Tlos tanrıları ve kültleri
Gods and cults of Tlos
- Tez No: 431216
- Danışmanlar: PROF. DR. TANER KORKUT
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Arkeoloji, Archeology
- Anahtar Kelimeler: Tlos, Kült, Lykia, Din, Antik Dönem Dini
- Yıl: 2016
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Akdeniz Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Arkeoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 400
Özet
“Tlos Tanrıları ve Kültleri”başlıklı bu tez çalışmasının konusunu Prehistorik Çağlardan Roma Dönemi sonuna kadar Tlos'da tapınım gördüğü saptanan tanrısal inançlar oluşturmuştur. Yapılan bu çalışmayla kentte varlıkları tespit edilebilen tüm tanrılar ve kültleri ilk kez bir bütün içerisinde incelenmiş; köken, tapınım görme nedenleri, dinsel uygulama biçimleri ve eğer varsa kutsal alanlar ile olan ilişkileri açıklanılmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda Tlos Antik Kenti'nde varlıkları farklı buluntularla belgelenen toplam yirmi üç adet tanrısal inanç değerlendirmeye alınmıştır. Farklı zaman dilimleri içerisinde tapınım gördüğü bilinen bu inançları şu şekilde sıralamak mümkündür: Apollon, Dionysos, Dioskurlar ve Tanrıça, Herakles, Hermes, Kabeiroi, Kronos, Sabazios, Trqqas, Theoi Agrioi, Theoi Katakithonioi/Theoi Uranoi, Zeus, Ana Tanrıça, Eni Mahanahi/Qlahi Ebiyehi, Aphrodite, Artemis, Athena, İsis, Maliya, Tykhe, Atlı Tanrılar, Kahraman Kültü ve Yönetici Kültleri (Kral ve İmparatorluk kültleri). Oldukça zengin bir dinsel yapı sergileyen Tlos Antik Kenti inanç tarihi Prehistorik Dönemler ile birlikte başlamaktadır. Bu erken süreçte kent çevresinden ele geçen buluntular bölgede özellikle Neolitik Dönem'de Anadolu'nun genelinden bilinen ana tanrıça inancının varlığını ortaya koymuştur. Bu erken dönem dinsel izlerin ardından bilinen ilk veriler ise Bronz Çağ yazılı kaynakları aracılığıyla edindiğimiz bilgilerden oluşmaktadır. Hem kent hem de Lykia geneli için oldukça dikkate değer olan bu kaynaklarda Lykia'dan Hattuşa'ya giden iki tanrı heykelinden birinin Tlos'tan götürüldüğüne değinilmiştir. Metnin içeriğine göre bir hayvan üzerinde ayakta duran elinde mızrak ve kalkan taşıyan bir tanrının varlığı söz konusudur. Bugün Tlos kent merkezinde yürütülen kazılar esnasında Bronz Çağ tabakalarına da ulaşıldığı göz önüne alındığında yakın bir zamanda kent merkezindeki dinsel yapılanmasın daha detaylı olarak aydınlatılması da beklenmektedir. Kentin Bronz Çağ sonrası dinsel yaşamıyla ilgili veriler Klasik Dönem'e dayanmaktadır. Aynı zamanda bölge dinsel yaşamı için de belirleyici olan bu süreçte, dini inançlar Bronz Çağ Anadolu inançlarıyla güçlü bağlantılar taşıyan Trqqas, Eni Mahanahi, Maliya gibi yerel tanrı ve tanrıçalardan oluşmaktadır. Ayrıca ilk kez Klasik Dönem'in sonlarıyla birlikte Yunan karakteri taşıyan bazı tanrı ve tanrıçalar da kent dinsel yaşamında yer almaya başlamıştır. Klasik Dönem'in sonlarıyla birlikte başlayan bu değişim Hellenistik Dönem ile birlikte artık geri dönülmez bir noktaya taşınmış ve Klasik Dönem'de tapınım gören yerel tanrıların yerini Yunan tanrıları almıştır. Apollon, Artemis, Aphrodite, Dionysos, Zeus, Theoi Agrioi gibi tanrıların kent dinsel yaşamında sıklıkla görüldüğü bu dönemde, ilk kez kahraman kültü ve kral kültü gibi tapınımlar da kent inançları arasına girmiştir. Kentin dinsel yaşamının en zengin olduğu süreci Roma Dönemi oluşturmuştur. Sadece bu dönemde kentte on yedi farklı inanca ait veri tespit edilmiştir. Bu inançlar arasında özellikle Roma İmparatorluğu hakimiyetinin etkisiyle gelişen imparatorluk kültü ve sadece Tlos'da tespit edilen Kronos kültü başta gelirken, Dionysos, Sabazios ve Kabeiroi gibi mistik tapınımlar da önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda mistik tapınımların yoğun varlığı kent için özel bir tercih gibi görünürken, Kronos'un kentteki statüsünün ise onun geçmiş bağlantılarıyla ilgili olduğu saptanmıştır. Kentte tapınım gören tanrıların dinsel içerikleriyle bağlantılı dikkat çeken unsurların başında rahiplik, kült dernekleri ve sınırlı da olsa dinsel ritüeller gibi uygulamalar gelmektedir. Bu kapsamda kentte Kronos, Zeus, Dionysos, Kabeiroi ve Sabazios gibi tanrıların rahiplerinin bulunduğu ve ayrıca Dionysos ile ilişkili kült derneklerinin varlığı bilinmektedir. Tüm bunların yanı sıra, Klasik Dönem'in yerel tanrısı Trqqas'a yapılan boğa kurbanı uygulamaları, Dionysos için erkeklerin kadın kıyafetleri içinde dahi katılamayacağı kült törenleri, Kronos onuruna düzenlenen agonistik faaliyetler ve imparatorluk kültü kapsamında düzenlenen şenlikler kentin dinsel ritüel ve uygulamaları içinde dikkat çeken diğer unsurlar olarak görünmektedir. Tlos kent merkezinde bugün doğrudan bir tanrısal inançla ilişkilendirilebilen iki adet tapınağın varlığı bilinmektedir. Bunlardan kent merkezindeki Agoranın hemen güney yönünde konumlanmış tapınağın Kronos'a; Tiyatro caveası üzerine yerleştirilmiş ikinci tapınağın ise imparatorluk kültüne ait olduğu düşünülmektedir. Ayrıca kent merkezi sınırları içerisindeki Meşedibi Mevkii ile kent teritoryumu'nda yeralan Zindan yerleşiminde doğrudan bir tanrısal inançla ilişkilendirilemeyen tapınakların varlığı da belgelenmiştir. Bu tapınakların yanı sıra antik kaynaklarda anılan ancak bugün lokalizasyonu yapılamayan üç kardeşler (Theoi Agrioi) kutsal alanı ve kent dışından ele geçen bir yazıtta varlığı belirtilen ancak yine lokalizasyonu belirsiz olan Artemis tapınağının ve de yine belirli bir tanrıyla ilişkilendirmenin güç olduğu, pek çok açık hava kutsal alanının da kentin dinsel içerikli mekanları arasında yer aldığı bilinmektedir. Sonuç olarak burada özetle değinilen ve Tlos Antik Kenti kapsamında tespit edilen bu bilgiler ile ilk kez bir Lykia kentinin dinsel inançları kronolojik bir dizin içerisinde bütüncül açıdan incelenmiş ve elde edilen sonuçlar Lykia Bölgesi dinsel yaşamına yeni bilgilerin eklenmesine olanak sağlanmıştır.
Özet (Çeviri)
The subject of this thesis entitled as“Gods and Cults of Tlos”is deific cults that existed from Prehistoric Ages to the end of the Roman Era. With this work, all the gods whose existence in the city have been identified were studied for the first time and their origins, reasons of pray, ritual practices and relations with the sacred sites – if exists – was explained. Within this scope, existences of 23 deific cults have been proven in the sites with the help of archaeological and epigraphic finds. The names of the beliefs that had existed in different time periods are Apollo, Dionysus, Dioskouroi and Goddess, Heracles, Hermes, Cabeiri, Cronus, Sabazios, Trrqas, Theoi Agrioi, Theoi Katakithonioi/Theoi, Uranoi, Zeus, Mother Goddess, Eni Mahanahi/Qlahi Ebiyehi, Aphrodite, Artemis, Athena, Isis, Maliya, Tyche, Rider Gods, Hero Cults and Ruler Cults (King and Imperial cults). Displaying a rich religious structure, the cult history of the city starts in the prehistoric times. Finds gathered from the surroundings of the city proves the existence of mother oddess cult that is quite widespread in Neolithic Period Anatolia. After the traces of religion in early periods, the first data gathered is from Bronze Age inscriptions. Important for the city and the Lycian region, these resources mention that one of the two statues of God sent from Lycia to Hattusha was taken from Tlos. According to the content of the inscription, the god stands on an animal and holds a spear and a shield. Considering the fact that excavations run within the center of Tlos unearthed Bronze Age layers, it is possible that the religious history of this period will be revealed within a short time. The information on post Bronze Age religious life in Tlos dates back to Classical Period. Within this period that is important for the religious life in the region, the cults of the town consists of local gods and goddesses like Trqqas, Eni Mahanahi, Maliya that are in close relation to Bronze Age Anatolian cults. By the end of the Classical Period, some gods and goddesses of Greek characters starts to take place in the religious life of the town for the first time. This change that starts by the end of the Classical Period comes to an irrevocable point in Hellenistic Period and Greek gods replace the local ones of the Classical Period. Within this period in which gods like Apollo, Artemis, Aphrodite, Dionysus, Zeus and Theoi Agrioi are seen among the religious life of the city, hero and king cults are also added for the first time. Roman Period compromises the richest religious life in the city. Only in this period, information on seventeen different cults has been proven. While imperial cult that developed with the effect of Roman Empire rule and Cronus Cult that seems to be special only for Tlos lead the way, mystic cults like Dionysus, Sabazios and Cabeiri have an important place within these cults. Within this scope, while intense existence of mystic cults seems to be a special choice for the city, it has been proven that the status of Cronus in the city is related with its past connections. Practices like canonry, cult organisations and, limited though they are, religious rituals make the conspicuous factors that are related with the religious content of the gods of the city. In this context, it is known that priests of gods like Cronus, Zeus, Dionysus, Cabeiri and Sabazios and that Dionysus related cult organizations existed in the city. Besides all these, sacrifice of bull in the name of Classical Period local god Trqqas, Dionysus cult rituals in which men cannot take part even if dressed as a woman, agnostic activities raised for the honour of Cronus and festivals organized in the name of imperial cults are seen as the conspicuous factors within the religious rituals and practices of the city. There are two temples that can be directly linked with deific cults in the city centre. It is believed that the temple located just beside Basilica is dedicated to Cronus, and the one sitting above the cavea of the theatre is to imperial cult. Besides, there are some other temples that cannot be linked with deific cults in the Meşedibi Vicinity that falls within the borders of the town centre and in Zindan settlement that is located within the territory of the city. In addition to these temples, it is known that there is a Theoi Agrioi sanctuary that is mentioned in ancient sources but not yet found, an Artemis Temple that is mentioned in an inscription found outside the town but not yet localised and many open air sanctuaries that is very hard to link with a specific god. In conclusion, in the light of information gathered on Tlos that was briefly mentioned above, religious cults of a Lycian city was studied for the first time as a whole in a chronological order and a new light was shed on the religious life in Lycian Region. Keyword: Tlos, Cult, Lycia, Religion, Ancient Religion
Benzer Tezler
- Tlos (Fethiye/Muğla) kazılarında bulunan iskeletlerde moleküler analizer
Molecular analysis of skeletons found in Tlos (Fethiye/Muğla) excavations
UTKU CAN ATILGAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Genetikİstanbul ÜniversitesiMoleküler Biyoloji ve Genetik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERCAN ARICAN
- Tlos ve Demre iskeletlerinin adli antropolojik açıdan incelenmesi
Forensic anthropological examination of skeletons found in tlos and demre
SÜLEYMAN MELİK SARIKCIOĞLU