Osmanlılar'da analitik geometri: Hendese-i Halliyye ve Hendese-i Tahlîliyye
Analytical geometry in the Ottomans: Hendese-i Halliyye and Hendese-i Tahlîliyye
- Tez No: 459720
- Danışmanlar: PROF. DR. MELEK DOSAY GÖKDOĞAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Felsefe, Matematik, Philosophy, Mathematics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2017
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Bilim Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 442
Özet
Osmanlılar'da 18. yüzyılda başlayan modernleşme hareketleri, her alanda olduğu gibi bilimsel alanda da kendini göstermiştir. Son dönem Osmanlı aydınlarının en büyük çabası, Batı'daki modern bilimlerin ülkeye aktarılması olmuştur. Modern matematiğin en temel uğraş alanlarından biri olan analitik geometri, Osmanlı Modernleşme Dönemi'nde ülkeye aktarılan bilim dallarından biridir. Analitik geometri hariç, Osmanlıca'ya aktarılan bilimsel çalışmalar hakkında çeşitli araştırmalar yürütülmüştür. Ancak Osmanlılar'da analitik geometri, hiçbir araştırmaya konu teşkil etmediğinden, aydınlatılması gereken bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu eksikliği gidermek adına, Osmanlıca yazılmış dokuz farklı yazarın, biri telif olmak üzere, toplamda onbir eseri tespit edilerek incelenmiştir. Başhoca İshak Efendi, Ahmed Zihnî Efendi ve Şükrü Sayan'ın eserleri, öne çıkan bazı özelliklerinden dolayı daha ayrıntılı incelenmiştir. Modern matematiğin Osmanlılar'a girdiği ilk kaynak olma özelliğine sahip, Başhoca İshak Efendi'nin Mecmûa-i Ulûm-ı Riyâziye (1842) adlı eserinde Descartes'ın geometri çalışmalarından bahsedilmemesine rağmen, analitik geometrinin kullanıldığı tarafımızca tespit edilmiştir. İntegral kalkülüste olduğu gibi, analitik geometriyi de Osmanlılar'a ilk tanıtan Başhoca olmuştur. Ahmed Zihnî Efendi'nin Hendese-i Halliyye (1892) adlı eseri, Osmanlılar'da yazılmış ilk analitik geometri kitaplarından biridir. Bu eserin modern analitik geometri anlatımını yakaladığı, işlem hatalarından uzak ve anlaşılır bir dile sahip olduğu görülmüştür. Zihnî Efendi'nin Başhoca'nın çok ötesinde analitik geometriye vakıf olduğu söylenebilir. Osmanlıca kaleme alınmış en üst düzey analitik geometri kitaplarından biri, Şükrü Sayan'ın Fransız kaynaklardan yararlanarak kaleme aldığı Hendese-i Tahlîliyye (1915) adlı eseridir. Ayrıca kitabının sonuna eklediği makaleyle Şükrü Bey, Argand sistemine alternatif“yeni bir yaklaşım”ortaya koyduğunu belirtmektedir. Tüm kitaplar dikkate alındığında, yazarların askerî kökenli, faydalanılan kaynakların ise ağırlıklı olarak Fransızca olduğu belirlenmiştir.
Özet (Çeviri)
Modernization movements that started in the 18th century in the Ottoman Empire also manifested itself in the scientific field as it did in every field. The greatest endeavor of late Ottoman intellectuals was the transfer of the modern sciences from the West to the country. Analytical geometry, which is one of the most important fields of work in modern mathematics, is one of the branches of science transferred to the Ottomans in the Modernization Period. Except for analytical geometry, various researches have been carried out so far about scientific studies transferred to the Ottoman Empire. However, since analytical geometry does not constitute a subject for any research in the Ottomans, it is an antagonism as an area that needs to be elucidated. In this paper, in order to make up for the shortcoming therein, eleven works in total are examined including nine works written in Ottoman language and one work in copyright. The works of Başhoca İshak Efendi, Ahmed Zihni Efendi and Şükrü Sayan are examined in more detail due to some of their prominent features. Despite the fact that Descartes's geometry studies were not mentioned in Başhoca İshak Efendi's work titled Mecmûa-i Ulûm-ı Riyâziye (1842), which is the first source of modern mathematics in the Ottoman Empire, we found out that analytical geometry was used during the time. As it happened with integral calculus, Başhoca took the first step to introduce analytical geometry to the Ottoman Empire. One of the first analytic geometry books of the Ottomans is Hendese-i Halliyye (1892) which was written by Ahmed Zihnî Efendi. It has been found out that this work captured modern analytical geometry, and had a clear manner of telling and included no calculation errors. It can be argued that Zihni Efendi was far beyond Başhoca in terms of his knowledge for analytical geometry. One of the top-level analytical geometry books in Ottoman history is Hendese-i Tahlîliyye (1915) written by Şükrü Sayan with the usage of French sources. In addition, in his article added to the end of the book, Şükrü Bey stated that he had put forward a ''new approach'' alternative to the Argand system. When all the books are taken into consideration, it has been determined that the authors were of military origin and the resources used were predominantly French.
Benzer Tezler
- Trabzon'da İskender Paşa'ya ait mimari eserler
The Architectural works was built for Iskender Pasha in Trabzon
CENGİZ YILDIZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Sanat TarihiMarmara Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUHİTTİN SERİN
- 19. yüzyılda Sudan'da Osmanlı hakimiyetinin kültürel etkileri
Cultural influences of the Ottoman era in Sudan during the 19th century
ZAHRA GEBRİL HİLOW ADAM
- Ayasofya Haseki Hürrem Sultan Hamamı restorasyon önerisi ve kütüphane olarak işlev kazandırılması
Proposal for the restoration of The Ayasofya Haseki Hurrem Sultan Bathhouse and its utilization as a library
SELMA BEKTAŞ
- Antalya Balbey mahallesi 366 ada 20 parselde bulunan sivil mimarlık örneğinin korunması
Preservation of the civil architecture example on 366 lot 20 parcel in Balbey quarter, Antalya
GÜLÇİN GÜNGÖR BENLİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
MimarlıkYıldız Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. CEYLAN İREM GENÇER
- Selçuklular Dönemi Anadoluda Müslüman- Süryani ilişkileri (XI.-XII. yüzyıllar)
Muslim-Assyrian relationships during Seljukian Period in Anatolia (11th-12th centuries)
ŞEYHMUS SARİCE
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
TarihKahramanmaraş Sütçü İmam ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ORHAN DOĞAN