Eski Anadolu Türkçesinde hal eklerinin fillerle münasebeti
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 25878
- Danışmanlar: PROF. DR. A. MERTOL TULUM
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1993
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Yeni Türk Dili Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 125
Özet
ÖZET Bu çalışmada, Eski Anadolu Türkçesinde hal eklerinin fiillerle münasebeti konusu ele alınarak incelendi. Araştırma şu üç eser üzerinde yapıldı: Süheyl ü Nevbahar, İnceleme - Metin - Sözlük, Mes'ud bin Ahmed (Haz.: Cem Dilcin), Ankara 1991 (5703 beyit) ; Yusuf ve Zeliha, Şeyyad Hamza (haz. Dehri Dilcin), İstanbul 1946 (1529 beyit); Garib - Name, Aşık Paşa (haz: A. Mertol Tulum. 1.-2000. beyitler). Adı geçen eserler hal ekleri açısından tarandı. Hal eki alan bütün isimler, geçtikleri beyit veya mısralarla birlikte fişlendi. Bu eklerin, bulundukları cümlelerdeki fonksiyonları (ifadeleri) tesbit edildi. Daha sonra bu fişler hal eklerine göre tasnif edildi; bunlar da her biri kendi içinde olmak üzere ifadelerine göre sınıflandırıldı. İnceleme için sırasıyle şu isim halleri esas alındı: datif, lokatif, ablatif, akkuzatif, genitif, instrumental, ekvatif, direktif. Eksiz bir hal olan nomihatif hali ile, sadece sayılı bir kaç eserde birer hal eki olarak sözü edilen ekler araştırmanın kapsamı dışında bırakıldı. Bu çalışma sonucunda hal eklerinin tesbit edilebilen ifadeleri aşağıdadır: I. Bölüm: Datifin İfadeleri Yer mefhumu ile ilgili ifadeleri. - Datifin en çok kullanıldığı yerlerden bir grubunu teşkil ederler. Yer kelimesi burada geniş mânâda alınmıştır; gerçek bir mekân, yer, şehir, ülke vb. ifade edebildiği gibi, bir şahsın katı, nezdi, yanı, huzuru vs. de bildirebilir. Şu şekillerde görülür: a) Yaklaşma: b) Yer: c) Bileşme: Görürdi anı Hind iline giden Kurıya çıhup ata atlandılar Kuşak bağlar Yûsuf'un berk biline 103ç) Toplanma: Ol aracuğa kim dirildi çeri Sınırlandırma: Gelince buna dek niçün çekdi yol Yön ile ilgili ifadeleri: a) Yönelme: Gözüm bir kez anun yüzine baka b) İstikamet: Görür bir geyik sürer ana atın c) Meyil: Hiç eylemedi iltifat aşlara Uygunluk: Hazrete lâyıkı yokdur işinün Benzerlik: Bir oğlan ki yüzü benzer bedr aya Nüfuz: Eser eylemiş'ışk odı canına Tabi olma: Cûhûd ol didügine dutdı boyun Zaman ile ilgili ifadeleri: a) Müddet sonu: Tana dek işüm âh ile vay idi b) Erteleme, kalma, koma: Dün olasını çün kodun bu güne c) Erme, erişme: Bularrun zamanına hoz irmedün ç)“Gittikçe”: Dürüşdürdi günden güne kendüzin 104Miktar, ölçü: Vire istedügüni önden sona Sebep: Yarar kimse ger bahtına yirine Vasıta: Suya ısladup yir isem beksumat Hal ve tarz zarfı: Kişi nice rene eyledi yoh yire Karşılıklılık: Yüze yüz turuşmaklığı isterem Karşılaştırma: Bir sözine gelür idi bin cevâb Değişme: Gereklilik: Razılık: İmkân: Yaptırma: Maksat: Leh-aleyh: Tahsis: Abânûsa dündi göğün çenberi Gerekmez bana beglik ü taht-ı'âc Dünya zevkine bunlar kânibdegül Ki yağı gelüp geçmeye yol bula Mülkini sevdik kulına buldurur Gehi koçmağa açar idi kolin Çalap virmesün hiç yavuzluk ana Ne dilersen alıvireyim sana 105Hedef: Konu: Aitiik: İlgi: Bedel: Fiat: Nail olma: Segirdürler idi nitekin ava Hergiz anım hükmine yokdur emek İş bu devlet ne sebebdendûr kaz'a Bu söze Kur'ân'da hem âyât gelür Ol aldanmaya ni'metün bolına Değme bir taşı anun bir altına Rahmetine Tanrı'nun kanda ire Baliğ olma: Gün hisâbı aya varur ay yıla Noktainazar, görelik: Ata ana yir ü gögdür bu tene İzafe: Kalb anun - çûn didi ana ulular Hitap, muhatap: Münâdi ile vû güne Udiler İntikal: Pişrevlerden bize kalmış durur Bildirme: Size anladam nice kim ola hâl Verme: Ana dürtü çok nesne bağışladı 106Girme: Batupdı deniz bigi endfşeye Çokluk: Revâdur düşer ise dilden dile Lokatif fonksiyonunda: Sizün hakkuma işbu mıdur gûmin Ablatif fonksiyonunda: Başa geçmiş işleri bu anladur Akkuzatif fonksiyonunda: Eğer atanı görmeğe anasın instrumental fonksiyonunda Görüşdiler kamu sı ol Yûsuf'a Datifin, birer örneğiyle verilen bu ifadeleri çalışmanın bütünü hakkında bir fikir verebileceğinden, ismin diğer halleriyle ilgili fonksiyonların sadece isim lerinin verilmesi yeterli olacaktır: II. Bölüm: Lokatifin İfadeleri Yer ile ilgili ifadeleri (hareket yeri, nesnenin yeri, bulunma), ortam, zaman ile ilgili ifadeleri, noktainazar, karşılıklılık, karşılaştırma, hedef, menşe, şart, sebep, maksat, hal ve tarz tarfı, topluluk, kaynak, bedel, kesir, aitlik, konu, iş; datif ve ablatif fonksiyonlarında kullanılışları: III. Bölüm: Ablatifin ifadeleri Çıkma, başlama, ayrılma, uzaklaşma, yaklaşma istikameti, tatbik yeri, yön değişikliği, geçme (üzerinden geçme, geçme aralığı, geçme hizası, uğrama yeri, güzergâh), bütün, kısım, failin yeri, menşe, kaynak, asıl, mahreç, intikal kaynağı, ilgi, konu, aitlik-yön, nisbet, hareket noktası, faydalanma, zaman ile ilgili ifadeleri, hoşlanma, isteme, vazgeçme, hal ve tarz zarfı, madde, cins, miktar, çokluk, alma, sebep, iktidar, vasıta, tefrik, mahrumiyet, kurtulma, kuvvetlen dirme, giderme, karşılaştırma; datif ve instrumental fonksiyonunda kullanılışları. IV. Bölüm: Akkuzatifin ifadeleri Zihni veya hissi bir faaliyet konusu, kulanma konusu, tesir konusu, verme konusu, yapma konusu, edinme konusu, ayrılma konusu, bildirme konusu, yer 107değişikliği, vazgeçme, sebep; datif ve genitif fonksiyonlarında kullanılışı, fonksiyonu olmaksızın kullanılışı. V. Bölüm: Genitifin ifaleri VI. Bölüm: İnstrumentalin ifadeleri -n : Zaman zarfı - kuvvetlendirme, hal ve tarz zarfı, hal ve tarz zarflarını kuvvetlendirme, miktar zarfı, yer-yön zarfları, çokluk, vasıta, güzergâh -la/le : Hal ve tarz zarfı, zaman, sebep, miktar zarfı, derece, ilgi, bedel, noktainazar, karş ılıklık, beraberlik, vasıta, madde; ablatif fonksiyonunda kullanılışı. VII. Bölüm: Ekvatifin ifadeleri -ca/-ce, -ça/-çe ;“nice”,“kanca”, uygunluk, miktar, dil isimlerinde, nok tainazar, kuvvetledirme, zaman. -cak/-cek 'in ifadeleri -layın/-leyin 'in ifadeleri. VIII. Bölüm: Direktifin ifadeleri Zaman ile ilgili ifadeleri, yer ve yön ile ilgili ifadeleri, hal ve tarz zarfı, sıfat, istisna, konu. 108
Özet (Çeviri)
Özet çevirisi mevcut değil.
Benzer Tezler
- Özbek ve Türkiye Türkçesinde iyelik ve hal ekleri
Possessive and annexes in the Uzbek -Turkish and Turkish languages
KISMET KOÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıOrdu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İSMAİL DOĞAN
- Niyâzi-i Mısri'nin Dîvân-ı İlâhiyât eserindeki isim hâl ekleri
Başlık çevirisi yok
ASIM GÜNDÜZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Türk Dili ve Edebiyatıİnönü ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERHAN AYDIN
- Eski Anadolu Türkçesinde isim+yardımcı fiil yapısındaki birleşik fiiller
Compound verbs in the form of noun+auxiliary verb in the old Anatolian Turkish
ASU ERSOY
Doktora
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıKocaeli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ADNAN R. KARABEYOĞLU
- Batı Türkçesi dönemine ait Kur'an tercümelerinde-isim
Noun in Qur'an translation of western Turkish period
DALYA AL-NAQEEB
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıAkdeniz ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SUAT ÜNLÜ