XV-XVI. yüzyıl Osmanlı tezhip sanatı bağlamında Şeyh Hamdullah mushafları sûrebaşı bezemelerinin değerlendirilmesi
Evolution of decoration characteristics of the beginnigs of the suras of mushafs by Sheikh Hamdullah regarding XV-XVI th centuries Ottoman illumination art
- Tez No: 369066
- Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. SÜREYYA EROĞLU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Tezhip, Sûre, Sûrebaşı, Mushaf, Şeyh Hamdullah, Decoration, Verse, Verse-head, Koran, Calligrapher Sheikh Hamdullah
- Yıl: 2014
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Süleyman Demirel Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 322
Özet
Mushaf bezeme geleneği, Emevîler Dönemi'nde (661-750) başlamış, asırlar içerisinde gelişerek ve çeşitli değişikliklere uğrayarak matbaanın yaygınlaştığı XX. yüzyıla kadar devam etmiştir. Mushaflarda hattat tarafından yazılan, sûrenin adı, kaç âyet olarak ve nerede indirildiği gibi bilgileri içeren yazılara sûrebaşı yazısı, bu yazıların etrafına yapılan yatay dikdörtgen bezemelere de sûrebaşı bezemesi denir. Sayfanın mıstar düzenine uygun olarak genellikle satırı ortalayan sûrebaşı yazıları, metnin yazı cinsinden farklı bir yazı ve farklı bir mürekkep ile yazılmıştır. Kuşkusuz, sûrebaşı bezeme geleneği, mushaf bezeme geleneği ile paralel olarak gelişmiş ve yüzyıllar içerisinde çeşitli uygarlıklarda farklı özellikler göstermiştir. Sûrebaşı bezeme geleneğinin asırlar içerisindeki değişimi ve XV-XVI. yüzyıl tezhip sanatı bağlamında Hattat Şeyh Hamdullah Efendi'nin yazmış olduğu yedi adet mushafta bulunan sûrebaşı bezemelerinin desen analizi, bu çalışmanın temel konusunu oluşturmaktadır. Tez kapsamında TİEM 402, TSMK EH 72, TSMK EH 71, TSMK A 5, İÜK A 6662, İÜK A 6552 ve İÜK A 6555 numaraya kayıtlı mushaflar, sûrebaşı bezeme geleneği bağlamında ve kompozisyon özellikleri, kullanılan motifler, sayfa düzeni, yazı cinsi ve kullanılan mürekkep çeşidi, renk, uygulanan teknik ve desen üslûp özellikleri açısından incelenmiştir. Hazırlandıkları dönem ve tezhip özellikleri göz önüne alındığında saray nakkaşhanesinde tezhip edildiğini düşünülen söz konusu mushaflarda, sûrebaşı bezemeleri yapılırken takip edilen bir sistematik düzenlemenin mevcut olup olmadığı araştırılmıştır. Sûrebaşı bezemeleri için yüz on iki farklı tasarım yapan müzehhibin hangi değişkenleri kullanarak nasıl kombinasyonlar oluşturduğu anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu değişkenler, desen özellikleri, sayfa düzeni, yazı özellikleri, kullanılan renkler, teknik ve üslûp özellikleridir. Değişkenler bağlamında tek tek incelenen sûrebaşları, şema, tablo ve grafik kullanılarak görsel olarak da ifade edilmeye çalışılmıştır. Osmanlı tezhip sanatı için erken klasik dönem olarak adlandırılan ve Şeyh Hamdullah'ın eserlerini verdiği bu dönemde, sûrebaşı bezemelerinin saray nakkaşhanesini etkileyen üslûplardan ne şekilde etkilendiği ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
Evolution of decoration characteristics of the beginnigs of the suras of mushafs by sheikh Hamdullah regarding XV-XVIth centuries Ottoman illumination arts The tradition of Koran decoration initiated at the time of Omayyad Caliphate (661-750) and prevailed until the 20th century along with several modifications and improvements after the printing machines became widespread. The writing written by calligrapher and involving the name of the section (sura), the number of verses and where it was inspired constitutes verse-head writing and the horizontal rectangular decoration carved around this writing is called verse-head decoration. Verse-head writings which usually center the line in accordance with the template order of the page are written in a different font and ink, other than the original font and ink of the text. The tradition of verse-head ornamentation has no doubt developed in parallel with the tradition of Koran decoration and various civilizations have added various features to the tradition down the ages. Evolvement of the verse-head decoration tradition through ages and the design analysis of verse-head decorations through seven Koran manuscripts written by Calligrapher Sheikh Hamdullah within the context of decoration art of 15th-16th centuries have been the main discussion of this study. Within the scope of the study, the Korans registered as TIEM 402, TSMK EH 72, TSMK EH 71, TSMK A 5, IUK A 6662, IUK A 6552 and IUK A 6555 have been studied in the context of tradition of verse-head ornamentation as well as composition attributes, used, page lay-outs, fonts and types of ink, color, technique and design style attributes. Considering the period when they were written and characteristics of decoration, it has also taken in consideration whether these Korans, known to have been ornamented at royal painting house, lack a systematic organization in verse-head ornamentations or not. How the illuminator, having completed 112 different designs for verse-head ornamentations, came up with several combinations by using which specific variables, has also been one of the of the study. These fore mentioned are design characteristics, page lay-out, font, colors, and technique and style characteristics. The verse-head ornamentation, having been studied with a view to each variable, have also been schematized visually through charts, tables and graphics. It has been analyzed how the styles affecting the royal painting house, influenced the verse-head considering the period called early period for Ottoman decoration arts and when Calligrapher Sheikh Hamdullah produced his works.
Benzer Tezler
- Osmanlı Dönemi tezhip sanatında Barok-Rokoko üslubu: 18. -19. yüzyıl
Baroque and Rococo styles in the Ottoman Period illumination arts
MEBRUKE TUNCEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
El SanatlarıMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiGeleneksel Türk El Sanatları Ana Sanat Dalı
DOÇ. FARUK TAŞKALE
- 16. yy. Osmanlı Kur'anlarının sayfa düzenlemesi
Başlık çevirisi yok
NUR TAVİLOĞLU
Doktora
Türkçe
1994
El Sanatlarıİstanbul ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURHAN ATASOY
- Konya Mevlana Müzesi'nde bulunan XV.- XVI. yüzyıla ait tezhipli Kur'an-ı Kerimler
Illuminated qurans in the XV- XVIth century in Konya Mevlana Museum
AYŞE TUNÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
El SanatlarıSelçuk ÜniversitesiGeleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
DOÇ. DR. ZUHAL TÜRKTAŞ
- Topkapı Sarayı Müzesi'ndeki XV. ve XVI. yüzyıllara ait padişah kaftan desenlerinin tezyinat yönünden değerlendirilmesi
Evalution of the sultan caftan patterns in Topkapı Palace Museum in 15th and 16th centuries in terms of illuminations
HANİFE ALTINER
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
El SanatlarıFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiGeleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ NİHAL ARACI
- TSMK A. 5 VE TSMK E. H. 58 numaralı Mushaf-ı Şerîf'lerin tezhip sanatı açısından mukayeseli analizi
Comparative analysis of the Mushaf-i Sharifs numbered A. 5 and E. H. 58 in Topkapı Palace Museum Library in terms of illumination art
BETÜL ATEŞMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
El SanatlarıFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiGeleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ NİHAL ARACI