Geri Dön

Doğu Karadeniz'de kırsal mimari: Rize-Fındıklı-Hara Köyü-Köseoğlu Osman Cengiz Evi

Rural architecture in Black Sea region: Rize-Findikli-Hara Village-Koseoglu House example

PDF İndir

  1. Tez No: 397968
  2. Yazar: SEDA CENGİZ
  3. Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. GÜLSÜN TANYELİ
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Mimarlık, Architecture
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2015
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Restorasyon Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 235

Özet

Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz Bölümü farklı tiplerde kırsal mimari öğeleri ve doğal değerleri bir arada barındıran bir bölgedir. Bu kırsal mimari örnekler yakın zamana kadar özgünlüğünü korumayı başarsa da gerek değişmekte olan yapım teknolojisinin halk üzerindeki etkisi, gerekse koruma konusuna yeterli önemin verilmemesi nedeniyle yok olmaya başlamıştır. Bu gibi sorunları çözmeye yönelik çabalar ve çalışmalar çok kısıtlıdır. Yörede benzeri sorunların çözümüne yönelik önlemlerin artması ve kırsal mimaride koruma konusunda farkındalık oluşturmak için, tez kapsamında, Doğu Karadeniz kırsal mimarisinin önemli örneklerinden olan yöresel plan tipi ve göz dolgu yapım sistemi gözlenebilen Köseoğlu Osman Cengiz Evi çalışılmıştır. Bu kapsamda, Lazların tarihi, çalışma alanı olan Rize ve Fındıklı'nın tarihsel gelişimi, coğrafi konumu, iklimi, bitki örtüsü, sosyo-kültürel ve ekonomik yapısı incelenmiştir. Doğu Karadeniz'de kırsal mimari açısından konuya yaklaşım ise, bölge mimarisinde geleneksel yerleşim biçimlenişleri, plan tipi, yöre yaşamının bir mimari çıktısı olan serenderler ve geleneksel yapım sistemleri araştırılıp çalışılarak detaylı olarak incelenmiştir. Bu bağlamda yöre mimarisinin standartlaşmış olan plan tipine tez kapsamında 'Laz Evi' olarak değinilmiştir. Fındıklı ilçesi, Doğu Karadeniz Bölgesi'nin Rize İli'nin en doğudaki ilçesidir. Sahil şeridinde yer alan ilçenin kuzeyini Karadeniz, güneyini Artvin'in Yusufeli ilçesi, doğusunu Artvin'in Arhavi ilçesi ve batısını Rize'nin Ardeşen ilçesi sınırlamaktadır. Eski (Lazca) ismi Viçe (Viǯe)'dir. Hayli engebeli bir arazi yapısına sahip olduğundan ilçe yerleşimi sahil şeridi ve dere çevrelerindeki düzlük alanlarda yoğunlaşmıştır. Bölge yüzyıllar boyunca çeşitli kültürleri barındırmış ve bu kültürlerin etkilerini hala günlük yaşantı ve mimaride sürdürmektedir. Bu etki tez kapsamında Laz Evi olarak bahsedilen plan yapısına sahip, göz dolgu evlerde de gözlenmiştir. Rize İli, Fındıklı İlçesi, Hara Köyü, Kozmağa Mevkii, Köseoğlu Mahallesi'nde bulunan Köseoğlu Osman Cengiz Evi ve serenderi de bu özellikleri tipik olarak gösteren örneklerdir. Çalışma kapsamında yapının mevcut durumunu anlatan rölöve çizimleri, yapıdaki hasarlar, kullanılan malzemeler ve farklı dönem etkilerini gösteren analiz çalışmaları, yapının ilk dönemini anlatan restitüsyon çizimleri, restitüsyon verileri, uzman görüşleri ve konfor koşulları dikkate alınarak hazırlanmış olan müdahale önerisi ve müdahale sonrası yapının önerilen durumunu anlatan restorasyon çizimleri hazırlanmıştır. Ayrıca yapının ayrıntılı bir fotoğraf albümü de hazırlanmıştır. Literatür çalışması kapsamında ise Doğu Karadeniz Bölgesi kırsal mimarisi hakkında kapsamlı bir araştırma yapılmış, bölge mimarisinin yapım teknikleri, aykırı örnekleri, göz dolgu mimari tekniği detaylı olarak aktarılmaya çalışılmıştır. Çalışmayla eş zamanlı olarak çevredeki benzer yapılarda da gözlemler yapılmıştır. Yapı ustaları, ev sahipleri, civar evlerin sahipleri ve köy sakinleri ile kişisel görüşmeler gerçekleştirmiştir. Yapım sürecine ve yapıların özgün durumlarına dair bilgiler edinilmiş ve edilen bu bilgiler restitüsyon çalışmasına ışık tutmuştur. Restitüsyon önerisi, yapı üzerindeki izler, benzer yapılardan elde edilen veriler ve ev sahipleri ile yapılan sözlü görüşmeler doğrultusunda geliştirilmiştir. Köseoğlu Evi eğimli bir araziye oturan ve serenderiyle birlikte doğu tarafındaki çaylıklara hâkim bir yapıdır. Yöre mimarisinde görüldüğü üzere, yığma moloz taş temel ve bodrum duvarları üzerinde göz dolgu ve ahşap dolma zemin kat duvarlarına sahiptir. Göz dolgu mimari kısaca, ahşap karkas sistem içinin önce ikincil dikmeler ve bu dikmelerin arasına yatay şekilde yerleştirilerek kutu şeklinde gözler oluşturan ince ahşap latalar ile bir karolaj sistemi oluşturulması ve bu kutuların içinin dere taşları ile doldurulması yöntemidir. Köseoğlu Evi tipik bir Laz Evi plan şemasında olması beklendiği üzere; aşhane, aşağı oda, yukarı oda, mabeyn oda, hayat, köşk oda, didi oda ve tuvalet mekanlarından oluşmaktadır. Tuvalet hacmi yöre mimarisinde, Anadolu'da görülen geleneğin aksine, yüzyıllardır evin bir parçasıdır. Çoğu tarihi evde görüldüğü gibi, Köseoğlu Evi'nde de yıllar içerisinde birçok kullanıcı müdahalesi yapılmıştır. Eve yapılan müdahalelerin genellikle büyük çaplı olmasının nedeni evin ikinci kullanıcısı Osman Cengiz ve üçüncü kullanıcısı Raik Cengiz'in marangoz ve dülger olmalarıdır. Bu müdahalelerden çoğu bilinçli müdahaleler iken bazıları da niteliksiz müdahalelerdir. Müdahalelerin çoğu 1970 yılı öncesinde yapılmıştır. Yapının ahşap malzemesinde mantarlanma, çürüme gibi sorunlar olmasına rağmen yörede uygulanan saçak genişliği, ağacı kesme zamanı gibi önlemler sayesinde evde bozulmalar çok ciddi sonuçlar yaratmamıştır. Buna rağmen güneşlenme süresinin azlığı genel bir sorundur. Kuzey cephede güneşlenme süresi diğer cephelerde göre daha az olduğundan hem ana yapıda hem de serenderde kuzey cephede ahşap bozulmaları diğer cephelere oranla biraz daha fazladır. Bunun yanında göz dolgu duvarda kireç bazlı sıvada yer yer derz boşalmaları, bu nedenle de taş malzemede yer yer kayıp gözlenmektedir. Köseoğlu Evi halihazırda konut olarak kullanılmakta olan bir yapıdır. Restorasyon önerisi sonrası da konut işlevi önerilmiştir. Bu nedenle restitüsyon verileri ve günümüz konfor koşullarının gerekleri dışında büyük müdahaleler önerilmemiştir. Bu doğrultuda yapının özgün tarihi verileri, plan tipi özelliği ve geleneksel yapım teknikleri korunacak biçimde; yapının niteliksiz eklerden arındırılması, önerilen noktalarda sağlamlaştırma yapılması, eleman ve malzeme kaybı olan noktaların özgün malzeme ile bütünlenmesi ve eskimiş ya da niteliksiz olarak yeniden yapılmış bölümlerin restitüsyon verileri doğrultusunda yeniden yapımı önerilmiştir. Bu tez çalışmasındaki temel amaç yörenin mimari kültürünün gelecek nesillere aktarımının sağlanmasında bir adım atmaktır.

Özet (Çeviri)

The study area was selected in The Eastern Black Sea Region, the north-east side of Turkey. Black Sea Region contains both different types of rural architectural elements and natural values. Until quite recently, these rural architectural elements were protected. However, today they are rapidly vanishing because of the developing construction technology, its effect on local people and lack of attention on conservation issue. Efforts to solve similar problems are very limited. Laz* House plan type and gözdolgu (cell-infilling) construction system are important examples of rural architecture in Black Sea Region (*The ethnic group basically lives in some distinct of Rize and Artvin). Köseoğlu Osman Cengiz House which shows local characteristics is selected for the thesis study. The house is located in Rize City-Fındıklı County-Hara Village of the Eastern Black Sea Region. The main purpose of the thesis study is to create awareness on conservation of rural architectural elements in Fındıklı. In this context, the history of Laz people, the historical development, geographical position, climate, flora, socio-cultural and economic structure, rural architecture in Eastern Black Sea Region, traditional settlement configurations, local plan type, serender buildings and traditional construction techniques were examined. This local plan type is named as 'Laz House' in the thesis. In Anatolia, rural architectural elements -even plan typologies- basically were shaped according to climate. For example, in Northeast -where the precipitation ratio is high- houses shaped with an inner sofa-anteroom- while the houses in the arid sites of Turkey shaped with a hayat-veranda-. Fındıklı County, is located on the coastal band, on the easternmost of Rize, is surrounded with Black Sea from the north, Yusufeli County of Artvin from the south, Arhavi County of Artvin from the east and Ardeşen County of Rize from the west side. The historical name of the County is Viçe (Viǯe). The settlement is concentrated on the coastal band and the plateaus nearby the streams. The Region contains various cultures for centuries, so the effect of these cultures is still seen on traditional architecture and daily life of local people. This effect is observed on local plan type and gözdolgu construction system. Köseoğlu Osman Cengiz House and its serender, is located in Rize-Fındıklı-Hara Village-Kozmağa location-Köseoğlu neighbourhood-131 block-9 plot, is showing the typical characteristics of traditional housing. As stone, timber is used with its nearest state to its natural existence. Although it is easy to achieve, process and carry, its resistance to the climate conditions is not high as stone. Above all these, for hundreds years, it is used for housing architecture because it has the highest workability. Furthermore, it is easy and inexpensive to substitute the deteriorated parts and give almost any shape to the material. Timber Frame Architecture is a construction technique often seen in Turkish traditional architecture. It is seen as stuffed with timber (dizeme-dizeleme technique), with brick, with mud, with stone, with stone and timber (göz dolgu technique). All this types are named as hımış in Turkey, means timber frame architecture stuffed with a material. In Eastern Black Sea Region, the climate conditions provide timber and stone use in housing architecture. In the region, annual precipitation rate is higher than the country average, so the artificial environment has shaped according to the climate conditions. Coastal region gets more precipitation than the plateaus, so, while we see the masonry solid chestnut-tree houses in plateaus, we see gözdolgu (timber frame filled with timber and stone) houses in the coastal area. For timber example humidity is the main consider, because it is a hygroscopic material. This means it embodies humidity and it balances itself with the humid on air. Its fibrous structure provides timber both high strength and lightness. If we look deeply at gözdolgu examples in the Northeast side of Turkey- in the East Black Sea Region- the technique shows itself as vertical load-bearing timber studs (in some cases supported with diagonal piers). This timber bearer studs come on top of a masonry rough-shaped stone basement. The corners of the timber-frame are connected with a special nailless system, which is called boğaz geçme. Between the prior structural system, there are the secondary studs standing nearly 20 centimeters spaced, and between two studs, as shelving, there are the horizontal timber laths. This shelving system is named as terekleme at the area. This grid timber system -mostly made of chestnut three woods- is filled with square formed one-piece stream stones and gypsum mortar. Interior walls are made of plain timber-chestnut three wood or alderwood-. The look of the chestnut-tree woods darkened by time, the white mortar and the stream stones with various tones of grey is the invariant of the Eastern Black Sea rural architecture. Within the thesis study, survey, restitution and restoration drawings, material, deterioration and period analyses, intervention proposals and a detailed photo album are prepared. Köseoğlu House is located on slope with its serender. It dominates to the tea-tree gardens, located on the east side of the House. As it is seen in local architecture, it has stone masonry foundation and basement walls and on them gözdolgu and timber filled ground floor walls. As it is seen in traditional plan type, the House has Aşhane (Cooking-Room), Lower Room, Upper Room, Mabeyn Room, Inner Sofa, Mansion Room, Big Room and Toilets. The biggest interventions to the House are made before the year 1970. There are many user interventions on the House. They are explained on the Chapter 5 (Restitution Data) in detail. Apart from these, in the timber materials of the House, some problems like rotting and wearing are seen. These problems are grater for the north façade which has limited sunshine duration than the other façades. In addition, there are many losses of gypsum mortar in the gözdolgu walls. During the restoration process, preferred methods should be evitable and suitable to the original material. Moreover the interventions should be kept in minimum. The major purpose is not only the reparation of a building, but also make regulations that satisfy contemporary needs by not losing the soul of the place. For this purpose, determining the traditional materials is not enough, the traditional technologies, construction techniques and conditions of the time period should be understood, too. Köseoğlu House is currently used as resident and it is proposed that, after the restoration intervention, the House will be used as resident, too. Because of that decision, the interventions are proposed according to restitution datum and today's comfort conditions. In this context, by keeping the House's unique historical characteristics, plan type and traditional construction techniques, detachment of unqualified additions, consolidation on proposed spots, integration with original material on the spots that has material or component losses, reconstruction of unqualified modifications and wearing components according to restitution datum and new additions for comfort conditions are proposed.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    315260

    Doğu Karadeniz kırsal mimarisi örneklerinden Rize-Fındıklı Aydınoğlu Evi restorasyon projesi

    Example of rural architecture of the Eastern Black Sea Region in Anatolia Rize-Fındıklı Aydınoğlu House restoration project

    KORAY GÜLER

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2012

    Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. YEGAN KAHYA

  2. Tez No

    577223

    Doğu Karadeniz Bölgesindeki tarihi ahşap yapılara yönelik koruma metodolojisinin Icomos kuralları çerçevesinde değerlendirilmesi Rize/Fındıklı/Çağlayan yöresi örneği

    An evalution of the preservation metdology for historical wooden buildings in Eastern Black Sea Region based on the Icomos rulesRize/Fındıklı/ Çağlayan region sample

    GÜLŞAH ESRA TÜLÜCE

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    Ormancılık ve Orman MühendisliğiKaradeniz Teknik Üniversitesi

    Orman Endüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ÜMİT CAFER YILDIZ

  3. Tez No

    542638

    Rize–İkizdere–Dereköy geleneksel konutları incelemesi ve Asım Ekşi konutu restorasyon önerisi

    Survey of the traditional houses of Rize–Ikizdere–Derekoy and restoration proposal of the Asim Eksi house

    MEHMET ALİ OTYAKMAZ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    MimarlıkKaradeniz Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. SÜLEYMAN ÖZGEN

  4. Tez No

    678535

    Rize-Çamlıhemşin Ortan ve Yolkıyı köyleri kırsal sit koruma önerileri

    Rural conservation proposals for the historic villages ofYolkiyi and Ortan in Rize-Camlihemsin

    PAKİZE NUR PAMUKÇU CEBECİ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2021

    MimarlıkMimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. KORAY GÜLER

  5. Tez No

    2610

    Doğu Karadeniz konut mimarisinde süsleme üzerine bir inceleme

    Başlık çevirisi yok

    SUAT İSKENDER

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    1987

    MimarlıkKaradeniz Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. KUTSAL ÖZTÜRK

Geri Dön