İnşaat projelerinde uyuşmazlık çözüm yöntemi seçimi için çok kriterli karar verme modeli
A multi-criteria decision making model for dispute resolution method selection in construction projects
- Tez No: 293896
- Danışmanlar: PROF. ATTİLA DİKBAŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, İnşaat Mühendisliği, Architecture, Civil Engineering
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2010
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yapı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 312
Özet
Uyuşmazlık çözüm sürecinin kuramsal analizi ve çalışma kapsamında Türk inşaat sektöründen katılımcılarla gerçekleştirilen çalıştay, inşaat projelerinde uyuşmazlık çözüm yöntemi seçimi sürecinde problemler bulunduğunu ve karar verme modellerine gereksinme olduğunu ortaya koymuştur. Ancak, literatürde bu amaçla kullanılabilecek etkin modeller mevcut değildir. Bu eksikliği dikkate alarak, çalışma kapsamında (1) çelişkili kriterlerin bulunduğu karmaşık uyuşmazlık durumlarında çözüm üretebilen, (2) inşaat projelerinde sürekli değişen gereksinimleri değerlendirebilen, (3) uyuşmazlığın kullanıcı tarafından analitik olarak incelenmesine ve yapılandırılmasına imkân veren, (4) projelerin çeşitli aşama ve koşullarında kullanılabilen ve (5) proje yöneticileri için kavraması kolay ve kullanışlı bir karar verme modeli geliştirilmesi amaçlanmıştır.Modelin geliştirilmesi; kuramsal çalışmalarla modelde benimsenen yaklaşımın oluşturulması ve alan çalışmalarıyla model bileşenlerinin belirlenmesi olarak iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Benimsenen yaklaşım tüm hukuk sistemlerinde geçerli evrensel bir yaklaşım olarak yapılandırılmış olmakla birlikte, model bileşenlerinin alan çalışmalarıyla belirlenmesi, modelin kullanılacağı hukuk sistemine özgü koşullara adapte edilmesini sağlamaktadır.Modelde benimsenen yaklaşımın oluşturulması aşamasında araştırma adımları; modelin hedefleri doğrultusunda karar verme metodunun seçimi, modelde kullanılacak analiz tekniğinin belirlenmesi, işleyişin kurgulanması ve alan çalışmalarının metodolojisinin tasarlanmasıdır.Karar verme modellerinde pek çok farklı karar verme metodu kullanılabilmektedir. Ele alınan probleme en uygun karar verme metodunun seçilebilmesi için, karar verme metotları kuramsal olarak analiz edilerek güçlü ve zayıf yönleri belirlenmiş ve yukarıda belirlenen hedefler için uygunlukları araştırılmıştır. Bu analiz sonucunda, çok-kriterli karar verme metodunun (ÇKKV) tanımlanan soruna en uygun yaklaşım olduğu saptanmıştır. Bu yaklaşım, maliyet temelli yaklaşımların tersine çok sayıda kriter kullanımına ve durum tabanlı çıkarsama yaklaşımlarının tersine kriterlere bağıl ağırlıklar atanmasına olanak vermektedir.Karar verme metodunun belirlenmesinin ardından, kullanıcı tarafından modele girilen bağıl kriter ağırlıkları ile fayda faktörlerinin ne şekilde işleneceğinin belirlenmesi amacıyla ÇKKV metodu ile birlikte kullanılabilen analiz teknikleri gerekli veri tipi, sonuçların tutarlılığı, parametre değerlerinin değişmesi karşısında sonuçların sağlamlığı, hesaplama kolaylığı ve kullanıcı ile sistem arasında gerekli etkileşim miktarı bakımlarından incelenmiş ve tez kapsamında geliştirilen modelde ağırlıklandırılmış toplam tekniğinin (WSM) kullanılmasına karar verilmiştir.Modelde benimsenen yaklaşımın geliştirilmesinde üçüncü adım, işleyişin kurgulanmasıdır. Burada önemli noktalardan biri, belirlenen hedefler doğrultusunda modelin inşaat projelerinin çeşitli aşama ve koşullarında kullanılabilmesini sağlamaktır. Bu hedefin gerçekleştirilebilmesi için öncelikle, inşaat projelerinde uyuşmazlık çözüm yöntemi seçimi yapılma olasılığı bulunan aşama ve koşullar tanımlanmıştır. Modelin tüm aşama ve koşullarda kullanılabilmesi için sistematiğin modüler şekilde kurgulanmasına karar verilmiştir. Bu amaçla, her bir aşama ve koşulda değerlendirilmesi gereken kriter boyutları modüller halinde gruplanmıştır. Tanımlanan aşama ve koşulların, belirlenen modüller ve karar alternatifleri ile eşleştirilmesi sonucunda, kullanıcının içinde bulunduğu tüm durumlarda yararlanabileceği bir model elde edilmiştir.Model bileşenlerinin belirlenmesi aşamasındaki araştırma adımları ise; proje yöneticileri ile yapılan anket çalışması sonucunda seçim kriterlerinin saptanması, literatür araştırması ile alternatiflerin tanımlanması ve uzman hukukçularla yapılan alan çalışması ile fayda fonksiyonlarının tanımlanmasıdır.Alan çalışmaları (proje yöneticileri ile anket çalışması ve uzman hukukçular ile panel ve mülakatlar) kapsamında, uyuşmazlık çözüm yöntemi karar verme modelinin bileşenlerinin belirlenmesinin yanı sıra, Türk inşaat sektöründe uyuşmazlık çözümü konusunda mevcut durum ve pratiklerin belirlenmesine yönelik analizler de yapılmıştır.Anket çalışmasında, proje yöneticilerinin uyuşmazlık çözüm süreçleri ile ilgili deneyimlerini en doğru şekilde elde edebilmek amacıyla, incelenen elli proje devam etmekte veya yeni tamamlamış olan ve sözleşme bedeli 1 Milyon Dolar'dan büyük projeler içinden seçilmiştir. Örnekleme hatasını indirgemek amacıyla belirlenen özellikteki projelerin ana kütlesi Yapı Endüstri Merkezi'nden elde edilmiş ve örneklemin belirlenmesinde kota örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Kota örnekleme yönteminde, anakütlede araştırmanın amacıyla ilgili olarak katmanlar oluşturulmaya ve her bir katmanın anakütle içindeki oranının örnekleme yansıtılmasına çalışılır. Bu çalışmada, `proje tipi' ve `işveren tipi' katman hacimleri hesaplanmış ve örneklem buna göre belirlenmiştir. Böylece proje büyüklüğü, teslim sistemi, sözleşme tipi, proje tipi, proje süresi, yüklenici firmanın deneyimi, büyüklüğü, yüklenicilik faaliyetinde ortaklık bulunup bulunmaması, işveren tipi (kamu/özel), projenin finansman yöntemi, projede kullanılan standart sözleşme, sözleşmede tanımlanmış olan uyuşmazlık çözüm yöntemi, proje yöneticisinin deneyimi, uyuşmazlık çözümü konusundaki bilgisi, üst yönetimin yenilikçi uygulamalara açıklığı gibi konularda farklı özellikler taşıyan elli adet proje ve proje yöneticisi ile meydana gelen uyuşmazlıklar (sıklık ve tipleri) ve yaşanılan uyuşmazlık çözüm süreçleri (seçimler ve performans) ile ilgili veriler en dolaysız biçimde elde edilmiştir. Anket çalışmasında görüşülen elli proje yöneticisinin yarısının işveren ve diğer yarısının yüklenici temsilcileri arasından seçilmiş olması sayesinde, bu yöneticilerin içinde bulundukları karşıt rollerin konuya bakış açılarını ne şekilde etkilediği de belirlenebilmiştir. Elde edilen veriler tanımlayıcı istatistik ve korelasyon yöntemleri değerlendirilmiş ve Türk inşaat sektöründe uyuşmazlık çözümü konusunda önemli bulgular ortaya konmuştur.Diğer taraftan uzman panelinde de uyuşmazlık çözüm yöntemi karar verme modelinin ilgili bileşenlerinin belirlenmesinin yanı sıra, Türk inşaat sektöründe uyuşmazlık çözüm süreçlerine hukukçuların bakış açısı ve değerlendirmeleri analiz edilmiştir. Bu çalışma için Türkiye çapında inşaat uyuşmazlıklarının çözümü ve alternatif uyuşmazlık çözüm (ADR) yöntemleri konusunda uzman hukukçularla çalışılmıştır.Alan çalışmalarıyla bileşenlerinin belirlenmesi sonucunda karar verme modeli tamamlanmıştır. Tez çalışmasının başında belirlenen hedefleri karşılayan bir model elde edilip edilmediğinin sınanması amacıyla, geliştirilen modelin doğrulama, geçerlilik ve duyarlılık analizleri yapılmıştır. Sonuçlar, çok kriterli karar verme metodu, ağırlıklandırılmış toplam tekniği ve modüler kurgu ile geliştirilip, anket çalışması ve uzman paneli ile bileşenleri belirlenen karar verme modelinin inşaat projelerinde uyuşmazlık çözüm yöntemi seçimi için uygun bir yaklaşım oluşturduğunu ortaya koymuştur.Son olarak, geliştirilen modelin Türk inşaat sektöründe uyuşmazlık çözümü ile ilgili ortaya konan bulgular ışığında, mevcut uyuşmazlık çözüm pratiklerini iyileştirme yolunda beklenen katkısı irdelenmiştir.
Özet (Çeviri)
Theoretical analysis of dispute resolution process in construction and a workshop conducted with participants from the Turkish construction industry have revealed the problems and the need for decision making models in the selection of dispute resolution methods in construction projects. Vigorous models to cope with this need, however, appear to be lacking. In recognition of this inadequacy, this thesis study aims to develop a decision making model that (1) can offer solutions in the presence of contradictory criteria, (2) is capable of considering the ever-changing conditions of projects by allowing the user to assign different weights to the criteria, (3) enables the users to analyze and construct the dispute systematically, (4) can be used in different phases and conditions of projects and (5) is comprehensible and practical for project managers.The development of the model is realized in two phases; development of the approach adopted in the model by theoretical research and determination of the model components by empirical research. While the approach adopted in the model is structured as a universal approach and is applicable in all jurisdictions, determination of the model components by field surveys enables adaptation of the model to the specific conditions of the jurisdiction in which it will be used.The research steps in developing the approach adopted in the model were (1) selection of the decision making method in compliance with the objectives of the model, (2) selection of the analysis technique,(3) determination of the model construct and (4) design of the methodology for determination of the model components in specific jurisdictions.Various decision making methods can be used in decision making models. In order to determine the most suitable method, decision making methods have been theoretically analysed, thier strenghts and weaknesses were determined and their compatibilty with the aims of the model to be developed was investigasted. The results of this analysis revealed that Multiple Citeria Decision Making (MCDM) method provides the most suitable approach to the identified problem in the thesis, since it allowed employing multiple criteria (contrary to cost-based approaches) and assigning relative weights to the criteria (contrary to case-based-reasoning approaches).After the selection of the decision making method, various analysis techniques used with MCDM, which determines the way relative weights assigned to the criteia by the users are proccessed, were investigated in terms of the data type required, consistency of the results, ease of calculation and the amount of interaction required bwtween the user and the system. The results of this analysis revealed that Weigted Sum Method (WSM) technique fits very well with the aims determined in all respects.The third step in developing the approach adopted in the model was the design of the model systematic. An important point in this process was obtaining a model which can operate in various phases of a construction projects and under various contractual conditions regarding the dispute resolution method to be used. In order to realize this aim, firstly, all possible project phases and contractual conditions were determined. After this, it was decided that the model systematic should be developed with a modular construct and model criteria were grouped in modules. By matching the modules and the alternatives to be used in the model with the possible phases and conditions, a model systematic that can be used in all possible circumstances was obtained.The research steps in determining the model components were (1) determination of the selection criteria by a questionnaire survey with project managers, (2) determination of the alternatives by a literature survey and (3) determination of the utility factors by a panel of law advisers consisted of lawyers, claim consultants and law scholars.Along with determination of the model components, existing dispute resolution practices in the Turkish construction industry was also analysed in the surveys (questionnaire survey and expert panel).With the aim of obtaining the most reliable data regarding the dispute resolution practices of the project managers, fifty projects investigated in the study were chosen among on-going or just finished projets with a contract amount of 1 Million USD or over. In order to minimise the sampling error, the population of the target group was obtained from the Building Infırmation Centre (YEM) and quota sampling method was used in determining the sample from the population. As a result, extensive data were obtained from fifty projects and project managers in the most direct way, including contract amount, procurement type, contract type, project type, project duration, experince of the contractor, giro of the contractor, partnership in contracting, employer type, financing, standard form of contract, dispute resolution method determined, experince of the project manager, the knowledge of the project manager regarding various dispute resolution methods, the openness of the upper management to innovative practices, frequancy and types of disputes occured in the project, dispute resolution processs experienced and dispute resolution performance in the project.Through selecting half of the fifty project managers contacted in the survey from employer side and the other from contractor side, it was also possible to determine how their opponent positions affect their perceptions of the paremeter investigated. The data obtained were anaylsed by descriptive statistical methods and correlation and important findings were presented regarding dispute resolution in the Turkish construction industry.On the other hand, along with determinaiton of relevant model component (unitility factors), an investigation was done about the opinions and experiences of the law advisers regarding dispute resolution practices in the Turkish construction industry during the expert panel. A group of experts who have nation-wide reputation for their knowledge and experince of construciton disputes and Alternative Dispute Resolution (ADR) methods were contacted for this study.As a result of the determination of all model components with the field studies and integrating them in the systematic developed, the decision making model was finally completed. With the aim of testing whether the developed model satisfies the aims determined at the beginning of the stıdy, verification, validation and sensitivity analyses were done. The results show that the model, which was formulated with the MCDM method, WSM technique, modular construct and the combined survey and expert panel methodology to determine the components, constitutes an aduaquate and convenient way to the selection of appropriate dispute resolution method in the construction projects.Finally, the possible contribution of the model developed in the thesis to dispute resolution prectices in the Turkish construction industry was discussed in the light of the findings regarding the existing practices of the industry.
Benzer Tezler
- Development of dispute prediction and resolution method selection models for construction disputes
İnşaat projelerinde uyuşmazlık tahmini ve çözüm yöntemi seçimi modellerinin geliştirilmesi
MURAT AYHAN
Doktora
İngilizce
2019
İnşaat MühendisliğiOrta Doğu Teknik Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA TALAT BİRGÖNÜL
PROF. DR. İREM DİKMEN TOKER
- Risk assessment and alternative dispute resolution practice: Transportation infrastructure projects
Ulaşım alt yapı projelerinde risk değerlendirmesi ve alternatif uyuşmazlık çözüm uygulamaları
FURKAN ÖZBEY
Yüksek Lisans
İngilizce
2015
Ulaşımİstanbul Teknik Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
ÖĞR. GÖR. NURBANU ÇALIŞKAN
- FIDIC sözleşmeleri kapsamında uluslararası inşaat sözleşmelerinde uyuşmazlık çözüm yöntemleri
Dispute resolution methods in international construction contracts under FIDIC contracts
BATTAL ŞENER
- Türk inşaat sektöründe arabuluculuk üzerine hizmet verecek bir kurum önerisi
A mediation institution model for turkish construction sector
YAPRAK ARICI ÜSTÜNER
Doktora
Türkçe
2020
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ELÇİN FİLİZ TAŞ
- Identification of dispute causes in off-site construction projects
Saha dışı inşaat projelerinde uyuşmazlık nedenlerinin belirlenmesi
MERVE PELİNSU YILDIRAN
Yüksek Lisans
İngilizce
2024
İnşaat MühendisliğiYıldız Teknik Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ GÖKHAN DEMİRDÖĞEN
PROF. DR. ZEYNEP IŞIK