XVII. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı toplumunda değişim eğilimleri (Harput örneği)
Tendencies of change in the Ottoman society during half of the seventeeth century (the case of Harput)
- Tez No: 187045
- Danışmanlar: PROF.DR. ÖZER ERGENÇ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2006
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 218
Özet
Şer'iyye sicilleri kullanılarak hazırlanan ?XVII. Yüzyılın İkinci YarısındaOsmanlı Toplumunda Değişim Eğilimleri: Harput Örneği? başlıklı tezimizde genelolarak, Osmanlı ülkesinin Anadolu cânibinde ve orta kol güzergâhında yer alanHarput Sancağı'nda zaman ve mekân içinde yaşanan değişimin izleri sürülmüş ve budeğişim, temelde iki açıdan değerlendirmeye tâbi tutulmuştur.İlk olarak sancağı bir yerleşme alanı niteliğiyle anlayabilmek için, taşraidaresinde oluşturulan birimlerin sınırlarını ve iç taksimâtını etkileyen üç önemlifaktörün varlığı ve bunların önemi üzerinde durulmuştur. Dolayısıyla başlangıçtasancağın, bu faktörler açısından klasik dönem ile 17. yüzyılın ikinci yarısına kadargeçen süre içerisindeki durumu, yine değişim niteliği göz önünde bulundurularak elealınmıştır.1- Oluşturulan Birimin Yönetim Açısından Fonksiyonelliği,2- İktisadi Yönden Çevresi İle Entegrasyon İmkânları,3- Belde Yerleşiklerinin Birbirleri ve Devletle İlişkilerinin Düzenlenebilmesişeklinde özetlenebilecek bu üç faktör, kendi içinde etkileşim halinde bulunduğu gibizaman içindeki gelişmelere de tâbi olmuştur.Bilindiği gibi Osmanlı klasik döneminin sonlarına doğru, temel sistemleriderinden etkileyecek bazı değişmeler ortaya çıktı. Bunların bir bölümü Osmanlı'nındışında oluşmuştu ama bir bölümü, Osmanlı kurumlarının ilk dinamiklerinin yenikoşullarla karşılaşması sonucu meydana gelmişti. Bu değişmeler, hem Osmanlı tımarve kul sistemlerinin kendi içlerinde, hem de birbirleriyle olan ilişkilerindedeğişiklikler ortaya çıkardı. Konumuz açısından en önemli gelişme, tımar sisteminineskisi gibi fonksiyonel olmaması sebebiyle, daha önce bu sistem içinde var olan biruygulamanın alanının genişlemesidir. Bu uygulama, iltizâm usûlüdür. Bu usûl, tımarsiteminin fonksiyonel olduğu dönemde, tımarın içine yerleştirilemeyen bir takımhizmetlerin yürütülebilmesi ve padişah hâsları olan dirliklerin gelirlerinin, hazineyeaktarılması için kullanılıyordu. Öyle ki bu uygulama, 16. yüzyıl ortalarına kadarmerkezû hazineye ait vergi gelirlerini yarı yarıya yakın oranda karşılamaktaydı.Özellikle 16. yüzyıl sonlarından itibaren kapıkulları sayısının hızla artması,daha sonra başlayan uzun ve masraflı savaşların hazineye getirdiği büyük malû yüklerve ardından baş gösteren malû kriz, devleti bazı tedbirlerin alınması yönündeharekete geçirdi. Bunların başında, hazinenin gelirlerinin çoğaltılması gelmektedir.İlk önce düşünülen, daha önceden tımar sistemi içinde kalan bazı gelirkaynaklarının dirliklerin kalemi olmaktan çıkarılıp doğrudan mukâta' şeklindehazineye bağlanmasıydı. Bu açıdan bakıldığında, 1642'den itibaren HarputSancağı'ndaki padişah ve sancakbeyi hâsları mukâta'-ı Harput adıyla tek bir isimaltına birleştirilmiştir. Yine aynı tarihte sancak gelirleri, daha önce Diyarbekirhazinesinden ta'yin olunan yıllık 40 bin kuruş maaşları karşılığında, Van Kalesiaskerlerine Ocaklık şeklinde tevcûh edilmiştir.Bu tarihten sonra sancak, idarû ve malû bakımlardan yeni bir sürecin içinegirmiştir. Dolayısıyla tezimizde ikinci olarak, sancaktan mukâta'ya geçiş sürecindeHarput'un malû ve idarû dönüşüm açısından öne çıkan yeni özelliklerinin tespitineçalışılmıştır. Bu yeni durumun değişim açısından mekândaki yönetim örgütlenmesineyansımaları ise, sancak yönetimindeki gelişmelere paralel olarak, yöneticilerinkimlikleri ve görevleri bazında tablolar ve çeşitli örnekler şeklinde örfû ve şer'iaçılardan bilgisayar destekli ortamda sorgulanmıştır.Bunların dışında değişimin, Harput şehrinde mekânın kullanımına ne ölçüdeyansıdığı da, yine belgelere yansıdığı kadarıyla tespit edilmeye çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
This dissertation entitled ?Tendencies of Change in the Ottoman Societyduring the Second Half of the Seventeenth Century: The Case of Harput? scrutinizesthe traces of regional and diachronic change in the Ottoman Harput Province, whichwas located in the orta kol of Anatolia. These tendencies for change are studied fromtwo primary perspectives.First, I scrutinize the three significant factors that determined the borders andthe distribution of provincial administration units, in order to understand the sancakas an ?area of settlement?. In this framework, I compare the Harput Sancak of thelatter part of the seventeenth century with that of the Classical Age, with respect tochange. The aforementioned criteria are as follows:1. The functionality of the administrative unit2. The possibilities of its economic integration with its hinterland3. The organization of the relationship among the settled people and with theStateThese three factors have interacted with each other, and have undergonechange with time.The changes that took place in the fundamental systems towards the end ofthe Classical Age are well known. Some of these changes were external, however,some were results of the adaptation of Ottoman institutions to new dynamics andcircumstances. These changes transformed the timar and kul systems bothindividually, and also in relation to each other. The most significant developmentrelating to our subject was the mal-functioning timar system, which led to theexpansion of another practice (iltizam) that coexisted with timar. Iltizam wasemployed during the heyday of the timar system to manage certain services thatcould not be included under timar; and to transfer the income from Sultanic Hass tothe treasury. This practice provided nearly half of the tax income of the centraltreasury up until the mid sixteenth century.The Ottoman State had to come up with certain measures especially followingthe rise in the number of kapıkulu beginning with the sixteenth century, the increasedburden of long and expensive wars on the treasury, and the fiscal crisis. Foremostamong these measures was increasing the income of the treasury. The first practicefor this purpose was the transfer of certain timar items directly to the treasury asmukâta??as. In this framework, the hass of the Harput Province (both Sultanic and ofthe Sancakbeyi) were gathered under one name called mukÄta?a-ı Harput beginningin 1642. In the same year, provincial income was distributed as ocaklık to thesoldiers of the Van Castle to meet their 40,000 kuruş yearly salary.Following this date, the province entered a new administrative and fiscalphase. Accordingly, the second aspect of scrutiny of the present dissertationcomprises the new fiscal and administrative characteristics of Harput. These newcharacteristics are studied in terms of their reflection on the organization of spacialadministration. This part of the study consists of computer analyses of tablesshowing the identities of the administrators, as well as sample cases of the örfÄ« andşer?Ä« aspects of administration.Apart from these, an analysis of the use of space in the town of Harput, andhow it got transformed with the above-mentioned changes over time are examinedusing the source material.
Benzer Tezler
- La Vie artistique litteraire culturelle et sociale l'Izmir en langue Française (du XVII'eme siecle a nos jours)
Fransızca'da İzmir'in sanatsal edebi kültürel ve toplumsal yaşamı (XVII'inci yüzyıldan günümüze)
HASAN ZORLUSOY
Doktora
Fransızca
1993
Fransız Dili ve EdebiyatıDokuz Eylül ÜniversitesiFransız Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EROL KAYRA
- XVII. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı - Fransız ilişkileri Muteferrıka Süleyman Ağa'nın Fransa elçiliği (1669-1670)
Başlık çevirisi yok
AYŞEGÜL ÇITLAK
Yüksek Lisans
Türkçe
2005
TarihKaradeniz Teknik ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALAADDİN YALÇINKAYA
- XVII. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon (Şer'iye sicillerine göre)
Trabzon in the seventeenth century's second term (According to the religious registries books)
MEHMET ALİ TÜRKMENOĞLU
- XVII. asrın ikinci yarısında Bursa'da kadınlar tarafından kurulan vakıfların kuruluş amaçları ve işleyişleri
Foundation objectives and functions of foundations established by women in Bursa in the second half of the XVII. century
NİDA GÜR KAMUT
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
TarihBursa Uludağ Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ İHSAN KARATAŞ
- Uzak ülkelerin insanları: XVII. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon'un sosyal ve ekonomik hayatında köleler
People of distant countries: Slaves in the social and economic life of Trabzon in the second half of the XVIIth century
SABİHA ALTINDEĞER