Türkiye'de yerel yönetimler ve Belediye İktisadi Teşebbüsleri
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 30586
- Danışmanlar: PROF. DR. YENAL ÖNCEL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Kamu Yönetimi, Public Administration
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1994
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Maliye Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 177
Özet
ÖZET Toplumların en geniş ve en gelişmiş örgütsel yapısı olan devlet kendi sini oluşturan toplumun kollektif ihtiyaçlarını karşılamak durumundadır. Birtakım finansman tekniklerini uygulayarak gelir elde eden, bu geliri de kamusal ihtiyaçlarm harcamasında kullanan devlet, üretici birimleri olarak merkezi yönetim ve yerinden yönetim birimlerini esas almaktadır. Merkezi yönetim; kamu hizmetlerinin belirli bir merkezden,“hiyerarşik”bir yapı içerisinde ve“yetki genişliği ilkesi”altında sunulmasını ifade etmektedir. Yerinden yönetim ise birtakım siyasal ya da idari kararların merkez hiye rarşisine dahil olmayan organlar tarafından alınmasını öngörmektedir. Ye rinden yönetim, 1- Siyasal yerinden yönetim (federasyonlar), 2- İdari yerin den yönetim olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İdari yerinden yönetim de uygulama alanı itibariyle ikiye ayrılmaktadır. Bunlar hizmet bakımından (Kamu ICurumlan, Üniversiteler, KİT'ler, TRT) yerinden yönetim ve Ma-' halh yerinden yönetimdir (iller, köyler, belediyeler). Yerel yönetimler, yerinden yönetim esasının“mahalli yerinden yönetim ilkesi”nin uygulama alam olarak görülmektedirler. Yerel yönetimler, yerel halkın kollektif yaşam gereklerinden ortaya çıkan birim lerdir. Yerel yönetimler iktisaden kaynak dağılımında etkinliğin sağlanmasına yardımcı olabilirler. Yerel yönetimler kamu ekonomisinin bölgesel düzeydeki üretici birimleri olduklarından, iktisadi refahın maksi- mizasyonu için merkezi yönetimle uyumlu bir kaynak tahsisine girmekte dirler. Burada önemli olan, sözkonusu hizmet hangi idare tarafından en etkin biçimde üretiliyorsa hizmeti o idarenin sunmasıdır. Bunun saptanabil mesi için de hizmetin faydasının yayıldığı alan, negatif dışsallıklar, hizmete ilişkin talep ve üretim ünitesinin optimum ölçekte kurulabilmesi gibi unsurlar gözönünde tutulmalıdır.11 Yerel yönetimler kamu hizmeti üretim birimi olarak merkezi yönetimle birtakım mali ilişkilerde bulunur.Bu mali ilişkilerde biri gelirle (finansal) diğeri de giderle (hizmetsel) ilgili olmak üzere iki yönlü fonksiyonel bir ilişki sözkonusudur. Bu ilişki literatürde“Mali Tevzin”olarak karşımıza çıkmaktadır. Merkezi yönetimle yerel yönetimler arasındaki hizmet bölüşümünde bir takım kriterler vardır. Bunlar ekonomik kriter [(a) üretilen hizmetin faydasının yayıldığı alan ve dışsallık özelliği b) üretilen hizmetin bölünebilirliği] ile etkinlik kriteridir. Merkezi yönetimin yerel yönetimlerle olan finansal ilişkilerinde (nasıl bir hizmet bölüşümü varsa) gelir bölüşümü sözkonusu olmaktadır. Gelir bölüşümü, idarelerarası hizmetlerin gerektirdiği gelirlerin belirli kurallara göre dağıtılmasıdır. Türkiye'de yerel yönetimler 1- İller, 2- İlçeler ve Bucaklar gibi mülki taksimatlandırmanın yanısıra 1- İl Özel İdareleri, 2- Belediyeler, 3- Köyler, olmak üzere 3'e ayrılmaktadırlar. İl Özel İdareleri 1913 tarihli kanunla kurulmuş tüzel kişiliğe sahip bi rimlerdir. İl halkının su, yol, eğitim, kültür, sağlık, tarım, ekonomi gibi ortak ve yerel ihtiyaçlarını karşılama gayesinde olan Ü Özel İdarelerinin or ganları 1- Vali, 2- İl Genel Meclisi, 3- İl Daimi Encümeninden oluşmaktadır. Bu idareler finansmanım 1- Kendi öz gelirlerinden; 2- Merke zi yönetimden aldıkları paylardan, 3- Bağış ve yardımlardan, 4- Borçlanma yoluyla sağlamaktadırlar.Ill Yerel yönetim birimlerimizden birisi de köylerdir. Köyler doğal bir toplumsal varlık durumundadırlar. 18 Mart 1924 tarihli Köy Kanunu ile hukuki bir düzene bağlanan köylerde (belediye teşkilatının olmadığı yerlerde) köy yönetimleri kurulur. Anayasamız 127. maddesine göre“Köyler Kamu tüzel kişiliğine sahip yerel yönetim birimidirler.”Köy yönetimleri 1- Muhtar, 2- Köy Derneği, 3- İhtiyar Meclisinden oluşmaktadır. Köylerin imece, salma gibi gelirleri vardır. Türkiye'de yerel yönetimler içinde belediyelerin önemli bir yeri vardır.Komün idarelerinin tipik bir örneğini oluşturan belediyeler Anayasal bir yerel yönetim birimidir (A.Y. 127). Belde halkının müşterek ihtiyaçlarını karşılayan kamu tüzel kişiliğine sahip kurum olan belediyelerin organları: 1- Belediye Meclisi, 2- Belediye Encümeni, 3- Belediye Başkanı'ndan oluşmaktadır. Belediyelerin yerel hizmet görevleri 1580 sayılı kanunla belirtilmiştir. Sağlık, imar, ulaşım, yol, su, kanalizasyon, itfaiye, çöp toplama, gibi hizmetler örnek olarak gösterilebilir. Belediyeler finansmanlarını, 1- Merkezi yönetimden aldıkları paylarla, 2- Kendi özgelirleriyle (Vergiler harçlar, harcamalara katılma payları), 3- Yardımlar ve 4- Borçlanma ile sağlanmaktadırlar. Büyükşehir belediyeleri 3030 sayılı kanunla kurulmuşlardır. İlke olarak belediyelerle aynı idari ve mali yapıya sahiptirler. Belediyelerin sundukları hizmetler genellikle yan kamusal ve piyasa malı niteliğindedir. İtfaiye, sokak aydınlatması gibi tam kamusal mallar da üreten belediyelerin hizmetleri içerisinde bu hizmetler büyük bir yer tutmamaktadır. Kanalizasyon, çöp toplama gibi yan kamusal mallar ile gaz dağıtımı ulaşım, su, fınnlar gibi piyasa malı nitelikli mal ve hizmetler belediyelerin hizmet ağı içinde önemli paya sahip belediyeler yan kamusal ve özel mal ve hizmetleri Belediye iktisadi Teşebbüsleri diye adlandınlan işletmeleri aracılığıyla üretmektedirler. Bu teşebbüsler piyasayı düzenlemek, hizmetin ortaklaşa ve geniş sunulmasından maliyet tasarrufuIV sağlamak, piyasa bozukluklarını gidermek, doğal tekel niteliğinde olanların bu özelliklerinden yararlanmak, dışsal zararları ortadan kaldırmak gibi ne denlerle kurulmuşlardır. Bu hizmetlerden yararlananlar bir bedel ödemek durumundadırlar.Çünkü bu hizmetlerde özel fayda sosyal faydadan üstündür. Belediye hizmetlerini üreten iktisadi teşebbüsleri iki ayrı açıdan ele alınabilir. 1- Kamu hizmeti olarak sayılan, belde halkının ortak ihtiyacını karşılayan içme ve kullanma suyu, şehir içi taşıma, gibi hizmet üreten işletmeler, 2- İktisadi ve ticari nitelikli teşebbüsler (otel, motel gibi turistik işletme, tanzim satış mağazaları, fırınlar, un değirmen fabrikaları gibi). Belediye iktisadi teşebbüslerinde birtakım fiyatlama politikaları uygu lanmaktadır. Bunlar marjinal maliyete göre, ortalama maliyete göre, çoklu tarifelendirme esasına göre, maliyet-artı kâr esasma göre fiyat farklılaştırmasına göre ve yoğun talep bileşik maliyetler esasma göre sapta nan fiyat politikalarıdır. Belediye İktisadi Teşebbüsleri genelde zarar eden kuru- luşlardır.Bunlann zarar ediş nedenleri olarak kötü yönetim, poütik çıkarlar, denetimsizlik, kaynak-altyapı yetersizliği ve bazı iktisadi ve mali politika lar izlemek vb. gibi sebepler söylenebilir. Belediye İktisadi teşebbüsleri bu açıklarını, fiyatlama politikalarında değişiklik yaparak, tasfîye-tadilat ede rek borçlanarak ya da özelleştirmeye giderek kapatma yollarına başvurmaktadırlar. Teorik olarak sınıflandırdığımız Belediye İktisadi Teşebbüslerini uy gulamada da sınıflandırmak mümkündür. Bu sınıflandırma; 1- İktisadi ve Ticari faaliyet gösteren Belediye İktisadi Teşebbüsleri (Hizmetlerde etkin liği ve verimliliği sağlamak, kamu hukukunun katı kurallarından, bürokrasinin ağır işlemesinden merkezi yönetimin“vesayet”denetiminden, mevcut personel rejiminin belediyelerde nitelikli eleman çalıştırmasını en-gellemesinden ve ihale yoluyla özel girişimlere giden kamu fonları aktarımından kurtulmak için tamamen ticaret kanunu hükümlerine tabi anonim şirket olarak kurulmuşlardır. Bunlara TANS AŞ, BELTAŞ, İSTON, BELBÎM, BELKO, İstanbul Halk Ekmek, Ankara Halk Ekmek, İZBELKO, İZULAŞ gibi şirketleri örnek olarak göstermek mümkündür. Şirketleşme yöntemi daha çok büyükşehir belediyeleri tarafından uygulanmaktadır. İstanbul Büyükşehir Belediyesinin 22, Ankara Büyükşehir Belediyesinin 9, İzmir Büyükşehir Belediyesinin 14 teşebbüste iştiraki vardır. 2- Kamu Hizmeti Üreten Belediye İktisadi Teşebbüsleri su, ulaşım gibi kollektif ihtiyaçların giderilmesi için özel kanunlarla kurulmuş, müstakil bütçesi olan ve kamu tüzel kişiliğine sahip teşebbüsler olarak kurulmuştur. Bunlara örnek olarak İSKİ ve İETT gösterilebilir. İSKİ 20.11.1981 tarih ve 2560 Sayılı kanunla İstanbul Belediyesinin su kanalizasyon hizmetlerini yürütmek, bu amaçla her türlü tesisi kurmak, kurulu alanları devralmak ve işletmek üzere kurulmuştur. Bağımsız bir bütçeye sahiptir. Tüze kişiliği vardır. Gelir kaynakları; su satışları, kanalizasyon tesislerinden yararlananlardan alınacak katılma paylan, yardımlar; işletme gelirleri, bağışlar, özel hizmetlerden sağlanan gelirlerden ibarettir. İ.E.T.T. 16.6.1939 tarih 3645 sayılı kanunla kurulmuş İstanbul belediye sınırları içinde otobüs ve tramvay toplu taşıma hizmetlerini yürüten özel bütçesi olan, tüzel kişiliğe sahip bir teşebbüstür. 1982 yılında elektriğin TEK'e devredilmesinden sonra teşebbüs zarar etmeye başlamış ve bu zarar etme durumundan bugüne kadar hala kurtulamamıştır.
Özet (Çeviri)
Özet çevirisi mevcut değil.
Benzer Tezler
- Verimlilik ve yerindelik açısından belediye iktisadi teşebbüsleri ve İGDAŞ örneği
Municipality economicenterprises and İGDAŞ example fromtheperspective of productivity and feasibility
EROL ÖZER
- Impact of İstanbul metropolitan municipality's companies on municipality's financial performance
İstanbul'daki büyükşehir belediye şirketlerinin belediyenin finansal performansına etkisi
MONQETH ALROUSSAN
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
Kamu Yönetimiİstanbul Aydın Üniversitesiİşletme (İngilizce) Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NURGÜN KOMŞUOĞLU YILMAZ
- Türkiye'de belediye iktisadi teşebbüsleri'nin ekonomik istikrarı gerçekleştirmedeki rolü (İzmir Tansaş örneği)
Başlık çevirisi yok
TİMUR TURGAY
- Türkiye'de Belediye şirketleri ve Bursa Büyükşehir Belediyesi şirketlerinin mali açıdan değerlendirmesi
The munipical companies in Turkey and financial evaluation of Bursa Metropolitan Municipality companies
VUSLAT GÜNEŞ
