri mukayese edilmekte, program ve faaliyetler belirlenmektedir. Hiçbir harcama kalemi büt çede otomatik olarak yer almamaktadır. Sıfır-esaslı bütçelemede ihtiyaç ve öncelikler daha sistematik bir şekilde değerlemeye tabi tutulabilmektedir. Süresi dolan, faydası azalan veya artan, önceliğini kaybe den ya da daha yüksek öncelikli hale gelen program ve faa liyetler böylece belirlenebilmektedir. Sistemde, mevcut programlar mutlak olarak kabul edilmemekte, cari kaynak dü zeyindeki azalış veya yeniden dağılışın etkileri araştırı larak etkinlikleri alternatiflere ve toplumun bütçe önce liklerine dayanılarak tekrar gözden geçirilmekte, değerlen dirilmekte ve doğrulanmaktadır. Böylelikle, masrafçı daire lerin önceki yıl ödeneklerine dayalı olarak bütçe teklifin'- de bulunmaları mümkün olmamakta, yönetici bir anlamda“sı fır lira”ile işe başlamaktadır. Sıfır-esaslı bütçeleme mikroekonomik bir yaklaşım dır. Başka bir deyişle, sıfır-esaslı bütçeleme aşağıdan- yukarıya doğru bir planlama ve analiz sürecini ifade eder. Karar birimi durumundaki herbir yönetici, kendi maliyet düzeyinde uyguladığı politikanın açıklamasını yapmakla yü kümlüdür. Sıfır-esaslı bütçelemede maharetli yöneticilere fazlaca ihtiyaç bulunmaktadır. Karar alma süreci ise kıs men ademi merkeziyetçi bir yapıya sahiptir. Karar vermeVII güç ve yetkisinin sistem içinde dağılması ile uygulayıcı yöneticilerin program değerleme sürecine katılmaları üst düzey yöneticilerin yükünü büyük ölçüde hafifletmektedir. Sıfır-esaslı bütçelemede tüm bütçe faaliyetleri“karar paketleri”olarak tanımlanmakta, önemlerine göre öncelik kazanmakta ve değerlemeye tabi tutulmaktadır.“Ka rar paketi”, belirli bir fonksiyon ya da faaliyetin kesin sınırlar içinde tanımlanmasını, değerlendirilmesini, diğer alternatiflerle karşılaştırılmasını, kabul edilmemesi du rumunda ortaya çıkacak sonuçları, maliyet ve faydalara ilişkin bilgileri gösteren bir belgedir. Karar paketleri nin oluşturulmasında gözönüne alınması gereken iki alterna tif yol bulunmaktadır. Bunlar; (1) aynı fonksiyonu yerine getirmede farklı yolların bulunması ve (2) fonksiyonu yeri ne getirmede farklı çaba düzeylerinin olmasıdır. Birinci hal de, aynı fonksiyonu yerine getirmenin alternatif yollarını ortaya koyan ve karşılıklı olarak birbirini dışlayan karar paketleri sözkonusu olmaktadır. İkinci halde ise belirli bir fonksiyonu yerine getirmeye yönelik farklı çaba ve har cama düzeylerine ilişkin alternatifleri belirleyen artışlı paketler sözkonusudur. Karar paketlerinde; amaçlar ile bek lenen sonuçlar, faaliyetin tanımı, amaçları gerçekleştire cek programlar, alternatif faaliyet yolları, maliyet ve faydalar, paketin uygulanmaması durumunda doğacak sonuç lar, faaliyetin gerektirdiği fon ve personel gibi çeşitli bilgiler yer alır. Bu bilgiler, üst yönetim tarafından o faaliyeti değerlendirmek amacı ile kullanılırlar. Karar paketleri hazırlandıktan sonra önceliklerine göre sıralanmaktadırlar. Bu sıralama ile kaynaklar da ye niden dağıtılmış olur. Karar paketlerinin ilk sıralaması, bunları hazırlayan en alt düzeydeki birimler tarafından yapılmaktadır. Karar paketlerinin oluşturulan her sıralama listesi yeniden gözden geçirilip değerlendirilerek bir üst örgütsel düzeye gönderilir. Bu düzeyin yöneticisi de ken-vııı disine gönderilmiş bulunan çeşitli sıralama listelerinden hareketle yeni bir liste oluşturur. Süreç her dairenin tüm karar paketleri tek bir sıralama listesi haline dönüştürü lünceye kadar tekrarlanır. Sıfır-esaslı bütçeleme sürecinde karar paketlerinin sıralanması işlemi bireyler, komiteler ya da bunların bir karması tarafından gerçekleştirilir. Sıralama işleminin objektif bir şekilde yapılabil mesi için iki yol izlenebilir. Bunlardan birincisi, karar paketlerinin önemlerine göre fiziksel olarak sınıflandırıl ması; ikincisi ise herbir paketin tartılı olarak gözönüne alınması ya da oylanmasıdır. Bu yollardan hangisinin ter cih edileceği konusunda esas alınabilecek başlıca yakla şımlar ise (1) tek standart yaklaşımı, (2) oylama yöntemi, (3) temel kategoriler yaklaşımı ve (4) çoklu standartlar yaklaşımı olarak belirtilebilir. Sıfır-esaslı bütçeleme değişen çevre ve koşullarda da etkin olarak kullanılabilmektedir. Bu çerçevede, (1) ka rar paketlerinin, diğer paketleri ya da sıralamaları boz maksızın değiştirilmeleri ya da atılmaları; (2) yeni prog ram ya da faaliyetlere ilişkin karar paketlerinin herhangi bir zamanda bütçeye ilâve edilmeleri; (3) sıralamaların öncelikler değiştirilmeden gözden geçirilip düzeltilmele- ri; (4) fon düzeylerinin üst yönetim tarafından, bütçe gir dileri yeniden kullanılmadan sürekli olarak gözden geçiri lip düzeltilmeleri mümkün bulunmaktadır. Ayrıca, sıfır- esaslı bütçeleme yönetime, değişen çevreye çeşitli yollar la uyum sağlayabilmesi için güçlü bir alet sağlamaktadır. Bu yollar; (1) planlama varsayımlarının değiştirilmesi, (2) mali yıl içinde yeniden bütçeleme, (3) değişken bütçe leme ve (4) yeniden organizasyon olarak belirtilebilir. Sıfır-esaslı bütçelemede yasama organının rolü deIX geleneksel (klasik) bütçe sisteminde ve planlama-program- lama-bütçeleme sisteminde olduğundan farklıdır. Yasama or ganı; geleneksel (klasik) bütçe sisteminde bütçeyi nihai olarak onamakta, planlama-programlama-bütçeleme sisteminde sunulan tek öneriyi gözden geçirmektedir. Sıfır-esaslı bütçeleme sisteminde ise bir programın devam edip etmeye ceğine veya nasıl ve hangi düzeyde yürütüleceğine karar vermeden önce sözkonusu programın maliyetlerini ve elde edilecek sonuçlarını değerlendirerek çok önemli bir rol üstlenmiş bulunmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri ' nde yasama organının bütçeleme sürecindeki yetkileri“günbatı- nın kanunları”ndan kaynaklanmaktadır. îlk olarak Colorado eyaletinde 1976 ve 1977 yıllarında uygulanan günbatımı ka nunlarına göre, kamusal programlara para harcama yetkisi beş veya yedi yıl gibi bir süre ile sınırlandırılmış ve program yenileninceye ya da sona erinceye kadar geçerli ol muştur. Sıfır-esaslı bütçeleme sürecinde, sistem yaklaşımı ve sistem analizi, yöneylem araştırması, maliyet-fayda ana lizi, maliyet etkinlik analizi ve matematiksel programlama gibi çeşitli rasyonel karar alma teknikleri kullanılmakta dır. Bu tekniklerin kullanımı, çeşitli amaçların ve alter natiflerin sistematik bir inceleme ve yorumunun yapılması na imkân vermektedir. Sıfır-esaslı bütçeleme sisteminde denetim aşaması da özel bir önem taşımaktadır. Ancak burada ağırlık, verim lilik ve etkinlik denetimine ve bir etkinlik denetimi aracı olan program değerlemeye verilmiştir. Program değerleme, her programın belirlenen amaçları gerçekleştirme derecesi ile etkin bir şekilde uygulanmayan ve gereksiz programları ortaya koymaya yarayan çok Önemli bir araçtır. Bu aracın kullanılması sonucunda, mevcut ve eski program ve projele rin etkilerinin ölçülmesi ve projelerin başarı düzeyini etkileyen faktörlerin belirlenmesi mümkün olabilmektedir.Sıfır-esaslı bütçelemenin temel amacı, mal ve hizmet üretim düzeyinin maliyete oranı olarak ifade edilen verim liliğin yanısıra; gerçekleştirilen amaçlar ile katlanılan fedakârlık arasındaki ilişki olarak tanımlanan etkinliğin arttırılmasıdır. Sistemin uygulanması, kaynakların daha rasyonel dağılımını ve daha etkin kullanımını sağlamaya yö nelik olduğundan, etkinlik denetimi sıfır-esaslı bütçeleme- de büyük bir öneme sahip bulunmaktadır. Sıfır-esaslı bütçelemenin bazı yönlerden eleştiril diğini de ifade etmek gerekir. Bu eleştirilerin başlıcala rı; sıfır-esaslı bütçelemenin büyük ölçüde kırtasiyeciliğe yol açması, fazlaca zaman ve personele ihtiyaç göstermesi, kaynak tahsisinde bekleneni vermekten uzak kalması, yöne ticilerin yeteneklerini abartması, politik ve teknolojik tahditlerin önemini yeterince gözönüne almaması, bütçenin gelir yönüne ilişkin yeni bir bakış açısı getirmemesi, sa dece iktisadi faktörleri gözönünde tutması, politik ve sosyal sebep ve etkenleri ise ihmal etmesi, geçmiş biriki min gözardı edilmesine yol açarak sürecin yapısal katego rilere indirgenmesine yol açması gibi noktalarda odaklan maktadır.
Özet (Çeviri)
Özet çevirisi mevcut değil.
Benzer Tezler
- Türkiye'de planlı dönemde bütçe açıklarının bütçeleme sistemleri açısından ekonomik etki ve sonuçlarının değerlendirilmesi
The Planned period of the budget deficitis due to budgetary of economic effects and result evaluation
HALUK EGELİ
- İşçilik maliyetleri muhasebesi ve Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Ankara makina fabrikası uygulaması
Başlık çevirisi yok
GÖKHAN ÖZER
- Performansa dayalı bütçe sisteminin tugay seviyesindeki birlik bütçelerinde uygulanabilirliği
Applicability of performance based budgeting system at the brigade level units budgets of Turkish armed forces
A. SİNAN BALYEMEZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
EkonomiCelal Bayar ÜniversitesiMaliye Ana Bilim Dalı
PROF.DR. NACİ BİROL MUTER
- Enflasyonla mücadelede istikrar politikaları
Başlık çevirisi yok
BİLGİN ORHAN ÖRGÜN
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
EkonomiMarmara Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OSMAN ZEKAYİ ORHAN