Zal Mahmut Paşa Camii yapısal davranışı ve geçmiş hasarların incelenmesi
Stuctural behaviour of Zal Mahmut Pasa Mosques and review of past damages
- Tez No: 441714
- Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. İHSAN ENGİN BAL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Deprem Mühendisliği, İnşaat Mühendisliği, Earthquake Engineering, Civil Engineering
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2016
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Deprem Mühendisliği Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 135
Özet
Tarihi yığma yapıların mevcut durumlarının ve olası depremler karşısındaki davranışlarının incelenmesi, kültürel mirasımızın gelecek kuşaklara aktarılması doğrultusunda önemli bir adımdır. İncelenen yapının mimari ve yapısal özellikleri, maruz kaldığı deprem, yangın gibi yapısal değişme sebep olacak etkilerin araştırılması, geçirdiği onarım ve güçlendirmeler, aynı dönemde benzer yapılarda kullanılan yapım teknikleri ve kullanılan malzemeler yapılan bu incelemenin olmazsa olmaz ana unsurlarını oluşturmaktadır. Çalışmamın ilk bölümününde konuya girişin ardından ikinci bölümde Osmanlı Klasik Dönem Camilerinin genel özellikleriyle birlikte, yapım teknikleri, yapısal elemanlar ve kullanılan malzemelerle ilgili bilgiler verilmiştir. Üçüncü bölümde, tarihi yığma yapıların modelleme teknikleri ve analiz yöntemleri incelenmiştir. Dördüncü bölümde, yapı titreşimlerinin izlenmesi konusu irdelenmiştir. Deneysel ve operasyonel model analiz, veri toplama ve sensörler başlıkları altında konular genel hatlarıyla ifade edilmiştir. Beşinci bölümde öncelikle yapının içinde yer aldığı külliyenin konumu ve arazi şartları hakkında bilgi verilmiştir. Bu bilgilere göre yapı kısaca; Eyüp'te Zal Paşa Caddesi'nde Zal Mahmut Paşa Külliyesi'nde bulunmaktadır. Külliye eğimli bir araziye inşaa edilmiştir. Bu eğim sebebiyle yapının cepheleri farklı yüksekliktedir ve bu nedenle yapının doğu cephesinde fazladan bir bodrum kat inşaa edildiği görülmektedir. Yapının geometrisindeki simetrik olmayan durumun yapıda oluşan hasarların temelini oluşturduğu tarafımızca tespit edilmiştir. Ayrıca beşinci bölümde külliyenin diğer kısımları ele alınırken, külliyenin kim tarafından hangi tarihte yaptırıldığı aktarılmış ve yapının mimarı hakkında yazılan kaynaklar paylaşılmıştır. Mimar Sinan'ın eseri olan yapının mimari ve geometrik özellikleri ile ilgili kısaca şu bilgiler aktarılmıştır; plan ölçüleri 24.90mx26.30m olan caminin kubbe üst kotu ile zemin kat arasında olan yükseklik 21.06 m'dir. Kubbe altında geçiş elemanı olarak pandantif kullanılmıştır. Mimar Sinan'ı diğer eserlerinden farklı olarak kubbe ağırlığını; dört ana kemer ve kemerlerin altındaki fil ayakları taşımaktadır. Yapının cephe duvarları ile kubbe sistemi yapısal olarak birbirinden bağımsızdır. Oysa Mimar Sinan diğer yapılarında, kubbenin ağırlığını yarım kubbelerle duvarlara aktarmış ya da ana kemerleri duvarların içerisine gizlemiştir. Yapının günümüzdeki hali incelenmiş ve bu inceleme sonucunda yapının önemli bölgelerine betonarme güçlendirmelerin yapıldığı tespit edilmiştir. Mimar Sinan'ın eserindeki bu önemli müdahalelerin ne amaçla yapıldığını öğrenmek amacıyla yapı hakkında bir arşiv çalışması yapılmıştır. Müdahalelerin önemli bir hasar neticesinde meydana geldiği düşünülerek öncelikle yapıya etki eden depremler araştırılmıştır. 1766 İstanbul Depremi'nin yapıda oluşturduğu hasarlarla ilgili herhangi bir bilgiye ulaşılamazken 1894 İstanbul Depremi'nde ise yapının esas duvarının çatladığı, minaresinin yıkıldığı ve yapının da harap halde olduğu kaynaklardan elde edilmektedir. Arşiv çalışması sonucunda elde edilen, yapı hakkında 1950'li yıllarda hazırlanan rapora göre yapının ana kemerlerden birinin gergisinin orta yerinden koptuğu, kıble duvarının önemli ölçüde deplasman yaptığı, kemerlerden birinin 25 cm sehim yaptığı belirtilmektedir. Bu önemli hasarlar sonucunda yine aynı yıllarda bir güçlendirme projesi hazırlanmıştır. Detaylarına ulaşılan bu güçlendirme projesinin, yapı üzerinde gözlemlediğimiz betonarme müdahalelere ait olduğu tespit edilmiştir. Hazırlanan güçlendirme projesinde gerginin sütunlara olan ankrajlarının sağlamlığının üzerinde durulmuş ve gergi sisteminin korunarak ileride tamir edilmek üzere açık bırakıldığı yazılmaktadır. Yapıya olan ziyaretlerimiz sırasında açıkta bırakılan gergi tarafımızca bulunmuştur ve tamir edilmiştir. Yapıda çevresel titreşim ölçümleri gerçekleştirilmiş olup sonuçları ve elde edilen değerler gösterilmiştir. Yapının sonlu elemanlar modeli kurularak yapının statik ve dinamik analizleri yapılmıştır. Sonuç bölümünde, yapılan çalışmalarla ilgili özet bilgiler verilmiştir ve analiz sonuçları kısaca paylaşılmıştır. Gerginin neden koptuğu ile ilgili olarak sonuç bölümünde şu yorum paylaşılmıştır: Caminin eğimli bir araziye oturması dolayısıyla gerginin bağlı olduğu fil ayaklarından biri yapı içerisindeki en uzun fil ayağıdır. Bu fil ayağının rijitliğinin %40 daha az olduğu tespit edilmiştir. Rijitliği daha az olan fil ayağının deprem etkisi altında daha fazla yer değiştime yapması gergi üzerindeki çekme kuvvetini arttırarak kopmasına sebebiyet vermiş olabilir.
Özet (Çeviri)
Assessment of existing historical masonry structures is a crucial step on conserving and passing the cultural heritage on next generations. The vital phases of the assessment are to define architectural feautures and structural properties in detail, recording the earthquakes hit the structure, fire or any incident that might have caused to structural changes -such as removal of walls, additions, effects of previous restorations, construction material and techniques of its era. In the first chapter of this thesis, an introduction is made. In the second chapter, general information about Classical Period Ottoman Mosques is given. Construction techniques and structural aspects of these mosques are explained. Location of structure in the field, foundations of the structure, stone foundations on solid ground and improvement applications of foundations on weaker soils are explained. Brief information about dome, archs and pendentives are given to exemplify the structural elements. Importance of cover elements in Classical Period Mosques is explained. Cut stone walls, roughly-hewn stone walls, rubble stone walls and brick stone alternate walls (was used at Zal Mahmutpasa Mosque) are studied. Mortars and joints, timbers, columns, column bases and cover facing which are structural elements are mentioned. Using iron in structural systems and support systems are dwelled on. Informations about using plaster Classical Period Mosques, floors and minaret forms is given. Building materials which are used in Classical Period Mosques, such as mortar, stone, brick, wood, iron bar and lead are investigated in terms of engineering properties. Young's Modulus, tensile strength, compressional strength and shear strength of these materials are given and a literature review are performed. In the third chapter of thesis, micro modeling and macro modeling in masonry constructions are explained. Also brief information about finite element method, linear analysis and non-linear analysis are given. In the fourth chapter, monitoring of structure vibrations, experimental and operational modal analysis, data collection and sensors are explained generally. In the fifth chapter, location of the structure and field conditions are given. The structure is located in Zal Mahmut Paşa Külliyesi (Zal Mahmut Pasha Social Complex) at Zal Paşa Street, Eyüp. The Külliye (the Social Complex) was constructed in an inclined field and due to the inclination and elevation difference, stairs were used between two courtyards of the mosque. Also inclination caused that the facades of the structures were constructed at different levels. In east facade, an extra basement was constructed. It is seen that, this asymmetry in the geometry of structure is the main cause of damages. Moreover, the other parts of the Külliye is investigated and additional information in literature about the architect of the structure and by whom it was built in which date are given. These architectural and geometrical information are presented about Sinan's work of art: Plan layout of the dome is 24,90 mx26,30m and elevation between top point of dome and ground floor is 21,06 m. Pendentives is used as transition element under the dome. Differently from the other works of Sinan, the weight of the dome is carried by four main archs and elephant feet piers under the archs. Face walls of the structure and the dome system are structurally independent. On the contrary, in the other works of Sinan, weight of the dome was transferred by half domes to the face walls or main archs are hidden in the walls. In the fifth chapter, recent condition of the structure is investigated and it is observed that some critical regions of structure have been strengthened using reinforced concrete. A literature review is performed to understand the reason of these applications explained in Sinan's artwork. It is thought that these application were made as a result of an important earthquake and the earthquakes which affected the structure are investigated. There is no information about Zal Mahmut Paşa Mosque on 1766 Istanbul earthquake. On the other hand, in 1894 İstanbul Earthquake outer wall of structure was cracked, minarets were collapsed and according to sources the structure was severely damaged. In order to get further information about structure archives of Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism Directorate General of Cultural Assest and Museums' and 'Republic of Turkey Prime Ministry Directorate General of Foundations' reviewed. As a result of review of archives it is seen that one of the tie rods of the structure's main arch broke, qibla wall was displaced significantly and one of the arches was displaced 25 cm along gravitational direction. A strengthening project was prepared due to these destructive damages. Detailed information about this project is reached and it is understood that this project involves the applied reinforced concrete observed at site. The project also gives information about the strength of connection between tie rod and columns and it is written that tie will be repaired in suitable applications in future. This tie rod was discovered by author during their investigations and was repaired. Moreover, vibration data is collected by utilizing 20 accelerometers from different places to determine natural vibration frequency and modal shape of structure. Artemis software was used to derive frequency and modes of structure. The structure is analyzed in finite element program Abaqus. Modal analysis of structure is performed and calculated frequency values are compared with measured values in site. Linear elastic analysis of structure is performed using equivalent earthquake load method. Compressive, tensional, shear stresses and displacement values for critical regions obtained as results of these analysis were presented. Compressive stress results obtained from finite element analysis show that, stresses occurred by G+EY45° loading case in gathering part of elephant-foot that tied with broken tie rod is 2,46MPa, and also determined as 3,78 MPa for basement of same part. A compressive stress value of 1,91MPa under G-EX load case occurs on main arch which is over the broken tie rod. Tensional stress value of 0,85Mpa is also obtained on same arch under G-EX MPa. A comment on the reason of tie rod rupture was made as: The rod was tied with the longest elephant-foot of structure as the mosque is located on a sloping land. It is confirmed that the stiffness of this foot is 40% less than the others. The larger displacement in this less-rigidity elephenat-foot under lateral loads may cause the rupture by increasing tensional forces for tie rod.
Benzer Tezler
- Eyüp eski kent dokusu Zal Mahmut Paşa Camii ve çevresi tarihi gelişimi-koruma önerisi
Başlık çevirisi yok
ALİ TOY
- Şah Sultan Külliyesi Sıbyan Mektebi, sebili restitüsyon ve restorasyon projesi önerileri
Şah Sultan Primary School and sebil, restitution and restorastion recommendations
TARIK SANA
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Mimarlıkİstanbul Aydın ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ FATMA SEDES
- Cafer Paşa Medresesi'nin restorasyon projesi
A Restoration proposal for madrase of Cafer Paşa
ARZU TÜRCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE ZEYNEP AHUNBAY
- Sokollu Mehmed Paşa'nın İstanbul'daki imar faaliyetleri
Building activities in Istanbul of Sokollu Mehmed Pasha
FATMA ZEHRA POLATTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA İLKNUR KOLAY
- Vakfiyesi ışığında Şah Sultan ve Zal Mahmud Paşa Külliyesi: Cami, medrese, türbe ve çeşmesi
In consideration of its vaqfiyye, Şah Sultan and Zal Mahmud Pasha complex: Mosque, madrasah, tomb and fountain
BETÜL KAHRAMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Sanat TarihiFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDÜLKADİR ÖZCAN