Diyarbakır'da Osmanlı Dönemi ticaret mimarisi
Commercial architecture of Ottoman Period in Diyarbakır
- Tez No: 353841
- Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. RÜSTEM BOZER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2013
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 426
Özet
Araştırmalarımız, Diyarbakır'ın Osmanlı yönetimine geçtiği dönemden, Cumhuriyet dönemine kadar kentte bulunan hanların mimari özellikleri ve şehrin yoğun ticaret potansiyelinin tespitini konu almıştır. Diyarbakır'da Osmanlı Döneminde adı bilinen 25 hanın mevcut olduğu tespit edilmiştir. Bu hanlardan 4 tanesi, günümüze kadar tamamen veya kısmen ulaşmış hanlardan, yalnız dokuzunun yeri mevcut yayın, arşiv belgelerinden yararlanılarak tespit edilebilmekte, diğerlerinin ise adlarından başka bilgiye rastlanmamaktadır. Ticaret merkezi ve çarşısı, günümüzde de olduğu üzere, suriçini dörde bölen kuzey-güney ve batı-doğu doğrultulu iki caddenin birleştiği kavşak ve çevresinde yoğunlaşmaktadır. Kent strüktürüne bakıldığında Mardin Kapısı çevresinin sebzeci ve bahçecilerin, Urfa Kapısı çevresinin kasap ve tabakların, Ulu Camii güneyindeki Balıkçılarbaşı mevkiinin zanaatçı ve tüccarların bir araya geldikleri alanlar olduğu görülmektedir. Eserlerin plan, dış kütle, iç görünüş ve malzeme bakımından Osmanlı geleneğine bağlı kaldığı, fakat ekseriyetle bölgesel karakteristikler sergilediği de anlaşılmıştır. Elimizdeki verilere göre, plan tiplerini belirleyebildiğimiz hanların tamamı, bir avlu etrafında kullanım mekânlarının dizilmesi ile inşa edilmiştir. Eserlerin örtü sisteminde ahşap kirişlemeli düz tavan, kubbeyle beraber beşik, çapraz ve aynalı tonoz çeşitlemeleri uygulanmıştır. Kubbe geçişleri ise genellikle tromplarla sağlanmıştır. Diyarbakır ticaret binalarında inşa malzemesi çoğunlukla koyu renk bazalt taşı, kesme tekniğiyle kullanımının yanı sıra beyaz veya sarımsı kireç taşıyla alternatif nöbetleşe kullanılmasıyla meydana gelen almaşık örgü tekniği ile de kullanılmıştır. Yapılarda dönemlerinin karakteristiklerini sergileyen süsleme programlarına belli ölçülerde yer verildiği görülmüştür. Abartıdan uzak yalın bir süsleme programı içinde bitkisel, geometrik ve kısmen de yazıdan oluşan düzenlemeler konu edinmiştir. Çok sayıda ve farklı türdeki eserlerle zengin bir mimari dokuya sahip Diyarbakır'da, hem bölgesel hem de uluslararası ticaret ağı içinde ticaretin sağlam koşullarda ve güvenilir bir şekilde devlet eliyle ilerlemesi için çok sayıda binanın inşa edildiğini, ancak bazılarının çeşitli tahribat, bilinçsiz müdahaleler ve bir takım ilavelerle asli özelliklerini büyük ölçüde yitirdiklerini, bazılarının da bakımsız bırakıldıkları ortaya çıkarılmıştır.
Özet (Çeviri)
Our research were about Diyarbakır's architectural features and the city's busy trade potential between the period of the Ottoman rule of Diyarbakir and the Republican term. It was found that there were 25 caravansaries that were known their name in Diyarbakir until the period of Ottoman. Only four of these caravansary reached completely or partially up to now; when it comes to the location, only nine of them could be identifies by archival documents; there was no information about the other structures except their names. Trade center and market are located around the crossroad that the two streets are connected in the north-south and east-west direction and divide the city wall into four pieces . When we look the city structure, we see that there are gardeners and greengrocers around the Mardin Gate, there are butchers and crockery sellers near Urfa Gate, there are craftsmen and tradesmen near Balıkçılarbaşı area in the south of the Great Mosque. The planning , the external mass, the internal appearance and the material used in these architectures remain connected with the Ottoman tradition, but they mainly exhibit regional characteristics. According to our data, all the inns which we identified their planning styles, were built by doing some user spaces around a courtyard. The flat roofs with wooden girder, the crib with a dome, mirrored and cross vaults were applied variations. The dome transitions were provided by squinches. Diyarbakır trade buildings were mostly made of dark basalt stone in cutting method as well as white or yellowish lime that were ordered alternatively. It was concluded that the structures had decoration styles exhibiting characteristics of their period to a certain extent. The simple decoratin style away from exaggeration was in floral, geometric, and partly written arrangements. It was found that in Diyarbakır which has a rich architecture with numerous and different types of structures, several buildings were built by state for the progress of trade in both regional and international trade network in reliable ways and stable conditions; however, some of these structures lost their essential features because of several damages, unconcious interventions and some additions while some others were neglected.
Benzer Tezler
- Diyarbakır Çifte Han'ın incelenmesi ve koruma önerileri
Diyarbakir Cifte Han (Caravanserai) restoration project
ESMA AĞIRMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SAKİNE YILDIZ SALMAN
- Demokrat Parti döneminde Diyarbakır'da siyasi,ekonomik ve sosyal hayat (Yerel basına göre)
Period of the Democratic Party in Diyarbakir political, economic and social life (According to local media)
AYDIN ÖĞREDİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Siyasal BilimlerDicle ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. EMİNE PANCAR
- 376 numaralı Diyarbakır Şer'iyye Sicili'nin transkripsiyon ve değerlendirilmesi
Judge no. 376 Register of Diyarbakır and evaluation of transcription
HASAN ÖZGÜR
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
TarihDicle ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MEHMET SALİH ERPOLAT
- Diyarbakır Deva (Deve) Hamamı'nın Restorasyonu ve yeniden işlevlendirilmesine yönelik bir öneri
A proposal for the restoration and adaptive re-use of Diyarbakir Deva (camel) Bath
ÖMER VEHBİ HAKSEVEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
MimarlıkMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BURCU SELCEN COŞKUN
- 19. yüzyılda harput'un sosyal ve dini yapısı
Social and religious structure of harput in the 19th century
ŞİRİN KARAYIL
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
DinFırat Üniversitesiİlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Eğitimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ABDURRAHMAN DAŞ